Geografisch thema

Nieuwkerk

ID
8521
URI
https://id.erfgoed.net/themas/8521

Beschrijving

Gehucht in de uiterst noordelijke punt van Poppel, eertijds zogenaamd "Steenvoort", later "Nieuwkerk".

Tot 1900 bestond het grensgebied tussen Poppel en Weelde (België), Alphen, Goirle en Hilvarenbeek (Nederland) uit onafzienbare heidevlakten met slechts enkele kleine landbouwgebieden, vaak teruggaand op middeleeuwse uitbatingen door de abdijen van Tongelo, Averbode en Postel of leengoederen van de Brabantse hertogen. Later ontstonden er landgoederen zoals "Gorp en Rovert", thans op Nederlands en "Nieuwkerk" op Belgisch/Nederlands grondgebied.

De afgelegen ligging ten opzichte van de omliggende dorpen en het centrale, evenals het lokale beleid, lagen aan de basis van het grootgrondbezit in de grensstreek. De gemene gronden rond de vanouds bestaande woonkernen werden door de hertogen van Brabant aan de plaatselijke bevolking in vruchtgebruik gegeven, aan Goirle en Tilburg in 1329, aan Weelde, Poppel en Hilvarenbeek in 1331. In de noordelijke provincies, waar na 1648 de Staten-Generaal in de rechten van de Brabantse hertogen traden, konden particulieren met octrooi van de Staten reeds vanaf de tweede helft van de 17de eeuw gemene gronden kopen, die al dan niet door de nieuwe eigenaars werden ontgonnen. De belangstelling voor de verafgelegen heidegronden in het grensgebied kwam echter pas laat op gang.

Het landgoed Nieuwkerk, begin 19de eeuw als dusdanig tot stand gekomen, gaat terug op de 13de-eeuwse abdijhoeve van Tongerlo gelegen "aen die Ludinxvoirt", in 1650 vervangen door de zogenaamde "Koeijweijde"hoeve, in 1716 genoemd "de schans inde Koeijweijde aende Steenvoort onder Gool". In beslag genomen in 1804, onder het beheer geplaatst van de "Commissie van administratie te Breda" en in 1809 bij het keizerlijk domein gevoegd, werden de vroegere abdijgoederen na de val van Napoleon (1815) bij het koninkrijk Nederland gevoegd. Op 10 juli 1820 werd graaf Jacob Gijsbrecht van Hogendorp eigenaar van de voormalige hoeven van Tongerlo gelegen onder Alphen, tussen 1820 en 1830 van de abdijgoederen op Nieuwkerk en in 1824 kocht hij van de gemeente Goirle grote oppervlakte "inculte grond aan de Nieuwkerk".

Van Hogendorp ondernam op Nieuwkerk verschillende bouwwerken, onder meer de bouw van de Sint-Janskapel (Poppel), de vervanging van hoeve Koeijweijde door huize Nieuwkerk, de bouw van een grafkelder, een boerderij zogenaamd "Ooievaarsnest" en een huis bestaande uit drie arbeiderswoningen zogenaamd "Hanzelust" (alle op Goirle). Op zijn initiatief werden ook de wegen van Nieuwkerk naar Alphen, Goirle, Poppel en Hilvarenbeek aangelegd of verbeterd. Na zijn dood, in 1845, erfde zijn broer Andries Willem onder meer "de Goirlese en Poppelsche Nieuwkerk".

In 1856, een jaar na diens dood, werd het landgoed voor publieke verkoop in achttien loten verdeeld. De verkoop van de Poppelse of "Brabantse Nieuwkerk" bestaande uit het Withuis met schaapskooi, bakhuis en duiventil, een vijver met daarin een eilandje en een boerderij werd samen met de verkoop van de "Hollandsche Nieuwkerk" en Hanzelust opgehouden. Deze onroerende goederen met een oppervlakte van ruim 112 hectare kwamen in 1860 opnieuw onder de hamer en werden toen aan Jean François de Meester, burgemeester en grondeigenaar te Heindonk, toegewezen. Meteen na de koop ondernam de nieuwe eigenaar pogingen om het landgoed in zijn oude omvang te herstellen.

Door vererving kwam het goed in 1910 in handen van Albert de Meester de Betzenbroeck die in Poppel onder meer het nog bestaande landhuis liet optrekken (†1944). Door het huwelijk van zijn dochter met baron André de Jamblinne de Meux kwam het landgoed in het bezit van deze familie.


Bron: DE SADELEER S. & PLOMTEUX G. 2004: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Arendonk, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n6, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Plomteux, Greet
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Herberg Withuis

  • Omvat
    Landhuis Kasteeltje van Nieuwkerk

  • Omvat
    Sint-Janskapel

  • Is deel van
    Poppel


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Nieuwkerk [online], https://id.erfgoed.net/themas/8521 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.