Het voormalige klooster van de Engelse Theresianen aan de Kerkstraat in Lier bleef, op uitzondering van de kloosterkerk en het pandhof, grotendeels bewaard.

Historiek

Het kloostercomplex is grotendeels gebouwd nadat de orde, vanaf 1651 gevestigd aan de overkant (zie nummers 2-8), in 1680 door een legaat in het bezit kwam van de huidige panden nummers 1 tot 13-15. Reeds tijdens de bouw van het nieuwe klooster betrokken de zusters het 17de-eeuwse hoekpand (nummer 1), naar verluidt het oude Refugium van de abdij van Postel, dat op een plan van 1732 vermeld staat als "Ancienne maison, qui servait de logement aux Religieuses en attendant que le couvent fut achevé". De overige gebouwen werden opgetrokken in het eerste kwart van de 18de eeuw naar ontwerp van de Brusselse bouwmeester W.(?) De Bruyn. De thans verdwenen barokkerk (huidige nummers 13-15) werd in 1717 ingewijd. De precieze bouwperiode van het klooster situeert zich vermoedelijk tussen circa 1709 en 1718. De datering van de kerk en verkoop van het vorige klooster samen met de afbraak van de tijdens de bouwwerken over de straat lopende gesloten verbindingsbrug tussen beide gebouwen wijst hierop.

Het nieuwe klooster met vleugels van twee bouwlagen rondom een binnenplaats en met grote tuin achteraan, omvatte onder meer een priesterwoning met ruime koer en aansluitend oratorium (huidige nummer 11), verder een grote hal, spreekkamer, kloostercellen, refectorium, infirmerie, apotheek, galerij, sier- en moestuin. De tuinmuur en de hofkapel aan de Nete klimmen op tot het tweede kwart van de 18de eeuw. De Engelse theresianen bleven hier tot in 1794, toen de gebouwen door de Fransen werden aangeslagen en onder meer dienst deden als hospitaal (1794) en stadsbakkerij (1795). In 1798 werd het klooster verkocht als nationaal goed en verkaveld, de kerk (nummer 13) en een gedeelte van het klooster werden in hetzelfde jaar gesloopt. Het oudere hoekgebouw (nummer 1), ’Vieux Quartier’, kreeg een industriële functie als zijdefabriek Duysters tot 1880. Na de schoolstrijd van 1879 werden klaslokalen ingebracht in de ‘hof’ langs de Nete. De restanten van het klooster bleven als dusdanig tot op heden bewaard.

Beschrijving

Het voormalig klooster van de Engelse theresianen is gelegen op het terrein begrensd door de Nete, de Sint-Pietersvliet en de Kerkstraat. Het L-vormig complex en aansluitend breedhuis heeft twee bouwlagen onder aaneengesloten zadeldaken in traditionele bak- en zandsteenstijl, uit het eerste kwart van de 18de eeuw, naar ontwerp van W.(?) De Bruyn, deels met oudere kern (hoekpand). Ten noordoosten wordt het complex begrensd door de deels ommuurde tuin.

Het oudste gebouw, het hoekpand, is vermoedelijk het refugium van de abdij van Postel dat reeds bestond toen de kloosterorde het domein in 1680 door een legaat van Kanunnik Bedingfield verwierf. Dit gebouw met 17de-eeuwse kern heeft lijstgevels van zeven en zes traveeën gemarkeerd door zandstenen speklagen en lange muurankers, rechthoekige muuropeningen en arduinen lekdrempels. De grotendeels blinde straatgevel heeft aangepaste vensters in zandstenen omlijstingen onder wigvormig ontlastingssysteem. De latere deur is gevat in een vlakke arduinen omlijsting. De steigergaten onder de houten kroonlijst op klossen werden gedicht. De zijgevel is meer opengewerkt met radvenster (vijfde travee) en bewaarde kwartholle negblokken, met dakkapel. Aansluitend aan Netezijde zien we zijgevels van het achterliggende complex met van links naar rechts de tuinmuur (1736), eenvoudige schoolvleugel van veertien traveeën en twee bouwlagen onder leien zadeldak, uit het vierde kwart van de 19de eeuw, vervolgens panden met oudere kernen onder zadeldaken met verspringende noklijnhoogte. het zijn lijstgevels van respectievelijk drie, drie en zeven traveeën met overwegend aangepaste rechthoekige muuropeningen in vlakke gecementeerde omlijsting, steigergaten en aflijnende houten kroonlijst deels op klossen.

