erfgoedobject

Schandpaal

bouwkundig element
ID
77456
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/77456

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Schandpaal
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • is aangeduid als beschermd monument Schandpaal
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is deel van de aanduiding als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Gehucht Male
    Deze bescherming is geldig sinds

Beschrijving

Het pelderijn, ook "staecke" of "pilori" (oud-Frans voor schandpaal) genoemd. Arduinen, driehoekige obelisk met bolbekroning op een recente, driekantige sokkel en trappenverhoog. Opgesteld vóór het voormalige stadhuis op het plein op de hoek met de Lodewijk van Malestraat. Schandpaal van de heerlijkheid Male die in het Ancien Régime over een eigen rechtspraak beschikt. Aanvankelijk is het pelderijn een eikenstam, voorzien van een zonnewijzer om begin en einde van de straf aan te geven. De beschuldigde wordt, meestal tijdens de middaguren, op het drukste moment van de dag, met een ijzeren halsband aan de schandpaal vastgemaakt. Dit om de voorbijgangers tot goede zeden aan te manen.

Er is voor het eerst sprake van een schandpaal in de 16de eeuw wanneer baron Jean Lopez Gallo in 1558 de heerlijkheid Male verwerft. Hij laat een houten schandpaal oprichten op het midden van het plein vóór het stadhuis op de driesprong van de Antwerpse Heerweg, de weg naar Damme (Lodewijk van Malestraat) en naar het veld (Rijkevelde). Een document uit 1569 vermeldt de bestelling van een houten schandpaal. Uit een eik afkomstig van het "Gillisveld" (ten westen van het huidige Kanunnik Decoeneplein) wordt een staak gehouwen, steenhouwer Pieter Aerts kapt een stenen zonnewijzer. Op een tekening van 1712 met een zicht op het stadhuis van Male staat nog steeds een houten paal. De precieze datum van de huidige, stenen schandpaal is niet gekend. Voortgaande op stijlkenmerken kan de paal gesitueerd worden tussen 1750 en 1787, eventueel onder de baronie van de familie Claesman (1710-1769), als uiting van waardigheid en machtsvertoon. Onder het beheer van Claesman wordt het pelderijn nog enkele keer gebruikt. Na de Franse Revolutie wordt Male in 1795 bij Sint-Kruis ingelijfd en verliest het pelderijn zijn functie. Wellicht worden dan de wapens van de heerlijkheid weggekapt. In de 19de eeuw versieren de bewoners de paal tijdens de kermisdagen met tabaksplanten om een goede tabaksoogst af te dwingen. Het gemeentebestuur van Sint-Kruis laat het pelderijn in 1874 afbreken. Op aandringen van de oudheidkundigen worden in 1897 de verspreide brokstukken terug samengevoegd en het pelderijn opgesteld achter het stadhuis. Op initiatief van de heemkundige Magda Cafmeyer wordt de paal gerestaureerd en verplaatst naar de hoek van de Maalse Steenweg en de Antwerpse Heerweg. Pas in 1985 wordt het pelderijn op de historische plaats teruggezet.

De schandpaal is opgetrokken in arduin en onbeschilderd. De globale hoogte is 350 centimeter. Het arduinen trappenverhoog dateert van 1950. De schacht, vermoedelijk te dateren tussen 1750 en 1787, is drie meter hoog, staat op een driekantige prismatische sokkel met profilering en is als een driekantige spitszuil uitgewerkt. Aan elke kant staat, een tijdens de Franse Revolutie onherkenbaar gemaakt wapen van de heerlijkheid Male. Op de schacht staat een bekronende arduinen bol.

  • Archief Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg West-Vlaanderen, Monumenten en Landschappen, archief, DW002015.
  • Provinciale Dienst voor Cultuur Brugge, Verzameling Verbauwe.
  • CAFMEYER M. 1937: Het Pelderijn van Male, Biekorf 43.6, 145-150.
  • CAFMEYER M. 1950: Male, geschiedkundige sprokkelingen, 15-22.
  • DE WIN P. 1996: Inventaris van de feodale schandpalen op Belgisch grondgebied, deel 2, Provincies Oost- en West-Vlaanderen, 152-154.

Bron: GILTÉ S. & VAN VLAENDEREN P. met medewerking van DENDOOVEN K. 2005: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Brugge, Deelgemeente Sint-Kruis, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL21, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Gilté, Stefanie; Van Vlaenderen, Patricia
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Schandpaal [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/77456 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.