Symmetrisch uitgewerkt hoekensemble van een eclectisch winkelhuis met appartementen en twee neoclassicistisch geïnspireerde burgerhuizen, in 1908 gebouwd als opbrengsteigendom in opdracht van graaf René-Philippe Van de Werve de Vorsselaer en diens echtgenote Louise Anne Bosschaert. Bouwdossiers bleven in het district Deurne pas vanaf 1920 bewaard, waardoor de identiteit van de architect zich vooralsnog niet laat achterhalen. De woning Lundenstraat 48 werd in 1966 in opdracht van de Kerkfabriek van Sint-Paulus te Deurne verbouwd tot pastorie of opvangtehuis. De Deurnese architect Etienne Oppeel verzorgde het ontwerp.
Deze groepsbebouwing is één van minstens vier hoekensembles van telkens een winkelhuis en twee flankerende burgerhuizen die door de families Van de Werve-Bosschaert en Bosschaert-Du Bois aan de Plankenbergstraat werden opgetrokken. Het geheel Plankenbergstraat 28 en Lundenstraat 42-44, met een neoclassicistisch burgerhuis in de dezelfde stijl als Lundenstraat 48 en Plankenbergstraat 27, werd in 1907 voltooid voor graaf René-Philippe Van de Werve de Vorsselaer en diens echtgenote Louise Anne Bosschaert. Van de Werves schoonmoeder, de hoogbejaarde weduwe Eulalie Bosschaert-Du Bois, overleden in 1907, had de bouw van deze opbrengsthuizen in 1906 laten aanvatten. Nog in 1906 had Eulalie Du Bois het ensemble Plankenbergstraat 80-82 en Leeuwlantstraat 39 laten bouwen, eveneens met twee neoclassicistische burgerhuizen. De hoekoplossing Plankenbergstraat 73-75 en Leeuwlantstraat 41, met het beeldbepalende hoekpand 'Hier is 't in Plankenberg', liet Van de Werve de Vorsselaer in 1911 optrekken.
Het huis Van de Werve is een van de voornaamste en oudste nog bestaande Antwerpse adellijke families. Graaf René-Philippe Van de Werve maakte deel uit van de oudste familietak, de Van de Werve de Vorselaer, en bezat onder meer het kasteel van Vorselaar. Van de Werves echtgenote Louise Anne Bosschaert erfde in 1907 als enige dochter van grootgrondbezitters en renteniers Théodore Bosschaert en Eulalie Du Bois onder meer tientallen bouwgronden en opbrengstwoningen in Deurne Noord. Het echtpaar, en na Van de Werves dood in 1911 de weduwe Bosschaert alleen, zou de eigendommen verder valoriseren. Heel wat van de opgerichte huizen bleven als huurwoningen in bezit van Louise Anne Bosschaert tot aan haar overlijden in 1956.
Met een afgeschuinde hoektravee en zijgevels van drie en vier ongelijke traveeën, telt het eclectische winkelhuis twee bouwlagen onder een mansardedak met pannen bovenvlakken en een gekorniste houten daklijst. Van de ondervlakken is de originele kunstige bekleding van rechthoekige en geschubde natuurleien in een omlijsting van bladzink vervangen door een egale bekleding van (kunst)leien in maasdekking. De klassiek geïnspireerde dakvensters met rondboograam, driehoekig fronton en vleugelstukken in voluutvorm zijn gereduceerd tot eenvoudige rechthoekige vensters. De hoger uitgewerkte hoektravee werd voorzien van een plat dak, oorspronkelijk wellicht met belvedère, en de toegangstravee aan de Lundenstraat van een zinken vierzijdig koepeldak met ijzeren piron.