De traditionele 18de-eeuwse lijstgevel op het nummer 3-7 omvat zes traveeën, met latere aanpassingen. Er is gebruik gemaakt van zandsteen voor de sokkel, banden en omlijstingen. De aangepaste getoogde vensters zijn gevat in deels verweerde zandstenen omlijsting met kwartholbeloop op arduinen lekdrempels. De gevel wordt afgelijnd door een houten kroonlijst met daaronder gedichte steigergaten en erboven vernieuwde dakkapellen. Links heeft de rondboogpoort een omlijsting naar laat-gotisch patroon met rondstaafprofiel op sokkeltjes en zware afdekkende zandstenen waterlijst met voluutsluitsteen. Rechts van de poort was oorspronkelijk de trapzaal. Rechts was vroeger de hoofdingang en grote spreekkamer van het klooster. Het is een rondboogdeur in kwartholle zandstenen omlijsting onder geprofileerde kroonlijst op voluutconsooltjes, met voluutvormige sluitsteen. Er is een recent bekronend spitsboognisje met gepolychromeerd Onze-Lieve-Vrouwebeeldje aanwezig.

De poort links geeft toegang tot een binnenplaats met grondig aangepaste en gerestaureerde bak- en zandstenen lijstgevels geritmeerd door hoger opgaande dakvensters, respectievelijk vier plus acht traveeën, met markante speklagen. De getoogde vensters zijn gevat in vernieuwde zandstenen omlijsting, meestal op arduinen lekdrempels. De sobere rondboogpoort heeft een geprofileerde omlijsting met diamantkopsluitsteen. Drie radvensters en later driezijdig aanbouwsel bleven bewaard in de oksel van beide vleugels. De aansluitende vleugel bestaat uit een gecementeerde lijstgevel van vier traveeën en rechthoekige muuropeningen. Rechts ernaast staat de schoolvleugel uit het vierde kwart van de 19de eeuw.

Ten zuidoosten staat de sobere bakstenen schoolvleugels van één tot twee bouwlagen onder zadeldaken, aangepast in de 20ste eeuw en ingeplant rondom een L-vormige binnenplaats die doorloopt tot achter nummers 13-15.

Ten noorden ligt de grotendeels bewaarde, deels ommuurde kloostertuin met nog enkele imposante bomen waaronder een moerascypres, een Ginkgo, een Hongaarse linde, een plataan, een tamme kastanje en een Noord-Amerikaanse esdoorn. De eerstesteenlegging van de tuinmuur geschiedde op 26 mei 1736.

De muur leunde aan bij de zogenaamde ‘hofkapel’ met barokkenmerken uit dezelfde periode. Dit rechthoekig gebouw van twee traveeën en een halfronde sluiting onder zadeldak is opgetrokken in bak- en zandsteenbouw met gecementeerde pilasters op de hoeken. De westzijde wordt gekenmerkt door een halsgevel onder gebogen fronton met een oculus in zandstenen omlijsting. De bekronende oculus heeft eveneens een gebogen waterlijst. Een geprofileerde kroonlijst boordt de gevel af. De zandstenen omlijsting van de rondboogdeur heeft een diamantkopsluitsteen en -imposten en een gebogen waterlijst. De rechter zijgevel wordt geritmeerd door middel van pilasters die bovenaan verbonden zijn door een muurband. De betraliede rechthoekige vensters hebben afgeronde bovenhoeken. De binnenafwerking bestaat uit een fraai barok stucplafond.

Het nummer 9 was eertijds deel van het klooster dat naar verluidt naast een kapittelkamer, een werkkamer en kloostercellen, ook een deel van de binnentuin omvatte. Heden is het een breedhuis van vier traveeën en drie bouwlagen onder een zadeldak, opklimmend tot begin 18de eeuw, maar in 1866 verhoogd en aangepast. De bepleisterde en beschilderde lijstgevel op grijs geschilderde natuurstenen plint wordt horizontaal belijnd door doorgetrokken lekdrempels en kordons boven de vensters. De getoogde 18de-eeuwse muuropeningen hebben sobere geprofileerde omlijstingen met oren en neuten.

• Archief Onroerend Erfgoed Antwerpen, DA000775, 10 stadsgezichten te Lier, advies KCML (1992).
• Archief Onroerend Erfgoed Antwerpen, DA000775, 10 stadsgezichten te Lier, beschermingsdossier (S.n., 1993).

• KENNES H. & WYLLEMAN L. 1990: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Mechelen, Kanton Lier, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 13n1, Brussel - Turnhout.