Eenheidsbebouwing van 38 sociale woningen, gebouwd in twee fasen in opdracht van de Beerse Maatschappij voor Goedkope Woningen naar ontwerp van architect René Van Steenbergen omstreeks 1953-1958. Deze sociale woningen rond het Europaplein vormen het centraal punt van een sociale naoorlogse verkaveling, zogenaamd Hemelrijk, eertijds met bijhorend volkstuinenpark en later uitgebreid met sportinfrastructuur.

Wijk Hemelrijk: context en historiek

De sociale woonwijk Hemelrijk is een kenmerkend voorbeeld van een naoorlogse volkswijk. De volkstuinen die er oorspronkelijk deel van uitmaakten, werden aangelegd door de vereniging ‘Het Werk van de Akker – Werk der Volkstuinen’ op een perceel gemeentegrond tussen de Antwerpseweg en de Rerum Novarumlaan, en werden aan de inwoners van de "nieuwe" wijk in bruikleen gegeven. Utilitaire, maatschappelijke en esthetische motieven lagen aan de basis. Bouwheer van een deel der woningen was de Beerse Maatschappij voor Goedkope Woningen (heden Bouwmaatschappij Noorderkempen, Merksplas), terwijl een ander deel gebouwd was door De Kleine Landeigendom. De uitbouw van de wijk gebeurde in samenwerking met de gemeente.

De wijk kwam tot stand in meerdere fasen en omvat woningtypes voor grote gezinnen waarbij de aandacht voor comfort primeerde op de vormgeving. De eerste bebouwing werd gebouwd vanaf 1948. René Van Steenbergen ontwierp negen eengezinswoningen, die gesitueerd werden aan de Sint-Lambertusstraat en aan de hoek van de Rerum Novarumlaan met de Sint-Corneliusstraat. In 1959 werden nog vier gelijkaardige woningen gebouwd aan de Rerum Novarumlaan, tussenin de reeds gebouwde woningen. De volgende fase situeerde zich ten noorden van het bouwblok, namelijk met 21 woningen eveneens naar ontwerp van Van Steenbergen, gesitueerd aan de Sint-Corneliusstraat, Hemelrijkstraat en Sint-Lambertusstraat. Deze fase werd gerealiseerd tussen 1949 en 1951. Op 15 april 1951 werd de wijk Hemelrijk officieel ingehuldigd. Vanaf 1953 vatte ten slotte de bebouwing aan rond het Europaplein, Rerum Novarumlaan en Sint-Lambertusstraat (24 woningen, 1953-1955) en aan de Stadionlaan (14 woningen, 1956-1958). Omstreeks 1968 werden sommige woningen uitgebreid met een uitbouw met bergplaats en werden er garages gebouwd in de wijk.

In opdracht van het gemeentebestuur ontwierp Van Steenberg grootschalige sportinfrastructuur voor de wijk, gesitueerd aan de Rerum Novarumlaan en Antwerpseweg. Het inplantingsplan dateert van 1956-1957 en werd uitgevoerd in de vroege jaren 1960.

Inplanting en architectuur

Wijk Hemelrijk wordt gekenmerkt door een sobere eenheidsbebouwing met kleine varianten, ingeplant langs beboomde straten (deels recente aanplant). De wit geschilderde, bakstenen een- en tweegezinswoningen zijn gelegen in ruime voor- en achtertuinen. Het Europaplein ontvouwt zich tot een plein met open groenzone.

De bouwfases aan het Europaplein en de Stadionlaan omvatten tweegezinswoningen van vier traveeën en twee bouwlagen onder zadel- of schilddak (nok parallel aan de straat, Vlaamse pannen). De volumes worden geflankeerd door lagere aanbouwsels, die eventueel een doorlopend volume vormen tussen twee koppelwoningen. De gevels worden geopend met rechthoekige vensters. De rechthoekige of rondbogige toegangen zijn gesitueerd in de voorgevel of in de uitbouw, eventueel uitgewerkt als een portaal.

Het eenheidsbeeld van de relatief eenvoudige architectuur wordt verstoord door verbouwingen, voornamelijk van de aanbouwsels. Ook werden de kenmerkende eengezinswoningen uit de vroegste bouwfase (woningen van drie traveeën en twee bouwlagen onder mank zadeldak op getrapte consoles) frequent aangepast, namelijk door het verwijderen of vernieuwen van de luiken ter hoogte van de benedenvensters of door wijzigingen van het parement. Ook is het weinig dense, groene karakter van de oorspronkelijke wijk deels verloren gegaan door de bouw van nieuwe sociale woningen tussen de oorspronkelijke bebouwing, bijvoorbeeld aan het Europaplein en de Sint-Lambertusstraat, maar ook aan het Volkstuinplein en de Hemelrijklaan. Dit gebeurde sinds 2001 in opdracht van Bouwmaatschappij De Noorderkempen.

Evaluatie

Karakteristiek voorbeeld van een naoorlogse volkswijk, met oorspronkelijk weinig dense inplanting met sterk groen karakter en ruime tuinen, evenals volkstuinen (heden verdwenen) en door dezelfde architect ontworpen sportinfrastructuur. Voornamelijk de woningen geschikt rond de pleinvormige verbreding van het Europaplein, evenals het beeldbepalende zicht op de wijk vanaf de Rerum Novarumlaan, dragen bij aan de stedenbouwkundige waarde. Ingrijpende verbouwingen van voornamelijk de aanbouwsels en het tussenvoegen van nieuwbouwwoningen verstoren het eenheidsbeeld van de wijk en het open karakter. De architectuur is sterk eenvoudig, maar wordt gekenmerkt door een eenheid op het vlak van materialiteit, schaal, vorm en gevelcompositie.