erfgoedobject

Leopoldpark - bloemenuurwerk

bouwkundig element
ID
77711
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/77711

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Leopoldpark - bloemenuurwerk
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • is deel van de aanduiding als beschermd monument Leopoldpark
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is deel van de aanduiding als vastgesteld bouwkundig erfgoed Leopoldpark
    Deze vaststelling is geldig sinds

Beschrijving

Bloemenuurwerk. Dateert van 1933 en is sinds 1963, na de aanleg van de A 10, gelegen op de parkheuvel aan de noordoostelijke zijde van het Leopoldpark, waardoor het geïsoleerd kwam te liggen.

Het is één van de zes bloemenuurwerken die België ooit rijk was, en waarvan er thans nog drie restten, met name behalve te Oostende nog te Welkenraedt (Place des Combattants) en te Brussel (Tentoonstellingspark). De bloemenuurwerken in Genk (Boxbergheide), Luik (Square d'Avroy) en Herbesthal-Lontzen (treinstation) zijn intussen verdwenen. Vóór de aanleg ervan worden op deze plaats in het park andere grote bloemenmozaïeken gerealiseerd naar aanleiding van diverse jubilea en festiviteiten. De aanleg van bloemenuurwerken kadert in een traditie die ontstaat in de 19de eeuw, onder meer nadat de Zweedse natuurkundige Carl von Linné ontdekt dat bloemen zich altijd op hetzelfde tijdstip openen of sluiten, wat hem ertoe aanzet bloemenuurwerken te maken. Op het einde van de 19de en in het begin van de 20ste eeuw worden de bloemenuurwerken voorzien van mechanische aandrijvingen om zo een meer precieze tijdsaanduiding te hebben. Ze zijn een merkwaardige variant van de zogenaamde "bloemenmozaïeken", dit zijn gekunstelde figuurcomposities met levende plantjes, vroeger veelal in stervorm aangelegd in plantsoenen. Samen met haagdoolhoven vormen ze fenomenen in de rand van park- en tuinverfraaiing.

De aanleg van het bloemenuurwerk in het Leopoldpark te Oostende betreft een overeenkomst tussen het stadsbestuur en Marcel Vanhabost uit Komen (volgens enkele bronnen uit Kortrijk), die het uurwerkmechanisme ervoor schenkt in ruil voor de exploitatie van reclamezuilen in Oostende. In 1946, wanneer een einde komt aan de overeenkomst tussen beide partijen, wordt het bloemenuurwerk kosteloos aan de stad afgestaan.

Oorspronkelijke locatie vóór de in 1923 aangelegde fontein, ongeveer ter hoogte van de ligging van het huidige beeld "De Zee" van de beeldhouwer G. Grard. Het uurwerk is cirkelvormig en heeft 12 cijfers. Bovenaan wordt een bronzen klokje geplaatst, daterend van 1748 en afkomstig uit de Sint-Pieterstoren, een restant van de Sint-Pieterskerk die in 1896 afbrandde (zie Sint-Petrus- en Paulusplein). Vanaf 1938 is er een heraanleg door M. Collard, directeur van de Stedelijke Beplantingsdienst, waarbij de aanleg wordt verrijkt met watervalletjes en rotsstenen afkomstig van de Gentse Floraliën (1937), uitgevoerd met de hulp van de firma Flora uit Mortsel. De naam van de stad verschijnt bovenaan in het Nederlands ("Oostende" in plaats van "Ostende"). Een bronzen spuitende siervis wordt geplaatst in de waterbak (later verwijderd).

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het bloemenuurwerk beschadigd : de wijzers worden doorgebrand, het ijzeren deksel als toegang tot het raderwerk wordt vernield waardoor zand in het raderwerk komt en dit aangetast wordt door roest; ook de slinger, het anker met de stalen pinnen en de ketens met gewrichten raken hierbij beschadigd. De afsluiting wordt ontmanteld en verwerkt in de Atlantikwal. Na de oorlog wordt het uurwerk grondig gedemonteerd, gereinigd en hersteld. In 1963 wordt - na isolering door de aanleg van de A 10 - het bloemenuurwerk verplaatst naar zijn huidige plaats op een heuvel aan de noordoostelijke zijde van het park, onder meer omwille van veiligheid voor de toeschouwers ervan. De nieuwe ligging laat toe het uurwerk tien graden naar het zuiden te draaien waardoor de bezonning toeneemt, bevorderlijk voor de plantengroei. Tevens wordt ook een grote waterbak aan de voet ervan geconstrueerd, niervormig in plaats van het oorspronkelijk rechthoekig bekken. De fontein als achtergrond van het uurwerk wordt niet meer heropgebouwd.

