erfgoedobject

Kasteel Hemsrode

bouwkundig element
ID
81411
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/81411

Juridische gevolgen

Beschrijving

Kasteel zogenaamd "Hemsrode". Volledig omwalde en deels ommuurde site, bestaande uit kasteel (voormalig koetshuis), en bijgebouwen en buiten de omwalling gelegen hoeve . Vierkante omwalling met twee uitlopers naar het zuiden en één bredere naar het noordwesten.
Toegangsdreef, vertrekkend aan de Kalkstraat afgezoomd door beuken en vervolgens gevormsnoeide linden, aan het einde gemarkeerd door gecementeerde pijlers met halfronde opstelling en ijzeren hek. Tweede toegang aan de zijde van Hemsrode eveneens gemarkeerd door pijlers. Bosrijke omgeving.

Kasteel van de Heerlijkheid Hemsrode, kern van de belangrijkste heerlijkheid in de gemeente, gehouden van het grafelijk leenhof "De Steenen Man" te Oudenaarde. Foncier tussen de 40 en 44 bunder groot, bestaande uit een hoeve, grachten en wallen, bossen, weiden, akkers en vijvers.
De heren van Hemsrode bezitten vanaf de 13de eeuw (vermoedelijk vroeger) tot aan het einde van het ancien régime de feitelijke macht in Anzegem, ze kunnen uitspraken doen betreffende de hogere, middele en lagere justitie, tevens mogen zij één van de zeven hoofdpointers van de kasselrij van Oudenaarde aanduiden. De baljuw en de schepenen van de heerlijkheid bestuurden Anzegem. Hemsrode bezat 34 achterlenen.

Eerst gekende eigenaar is Joos van Hemsrode, vermeld in 1283 of 1284. Vervolgens in handen van Wouter van Halewijn, als eigenaar voor het eerst vermeld in 1344. De familie blijft titularis tot in 1422 wanneer het landgoed verkocht wordt aan Roeland van Uitkerke, ridder van de orde van het Gulden Vlies. Zijn stiefdochter Jeanne van Halewijn kocht de heerlijkheid voor zijn overlijden. Door haar huwelijk met Hendrik van Borselen, raadsheer en kamerheer van Filips de Goede en ridder van het Gulden Vlies kwam het in handen van deze familie. Door huwelijk van zijn dochter met Walraven van Brederode gaat het over naar dit geslacht. Hun zoon verkoopt de heerlijkheid in 1536 aan Jan Crombach. Twee jaar na hem volgt Joris van Lummene geseit van Maarke als eigenaar.
Op 21 mei 1658 wordt Nicolaas du Jardin eigenaar door aankoop, hij bouwt of verbouwt het kasteel dat in vervallen toestand was, de werken zijn klaar in 1660. Vervolgens in handen van de familie Du Mont de Sandoncq, Ferdinande de Bechade, Guillaume Ernest de Caters en van graaf de Thiennes, kamerheer van keizerin Maria-Theresia. De neef van één van zijn dochters, met name markies de Courtebourne erfde Hemsrode, hij vergrootte circa 1872 de twee zijvleugels en de toren van het kasteel. Zijn enige dochter ging in het klooster en schonk het kasteel in 1884 aan gravin de Limburg Stirum, tante van de huidige eigenaars.

Volgens de huidige eigenares klimt de site op tot circa 900, de omwalling wordt in die periode gegraven, vermoedelijk door leden van de Gentse Sint-Pietersabdij.
Het oorspronkelijke kasteel dat ten westen van de bijgebouwen stond wordt circa 1660 herbouwd door Nicolaas du Jardin. Het gebouw had aanvankelijk één bouwlaag. Het wordt later verhoogd en in 1868 (cf. mutatieschets) of 1872 (cf. literatuur) wordt aan beide zijden van het kasteel een vleugel bijgebouwd, dit vermoedelijk naar ontwerp van architect Limbourg en geïnspireerd op het kasteel van Elsegem (Wortegem-Petegem).
Het koetshuis met aanhorigheden dateert van circa 1640. De dwarse vleugel ten oosten staat reeds aangegeven op het primitief kadasterplan (circa 1835), de verbindingsvleugel wordt opgetrokken in 1954.
Eveneens naar verluidt zou er ten westen van het kasteel, een halfronde vleugel hebben gestaan, gelijkaardig aan het nog bestaande koetshuis. Funderingen hiervan zouden bewaard zijn onder het huidige tennisveld. Het primitief kadasterplan (ca. 1835) beeld de vleugel deels af.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het kasteel bezet door Duitse soldaten. In augustus 1940 wordt het volledig vernield door brand. De niet geteisterde bijgebouwen, vroeger in gebruik als koetshuis en personeelsverblijf worden circa 1955 heringericht en vormen de huidige verblijfplaats van de familie. Het interieur wordt circa 1975 vernieuwd.
De centrale tuin wordt in 2000 heraangelegd, het bassin dat voordien voor het kasteel lag wordt voor het koetshuis geplaatst. Ook verschillende zichtassen worden geheroriënteerd.

