Arbeiderswijk van 31 sociale woningen rond een rechthoekig plein met omhaagd en beboomd plantsoen; van 1935-1938 gebouwd door de Turnhoutse Maatschappij voor de Goedkope Woningen naar ontwerp van de Turnhoutse bouwmeester Jan Crols.

Bouwgeschiedenis

De arbeiderswijk aan het Groenplein (voorheen Goedendagplein) en de Gasstraat in Turnhout kwam tot stand op terreinen van de Commissie voor Openbare Onderstand, in 1931 aangekocht door de Turnhoutse Maatschappij voor de Goedkope Woningen (vanaf 1956 Turnhoutse Maatschappij voor de Huisvesting). De wijk werd ontworpen door de Turnhoutse bouwmeester Jan Crols, die eerder de Tuinwijk Volksplein ontwierp voor de TMH, en in dezelfde periode de sociale huisvesting aan de Sint Pietersstraat.

De wijken aan de Sint Pieterstraat en het Groenplein werden beiden gebouwd in het kader van de zogenaamde "strijd tegen de krotten", die met de eerste Wet op de Krotopruiming uit 1931 een belangrijke impuls kreeg. Deze wet bepaalde onder meer dat lokale overheden en bouwmaatschappijen vervangingswoningen dienden te voorzien in het geval van sloop van krottenwoningen. In Turnhout, dat nog een groot aantal barakken telde van het Koning Albertfonds, ontstond een nauwe samenwerking tussen het gemeentebestuur en de Turnhoutse Maatschappij voor Goedkope Woningen (vanaf 1956 Turnhoutse Maatschappij voor de Huisvesting). Net als de wijk aan de Sint Pieterstraat werd de wijk aan het Groenplein gebouwd in de toenmalige wijk Weesgegroet, een arme volksbuurt die zich ten noorden van het begijnhof uitstrekte rond de Oude-Vaartstraat, de Begijnendreef en de Wouwerstraat. Tot na de Tweede Wereldoorlog stonden er hoofdzakelijk houten barakken van het Koning Albertfonds.

De plannen voor een eerste reeks van 22 arbeiderswoningen en de aanleg van het plein (Groenplein) werden door de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen goedgekeurd in 1935. In 1937 volgde de goedkeuring van negen woningen aan de Gasstraat, eveneens ontworpen door Jan Crols. Aannemer Janssens-Hermans (Turnhout) voerde de eerste fase uit; aannemer Van Eemeren (Turnhout) de tweede fase. Circa 1939 waren al de woningen verhuurd. De bewoners van het eerste uur waren voornamelijk arbeiders van de papiernijverheid. In 2009 werd het plein (deels) heringericht en werd de omgaande straat heraangelegd als woonerf. De 16 platanen op het plein bleven daarbij behouden.

Beschrijving en typering

Typische kleinschalige arbeiderswijk uit de jaren 1930 met aaneengesloten bebouwing, gelegen in de toenmalige stadsrand. Bevat 22 woningen in U-vorm rond een omhaagd en beboomd plantsoen (Groenplein) en 9 woningen aan de Gasstraat. Alle woningen beschikken over een private tuin (oorspronkelijk met berging en toilet). Typisch kenmerkend voor de sociale huisvesting uit die periode is de aandacht voor hygiëne, sociale controle en gemeenschapsbevordering, die tot uiting komt in de aanleg: het gemeenschappelijke groenplein en de open hoekoplossingen met moestuin en speelplein (anno 2014 bebouwd met garages).

In spiegelbeeld gebouwde enkelhuizen van twee traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (nok parallel aan de straat, mechanische pannen). Bakstenen lijstgevels met als enige versiering een kordon op de tweede bouwlaag. Rechthoekige muuropeningen met beschilderde latei; gekoppelde deuren. Deels bewaard houtwerk (onder andere nummer 21). Het hoekhuis aan de Gasstraat met afgeschuinde inkomtravee was vroeger waarschijnlijk een winkel.

Evaluatie

De arbeiderswoningen aan het Groenplein hebben vooral een stedenbouwkundige waarde omwille van de aanleg rond een gemeenschappelijk plein. Ze hebben een relatief beperkte architecturale waarde als voorbeeld van typische arbeiderswoningen uit de jaren 1930 (typologische waarde). Erfgoedelementen die deze waarde onderbouwen zijn de aanleg (plein met omgaande straat, boomaanplanting) en de inplanting en typologie van de woningen (volume, baksteenbouw). Vooral de woningen aan het Groenplein en het plein zelf hebben erfgoedwaarde. De woningen aan de Gasstraat zijn anno 2014 al sterk verbouwd.