Vanaf 1985 is aan de noordzijde een kleine talud aangebracht met de datum, die tussen 1 juli en 30 september dagelijks wordt aangepast. Reeds sinds de aanleg wordt de verwezenlijking en instandhouding van het bloemenuurwerk gezien als een prestigieus uithangbord van de Oostendse Groendienst, gezien het vele manueel werk, de zorg en het nauwgezette onderhoud bij dergelijke aanplantingen.

Het perk zelf heeft een diameter van 9 m en is gelegen op een kunstmatig opgeworpen heuvel met stenen afboordingen. Gedeeltelijk bestaande uit grasperken, deels uit bloemperken. Aan de voet niervormig waterbekken en talud. Op de top, achter het klokje, hagen waarachter hogere begroeiing. Aan de westzijde vernieuwde trappartij, aan de voet omzoomd met grote rotsstenen. De parkheuvel heeft aan de westzijde een ingang in kunstrotsen waarin zich de technische ruimte bevindt om de fontein in de vijver te bedienen. Voorheen was dit de toegang tot de vroegere bron van de Trinkhall in het Leopoldpark waar men flessen met bronwater kon laten vullen.

Ondergronds uurwerkmechanisme aangedreven door elektrische motor van 220 V en 0,3 PK. In 1994 wordt het uurwerk voorzien van nieuwe wijzers uit koper, belegd met bladgoud van 975 %; de grote koperen wijzer meet 4 m en weegt 90 kg, de kleine wijzer meet 3 m en weegt 70 kg. Bij het slaan van ieder half uur wordt het uurwerk automatisch opgewonden.

Sinds de aanleg krijgt het bloemenuurwerk elk jaar een andere versiering die volledig met bloemen en planten wordt uitgewerkt. Voor de wijzerplaat zijn 13.000 à 15.000 stuks nodig, voor de naam "Oostende" ca. 5.000. Soms is een duidelijk thema aanwezig (naar aanleidingen van jubilea, vieringen of een koninklijk bezoek), soms louter een bloemenmotief. Alle jaarvoorstellingen en -thema's zijn nauwgezet bijgehouden, waardoor het bloemenuurwerk vaak gebruikt wordt ter datering van een foto of oude postkaart.

  • Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg West-Vlaanderen, Cel Monumenten en Landschappen, Archief nummer DW002371.
  • DELY R. 1983: Het bloemenuurwerk in het Leopoldpark 1933-1983, De Plate, 51-53, 92.
  • DUFLOU B. 2000: Bloemenuurwerk en De klok van het bloemenuurwerk, Brochure Open Monumentendag Oostende, 23-42.

Bron: CALLAERT G., DELEPIERE A.-M., HOOFT E., KERRINCKX H. & VANNESTE P. met medewerking van SANTY P. & SNAUWAERT L. 2005: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Oostende, Deel IA: Stad Oostende, Straten A-M, Deel IB: Stad Oostende, Straten N-Z en wijken Haven, Hazegras, Opex, Deel II: Deelgemeenten Mariakerke, Raversijde, Stene en Zandvoorde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL6, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Delepiere, Anne Marie; Kerrinckx, Hans; Hooft, Elise; Callaert, Gonda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Ziehier een rechtzetting in verband met mijn artikel over het bloemenuurk in de uitgave van Open Monumentendag september 2000.

Bij het schrijven in 1999 van het artikel dacht ik dat de rotsstenen afkomstig waren van de Gentse Floraliën. Blijkbaar zijn de Gentse Floraliën niet uniek. Bij het opzoeken in de "Gescande Oostendse Documenten" viel mijn oog op een advertentie van "De Kustfloraliën". Deze floraliën gingen door in het Palace Hotel te Oostende van 14 tot 22 augustus 1937. De firma Flora uit Mortsel had daar een rotspartij aangelegd. Deze stenen werden nadien aangekocht door het Stadsbestuur van Oostende voor de totale som van 12.155 frank. Hierin waren ook de werkuren van 2 specialisten in begrepen. Deze mensen hebben de stadswerklieden bijgestaan bij de aanleg van het vernieuwd bloemenuurwerk.

Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Is deel van
    Leopoldpark


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Leopoldpark - bloemenuurwerk [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/77711 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.