Neogotische kruisbasiliek naar ontwerp van E. Dieltiens, 1901-1904, toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Job.

Historiek

De oudste vermelding van een parochiekerk in Arendonk vinden we in de bul van paus Innocentius II van 17/12/1212, waarin het begevingsrecht van de kerk aan de Norbertijnerabdij van Floreffe werd bevestigd, met dien verstande dat haar dochterabdij in Postel de kerk en de eraan verbonden tienden zou beheren.

De voormalige kerk, minstens opklimmend tot 1490-1500, werd herhaalde malen beschadigd, heropgericht, vergroot en ten slotte in 1901 afgebroken; de ontruiming van het omringende kerkhof en de afbraak van de oude kerkhofmuur werden reeds in 1899 aangevat. In het voorjaar van 1901, terwijl de afbraak van de oude kerk nog volop bezig was, werden ongeveer op dezelfde plaats de funderingen van de nieuwe en grotere kerk gebouwd. De eerstesteenlegging van de toren greep plaats op 8/7/1901, zie arduinen gedenksteen in de hoofdingang onder de toren, van de rest van het kerkgebouw op 9/9/1901, zie witstenen gedenksteen achter het hoofdaltaar in de binnenmuur van het priesterkoor; de plechtige inwijding gebeurde op 5/10/1904. Beschermd als monument op 6/7/1999.

Beschrijving

Georiënteerde, vrijstaande neogotische kerk met aanplantingen rondom, omheind met fraaie smeedijzeren hekken op gebouchardeerde sokkel van arduin, 1909-1910 door de NV Werkhuizen Jozef Janssens-Van Hooydonck (Turnhout) en naar ontwerp van J. Taeymans. Binnen deze omheining, H. Hartbeeld van Euvillesteen door Nestor Gerrits (Antwerpen), plechtig ingehuldigd op 22/9/1929, zie hoge arduinen sokkel met opschrift "Arendonck aan Jezus H. Hart 1929"; de oorspronkelijke bronzen festoenen op de hoeken werden later verwijderd.

Tegen het koor, calvarieberg van 1903 met witstenen beelden op fraaie dito sokkel uit de ateliers van J.B. Van Wint (Antwerpen), geplaatst onder neogotische houten afdakjes. Daaronder, grafzerken van de pastoors J.B. Valentijns (1822-1838), P.F. Pelgrims (1838-1863) en J. Diels (1864-1895) en latere gedenkstenen voor L. Prims (1895-1913), L. Coveliers (1913-1956) en J. Bervoets (1956-1986).

De plattegrond ontvouwt een symmetrisch uitgewerkte driebeukige kruisbasiliek met westtoren, aansluitende octogonale zuidelijke traptoren en flankerende hoge zijvleugels, respectievelijk berging aan zuid- en doopkapel met driezijdige apsis aan noordzijde; schip en zijbeuken van vier traveeën met zijportalen in de eerste travee; driedelig transept van twee traveeën met vlak afgesloten armen; koor van drie rechte traveeën met driezijdige sluiting, kooromgang, afgeschuinde zijkoren en aanpalende zevenzijdige sacristie en berging. Lijst- en puntgevels, laatstgenoemde met aandak, schouder- en topstukken, opgetrokken uit Kempense baksteen; zandstenen plint, muurbanden, kordons, omlijstingen, dorpels, dekstenen en sierelementen zoals kruisbloemen en pinakels. Leien zadel-, lessenaars- en schilddaken met spitse dakkapellen. Sterk ontwikkelde vierledige westtoren onder ingesnoerde, octogonale leien spits, verrijkt met octogonale hoektorentjes onder gelijkaardige spits; smeedijzeren kruisen; flankerende, loodrecht op elkaar gestelde, verjongende steunberen beëindigd met kleine pseudo-arcades, spitse bekroningen en kruisbloemen van natuursteen. Fraai spitsboogportaal met geprofileerde archivolten op ranke zuiltjes, boogveld met rondvenster en driepasmotieven en houten vleugeldeur met mooie smeedijzeren gehengen; bekronende puntgevel met neogotische, zandstenen beeldnis onder baldakijn, waarin dito gekroond Onze-Lieve-Vrouwebeeld met Kind op linkerarm, 1903, door J.B. Van Wint. Tweede torengeleding met vier gekoppelde spitsboogvensters onder groot roosvenster, gevat in een spitsbogig spaarveld met omlijste archivolt. Derde en vierde geleding, respectievelijk met spitsboogvensters en galmgaten/wijzerplaten van het torenuurwerk in gelijkaardige spaarvelden ut supra; gevelbeëindiging met omlijste steigergaten onder houten kroonlijst op klossen.