De site met het kasteel, het koetshuis met aanhorigheden, thans omgebouwd tot woning en een nutsgebouw is goed herkenbaar op de Ferrariskaart (1770-1778). De waterpartijen met omwalling en brede grachten met vaste bruggen zijn rijk uitgewerkt en worden ondersteund door een barokke parkaanleg met geometrische drevenstructuur, onder meer met ganzenvoet-vorm bij het kasteel en diagonaal assenparkje te oosten. Reeds bij de formele parkaanleg wordt ingespeeld op het bestaande reliëf, waarbij het aanwezige vertakte waterloopsysteem wordt ingepast en plaatselijk omgeleid. In de tweede helft van de 19de eeuw wordt de strakke aanleg meer verlandschappelijkt met losse bomengroepen en een slingerende padenstructuur. Nochtans blijft de strakke basisstructuur met oprijlaan en omwalling behouden. Uit deze periode dateren allicht enkele gedeeltelijk bewaarde sluis- of schuifconstructies, waaronder een ruïneuze tempel met sokkel bestaande uit gemetste watergangen, allicht ook opgevat als follie. Voorts is een westelijke fruitmuur bewaard alsook een tweetal kleine tuinbergplaatsen waarvan één met vierkante plattegrond onder tentdak. Het tweede nutsgebouw heeft een octogonale plattegrond en dito dak. Thans bevat het domein enkele vaste hindernissen voor een military-parcours.

Het kasteel wordt eveneens vermeld in het landboek van Anzegem (1782) met Jonkheer Caters, Heere van Hemsrode als eigenaar. Het domein, meer dan 20 bunders groot wordt omschreven als omwalde casteel, nederhof, wallen, landen, weeden, vijvers, bosschen en haeghen.
Het primitief kadasterplan geeft een weergave van het kasteel, het koetshuis met achtergelegen boomgaard en de huidige garages, omschreven als huis.
Tevens wordt ten westen van het kasteel een deel getekend van een volume, symmetrisch aan het koetshuis. De tuin voor het kasteel wordt in de bijhorende legger omschreven als lusttuin, de omwalling als lustwater.

Huidig kasteel. Imposant gebouw op halfronde plattegrond met symmetrische opstelling. Rode, verankerde baksteenbouw, vermoedelijk voorheen bepleisterd.
Hoofdvolume van vijf traveeën met aflijnende getrapte fries onder leien schilddak, aan de achterzijde doorbroken door dakkapellen. Vooruitspringende middentravee, getypeerd door imitatiebossage oplopend in dakkapel van witte natuursteen met halfronde bekroning.
Zijvleugels op vierkante plattegrond onder leien tentdak. Voor-, zij- en achtergevels gekenmerkt door imitatiebossage.
Getoogde en rechthoekige muuropeningen verdiept in halfrond uitgewerkte vensternissen, tevens verschillende ovale muuropeningen op de eerste bouwlaag. Vernieuwd schrijnwerk, vermoedelijk naar oud model.
Achtergevel met talrijk toegemaakte muuropeningen.

Het koetshuis wordt heringericht als woonhuis in 1955, de interieurelementen dateren voornamelijk van 1955 en 1975. Deels onderkelderd (tongewelf). Centrale inkomhal (ontvangstruimte) met eetkamer en keuken aan de linkerzijde en salons aan de rechterzijde. De eetkamer is aangekleed in neo-Lodewijk stijlen, de schilderijen (wandbespanningen) zijn afkomstig uit een Gents herenhuis. Huiskapel, met houten altaar (afkomstig uit het kasteel). Eerste verdieping met lange gang waar de verschillende kamers op aansluiten. Bewaarde moerbalken. Zolder met bewaarde 17de-eeuwse kapconstructie.

Aansluitend bijgebouwen ten oosten van 1954 met volledig vernieuwd interieur. Dwarse 19de-eeuwse vleugel, thans verbouwd tot garages.

  • Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207: Mutatieschetsen, Anzegem, 1868/5 en 1954/24.
  • Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 208: Oorspronkelijk aanwijzende tabel, Anzegem, artikelnummers 231, 232, 233, 234, 235 en 236.
  • Provinciale Bibliotheek en Cultuurarchief West-Vlaanderen, Brugge, Prentbriefkaartencollectie.
  • SANTENS F., CASTELEIN R., De heerlijkheid en de heren van Hemsrode 1283-1990, in Jaarboek de Gaverstreke, 18, 1990, p. 191-251.
  • SANTENS F., SPELEERS F., DUCATTEEUW E., Historische wandeling door Anzegem, in De Gaverstreke, 31, 2003, p. 117-118.
  • SPELEERS F., Anzegem in oude prentkaarten, Zaltbommel, 1996, prent 29-34.
  • SPELEERS F., DUCATTEEUW E., GOEMINNE L., Zoektocht door Anzegem in 1782 en 2003, in De Gaverstreke, 31, 2003, p. 153-154.

Bron: DE GUNSCH A. & DE LEEUW S. met medewerking van CALLENS T. 2006: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Anzegem, Deelgemeenten Anzegem, Gijzelbrechtegem, Ingooigem, Kaster, Tiegem en Vichte, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL27, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: De Gunsch, Ann; De Leeuw, Sofie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Hoeve De Barze

  • Is deel van
    Hemsrode

  • Is deel van
    Ouden Heirweg


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kasteel Hemsrode [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/81411 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.