Historiek

De parochie Houtave bestaat waarschijnlijk al eind 9de-begin 10de eeuw als zelfstandige parochie. Circa 900 zou er al een kapel of kerkje in romaanse stijl opgetrokken zijn. Op het einde van de 13de-begin van de 14de eeuw wordt dit bedehuis vervangen door een kerk in gotische stijl, waarop het huidig kerkgebouw teruggaat. In 1492 wordt de kerk beschadigd door een brand en nadien herhaaldelijk hersteld. Uiteindelijk wordt ze grotendeels vernield tijdens de geuzenonlusten in de tweede helft van de 16de eeuw. In de loop van de 17de eeuw wordt de kerk in laatgotische stijl herbouwd: in 1617 de westgevel (zie muurankers), in 1651 het hoogkoor (zie apsis); ook het schip wordt hersteld. De gotische vensters worden in deze periode vervangen door barokke lichten. In de 19de eeuw grondige verbouwing van onder meer de oorspronkelijke gotische bogen in neoromaanse stijl. In 1880 wordt gepland de kerk haar gotisch uitzicht terug te geven; na blootlegging van de gewelven worden bij gebrek aan financiële middelen de werken stilgelegd. Verschillende restauratiefases vinden plaats in de jaren 1990: in 1994 de daken, in 1998 de ramen en de gevels en in 1999 de toren. Tijdens deze werkzaamheden wordt een noodklokje ontdekt dat tijdens de oorlog is gebruikt en dat nu achteraan in de kerk prijkt op een klokkenstoel.

Beschrijving

Bedehuis gelegen te midden van een omringend kerkhof, afgezet door ijzeren hek en haag. Op het kerkhof enkele oorlogsgraven. Rond de kerk bevindt zich een ommegang met vijf kapelletjes ter aanroeping van de Heilige Livinus en Apollonia. Georiënteerde sobere kruiskerk met basilicaal schip en vieringtoren waarvan de bouwperiode opklimt tot de 13de-14de eeuw. Het huidig uitzicht is grosso modo 17de-eeuws zie dateringen aan westgevel (1617) en koor (1651). Verankerde rode baksteenbouw met afdekking door middel van leien bedaking. Aandaken en muurvlechtingen.

De plattegrond ontvouwt: een driebeukig schip van drie traveeën, een doopkapel ten noorden, een transept, een vieringtoren, een vooruitspringend hoofdkoor van drie traveeën met vijfzijdige sluiting; twee zijkoren van twee traveeën met vlakke sluiting en een sacristie ten zuiden. Westelijke tuitgevel gestut door zware, verjongende steunberen waartussen tudorboogpoort onder spitsbogig drielicht met laatgotisch traceerwerk; in de geveltop ronde oculus en datering 1617 door middel van muurankers. Her en der ingebouwde grafstenen.

Overige gevels voorzien van segmentbogige vensters soms met vlakke omlijsting met oren. Tevens nog sporen van al dan niet dichtgemetselde rond- of spitsboogopeningen. Tuitgevels ter hoogte van het transept, onder meer met Christus onder luifel ten zuiden. Hoogkoor (gedateerd 1651) geritmeerd door verspringende steunberen en afgelijnd door bakstenen tandlijst op consoles. Vierzijdige torenromp gaat bovendaks over in achtkant door middel van met halve piramides afgedekte trompen, bekroond door ingesnoerde, achtzijdige naaldspits. Spitsboogvormige galmgaten met elkaar verbonden door waterlijsten. Fijne spitsboogfries onder de dakrand.

Aan westgevel naast toegangsdeur gedenkplaat voor de militaire slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog, opgericht in opdracht van het gemeentebestuur van Houtave. Rechthoekig in witte natuursteen onder licht gebogen kroonlijst met vlakke uiteinden, onderaan op twee kraagstenen. Links wapenschild van Houtave en rechts met Belgische leeuw, in het midden een kruisje in een cirkel. Hieronder "Dankbare hulde der Gemeente Houttave aan hare Roemrijke Zonen gesneuveld voor het vaderland 1914-1918", de namen van de soldaten en onderaan "Vol van Houttave. Bidt voor hunne zielen". Uitvoering Campers, Brugge (niet gesigneerd). Plechtig onthuld op 6 oktober 1919 in aanwezigheid van pastoors en bevolking.

Interieur

Wit bepleisterd, teruggaand op de gotische periode en aangepast in de loop van de 17de eeuw. Middenbeuk en hoogkoor overkluisd door gedrukt tongewelf; nagenoeg vlak overdekt transept; apsis van het hoogkoor afgedekt met kruisribgewelf. Opstand tussen zij- en middenbeuk door rondbogige scheibogen op zuilen; viering met spitsboogvormige scheibogen. Wit-zwarte marmeren tegelvloer. In de kerkvloer en tegen de binnenmuren zijn grafstenen aangebracht teruggaand tot de 17de eeuw.

Mobilair

Het meubilair vertoont een mooi bewaarde evolutie van zuivere renaissancestijl over barok tot de 18de eeuw. Sint-Corneliusaltaar (17de eeuw) met 16de-eeuws gepolychromeerd houten altaarstuk, dat in drie panelen het lijden van Christus voorstelt. Onze-Lieve-Vrouw (van de Rozenkrans)- altaar (noordelijke zijbeuk) en Sint-Livinusaltaar (zuidelijke zijbeuk) in beschilderd hout (barok, 17de eeuw). Rijke variatie aan eikenhouten kerkmeestersbanken in renaissance- (1657) en barokstijl (1681) met bijhorende lambriseringen; in zuidtransept erboven aansluitend zeven panelen met werken van barmhartigheid. Eikenhouten barokke communiebank (1680) en 17de-eeuwse koorlambrisering en 18de-eeuwse eikenhouten preekstoel, biechtstoelen en credenstafel.

Glasramen onder meer in linkerzijbeuk, met wapenschild en -spreuk van Monseigneur Gustavus Waffelaert, 22ste bisschop van Brugge ("Duc nos quo tendimus") en van Paus Pius X (1903-1914) ("Ignis ardens"). Schilderijen onder meer uit 17de en 18de eeuw.

Orgel naar ontwerp van C.-L. van Houtte (Waregem, 1809-1865) uit 1836 in neobarokke orgelkast (viervoets balustradeorgel in eiken- en grenenhout), verbouwd tussen 1885 en 1903 door A. Hooghuys (Brugge, 1858-1904) en hersteld in het begin van de 20ste eeuw door J. Anneessens (Menen, 1876-1956).