Gevels van schip, zijbeuken, transept en koor geritmeerd door verjongende steunberen; aflijnende muizentandlijsten; eenvoudige, met baksteen omlijste spitsboogvensters, uitgezonderd de ronde vensters in de puntgevels van het transept en de pseudo-kloosterkozijnen en rechthoekige vensters van sacristie en berging.

Bepleisterd en beschilderd interieur met drieledige opstand: spitsboogarcades met geprofileerde archivolten op arduinen zuilen (Ecausinnes) in het schip en rankere kolommen van gepolijste Savonnière in het koor, voorzien van zandstenen al dan niet beschilderde knoppenkapitelen en dito octogonale sokkel; omlopend blind triforium met per travee twee gekoppelde en in zandsteen gevatte driepasbogen; lichtbeuk met spitsboogvensters in spaarveld onderlijnd door kordon. Overwelving van schip, zijbeuken, transept en koor met kruisribgewelven; zandstenen ribben en gordelbogen en bakstenen gewelfkappen, neerkomend op schalken, bundelpijlers of halfzuilen, telkens met zandstenen knoppenkapiteel en sokkel. Kooromgang met kruisgewelven, aan de buitenzijde steunend op pilasters. Schip met grijze en zwarte arduinen tegelvloer van Basècles. Koor met zwarte en witte marmeren tegelvloer. Voormalige doopkapel, nu rouwkapel met mooie smeedijzeren afsluiting. Doksaal op arduinen zuilen met neogotische afsluiting van hout en smeedijzer.

Mobilair

Beeldhouwwerk: gepolychromeerde houten beelden van Sint-Anna-ten-Drieën, 15de eeuw, Onze-Lieve-Vrouw van Smarten en Sint-Rochus van Montpellier, 16de eeuw en Sint-Job op de mesthoop, tweede helft van de 17de eeuw; een Christus aan het kruis afkomstig van het vroegere hoofdaltaar, 17de eeuw, palmenhout en twee engeltjes, 18de eeuw, witgeschilderd hout (in de sacristie); houten beeld van Sint-Jozef met Kind, 19de eeuw; Sedes Sapientiae door P. De Roeck, 1930 (doopkapel). Gerestaureerde, voorheen witgeschilderde eikenhouten beelden van paus Gregorius, Heilige Augustinus en Heilige Niklaas uit het vierde kwart van de 17de eeuw of eerste kwart van de 18de eeuw, houten beelden van Onze-Lieve-Vrouw, Sint-Jan en het Heilig Hart en gepolychromeerde beelden van onder meer Heilige Barbara uit het eerste kwart van de 18de eeuw, Sint-Antonius van Padua en Sint-Marcoen uit de 19de eeuw, waarvan verschillende afkomstig van de oude parochiekerk doch tot voor kort opgesteld in de kapel van de Wampenberg.

Kruiswegstaties, in Savonnièresteen, door P. De Roeck en zonen, 1913-1914.

Meubilair: Hoofdaltaar met retabel toegewijd aan het Heilig Sacrament, van marmer, zandsteen (Savonnière), onyx en albast, naar ontwerp van E. Dieltiens met haut- en bas-reliëfs door J.B. Van Wint en verguld koperwerk door L. Van Rijswijck, 1904, volledig bekostigd door Eerwaarde Heer D. Willems en zusters. Zijaltaren met retabel, ten noorden toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw, ten zuiden aan het Heilig Kruis, door P. De Roeck, ontworpen in 1913, geplaatst in 1923, van Tercésteen, verschillende marmersoorten en verguld koper.

Rococo kerkmeestersbank, 18de eeuw, eik. Credenstafel, circa 1904, eik en marmer. Delen van communiebank, 18de eeuw, eik. Kamerorgel met orgelkast van 1845 doch instrument met ouder materiaal afkomstig van de kapel van Sint-Agnetendal (zie De Daries nr. 2). Barokke preekstoel met op de kuip medaillons met bustes van Sint-Job, Onze-Lieve-Vrouw en Christus, symbolen van de evangelisten, onder de kuip beeld voorstellend het geloof, 1792, eik. Doopvont met marmeren kuip, tweede helft van de 17de eeuw en deksel van messing, 19de eeuw. Twee neoclassicistische biechtstoelen, eerste helft van de 19de eeuw, eik. Orgel door Jos Stevens, Duffel, 1914.

Varia: zeventien neogotische glasramen van 1903-1904, vervaardigd en geplaatst door het atelier Stalins-Janssens.