Historiek

De oudste kerk van Veulen was een kapel, afhankelijk van de kerk van Heers. De tienden waren, evenals die van de moederkerk, in het bezit van de Sint-Laurentabdij van Luik. Van dit primitieve gebouw rest waarschijnlijk de onderbouw van de toren, daterend uit (het derde kwart van?) de 13de eeuw; bij de verbouwing van 1910 verdween de koorapsis uit dezelfde periode.

In 1450 wordt Veulen een zelfstandige parochie. Waarschijnlijk wordt de kerk tussen 1450 en 1460 verbouwd, en dateren de gotische resten, met name de middenbeuk, uit deze periode. Het was waarschijnlijk een tweebeukige kerk, met zijkapel voor de plaatselijke heer, en sacristie aan de noordzijde van het koor.

Vergroting van de zijkapel in 1606, en restauratie van de toren in 1609. In 1776 worden belangrijke hestellingswerken uitgevoerd aan kerk en toren; er wordt een aanvang gemaakt met de bouw van een tweede zijbeuk, volledig afgewerkt in 1835. In 1861 krijgt de toren een hardstenen plint en nieuwe kroonlijsten, en wordt de kerkhofmuur gebouwd.

Restauratie en neogotische vergroting door H. Martens (Stevoort) en V. Lenertz (Leuven), in 1910-1911: de zijbeuken worden afgebroken en vervangen, met toevoeging van een pseudo-transept, het koor wordt vervangen door een groter koor voorzien van twee kapellen en met een oratorium naast de sacristie. De oude kerkhofmuur verdwijnt en wordt vervangen door de huidige muur met hek.

Beschrijving

In zijn huidige vorm is de kerk een kruisbasiliek, waarvan de plattegrond een driebeukig schip van vier traveeën beschrijft met gedeeltelijk ingebouwde westtoren, transept van één travee, koor van twee rechte traveeën en driezijdige sluiting, zijkoren van twee traveeën aan weerszijde van het koor, sacristie aan de zuidzijde van het koor en oratorium aan de noordzijde, aansluitend bij het zijkoor.

Het resterend romaanse gedeelte, met name de twee onderste geledingen van de toren, is opgetrokken uit breuksteen (silex) in vrij regelmatig verband, voorzien van mergelstenen hoekbanden. De gotische en neogotische gedeelten zijn van mergelsteen, op een plint van hardsteen.

De toren telt drie geledingen, gescheiden door hardstenen waterlijsten; de tweede geleding is voorzien van een mergelstenen oculus in de oostgevel; de bovenste geleding heeft in elke zijde een spitsboogvormig galmgat met maaswerk. Ingesnoerde naaldspits (leien). Zijbeuken, zijkoren en koor zijn voorzien van steunberen met hardstenen afwerking. Spitsboogvensters met maaswerk. In de zuidzijde, korfboogvormig portaal van mergel en hardsteen.

Mergelstenen interieur. Schip en zijbeuken gescheiden door een spitsboogarcade op mergelstenen zuilen met hardstenen sokkel en knoppenkapiteel. Scheiding tussen koor en zijkoren door middel van een spitsboogarcade op smalle hardstenen zuilen. De middenbeuk is overdekt door middel van de oorspronkelijke houten zoldering met beschildering. De zijbeuken hebben houten zolderingen die de vorm van het lessenaarsdak volgt. Houten spitstongewelf boven het transept. De rechthoekige koortraveeën zijn overwelfd door middel van een mergelstenen kruisribgewelf, de sluiting door een straalgewelf, de ribben gedragen door gesculpteerde consoles op colonnet.

Mobilair: Schilderij met portret van gravin Marie d'Argenteau (circa 1627), in eiken omlijsting, gesculpteerd (eind 17de eeuw); schilderij met voorstelling van het blazoen van de familie d'Argenteaux, paneel (circa 1700) in een omlijsting confer supra.

Beschildering van de zoldering van de middenbeuk met voorstelling van twintig taferelen uit het leven van Onze-Lieve-Vrouw, Evangelisten en Kerkvaders, en zestien blazoenen van de geslachten, verwant aan de familie d'Argenteau de Veulen (gedateerd 1627), waarschijnlijk in opdracht van gravin Marie d'Argenteau; muurschilderingen van het koor door Adolf Tassin (1912), bijgestaan door A. Huppen; schilderingen op doek op de wanden van het schip, door Bastin, Luik (1912); geschilderde kruisweg door A. Huppen (1923); schilderingen op de zoldering van de zijbeuken (1912).

Beeld van Sint-Anna-ten-Drieën (sacristie), gepolychromeerd hout, gothico-renaissance (circa 1550); beeld van Sint-Apollonia, gepolychromeerd hout, Brussels, laat-gotisch (1510-1520); beeld van Sin-Rochus (begin 20ste eeuw); beeld van Johannes de Doper, hout, voorheen gepolychromeerd, laatgotisch, Brussels (1510-1520); beeld van Sint-Franciscus Hironymus, gepolychromeerd hout (eind 18de eeuw); beeld van Sint-Antonius van Padua, hout (begin 20ste eeuw); beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Smarten, hout (begin 20ste eeuw); gekleed Onze-Lieve-Vrouwebeeld, gepolychromeerd hout, verminkt, gedateerd 1620.

Hoofdaltaar, marmer, witte steen en messing, door Pirotte, Luik (1912); zijaltaren, marmer en witte steen (1912). Neogotische lambrisering, eik (circa 1912). Communiebank, eik, thans altaar, gedateerd 1912. Preekstoel, eik (circa 1912). Neogotische biechtstoelen, eik (circa 1912). Orgel van Clerinx (1856). Doopvont, voetstuk hout, kuip marmer (midden 19de eeuw). Sacristiekast en lambrisering van de sacristie (eerste helft 18de eeuw). Kerkmeesterbanken (tweede helft 18de eeuw).

In de toren, drie grafstenen, één uit de 16de, twee uit de 17de eeuw; een vierde grafsteen is niet meer zichtbaar. Exterieur: grafsteen van Jan van Moffrant (+ 1460).