De drie gevels kregen een verzorgd parement uit witte Silezische brikken in kruisverband met fijne platvolle voeg, rustend op een hardstenen plint met kwartholle profilering. Het witte parement is contrastrijk verwerkt met malachietgroen geglazuurde baksteen voor onder meer muurbanden en strekken; met azuurblauw en okergeel geglazuurde diamantkoppaneeltjes; en met een polychroom tegeltableau met gestrikte bloemenguirlande. Identieke tegeltableaus zijn in de omgeving aangebracht op bijvoorbeeld de woningen Plankenbergstraat 63, Lundenstraat 40, en Leeuwlantstraat 5, 19 en 29. De gevels zijn verder verrijkt met witte natuursteen voor onder andere muurbanden, vensterdorpels, lateien, sluitstenen, lekdrempels, consoles, siervazen, balkon, en impostvenster (zijde Lundenstraat).
De asymmetrische gevelcompositie legt de klemtoon op de afgesnuite hoek die samen met de flankerende traveeën in risaliet werd uitgevoerd. Hoger uitgewerkt en op de verdiepingen afgelijnd door vlakke pilasters, wordt de hoektravee aangezet met een rondbogige winkeldeur en op de verdieping benadrukt door een klein natuurstenen balkon met omgekeerde vaasbalusters tussen gecanneleerde postamenten. De hoek kreeg als afwerking een vierkante opbouw onder een klassiek hoofdgestel met geprofileerde architraaf, horizontaal belijnd fries en houten kroonlijst op modillons. In de opbouw zit een klein tweelicht geflankeerd door siervazen. Aan de zijde van de Lundenstraat wordt de private toegang tot het gebouw benadrukt door een risaliterende zijtravee met bekronend standvenster waarin een hoog tweelicht. De verdiepte en verhoogde toegangsdeur wordt door een klassiek entablement gescheiden van een impostvenster met gecanneleerde voluutvormige vleugelstukken en bekronend segmentvormig fronton. Verder beantwoorden de opstanden aan een ongelijk schema van eenvoudige rechthoekige muuropeningen onder hoge lateien met entablement en op de verdieping voorzien van onderdorpels op consoles. Een gekorniste houten kroonlijst op een bloktandlijst en kwartronde consoles beëindigt de zijgevels.
De twee grote winkelvitrines behielden hun oorspronkelijke afmetingen, maar werden na 2007 ontdaan van hun houten pui met uitkragende rolluikkast. Ook na 2007 is van het volledige winkelhuis het kwaliteitsvolle houten deur- en vensterschrijnwerk met fijn verdeelde bovenlichten in groen en wit reliëfglas, identiek aan het bewaarde schrijnwerk van Leeuwlantstraat 39, vervangen door moderne ramen en deuren in hout en aluminium, zonder herneming van raam- of roedeverdelingen. Een gietijzeren voetschraper naast de zijdeur bleef wel behouden.
Het winkelhuis werd gebouwd als een meergezinswoning bestaande uit een winkel met woonst en op elke verdieping een appartement. De oorspronkelijke plattegrond laat zich niet op basis van bouwplannen reconstrueren, maar stemt waarschijnlijk overeen met deze van het sterk gelijkende winkelhoekhuis Plankenbergstraat 82. Een zijdelings ingeplante hal verleende toegang tot een centrale trapzaal die de verschillende bouwlagen ontsloot en waarrond de verschillende ruimten geschikt lagen. Deze schikking was op elke bouwlaag dezelfde: een zitplaats-eetkamer aan de Plankenbergstraat, een winkelruimte of living op de hoek, een grote en een kleine slaapkamer aan de Lundenstraat, en achteraan een keuken met toilet.
De twee flankerende burgerhuizen zijn identiek maar gespiegeld uitgevoerd. Met een gevelbreedte van drie ongelijke traveeën, omvatten de onderkelderde rijwoningen twee bouwlagen onder een pannen zadeldak met grote dakkapel boven de zijrisaliet. De lijstgevels kregen een verzorgd parement uit lichtgrijze Silezische brikken in kruisverband met fijne platvolle voeg, rustend op een hoge hardstenen plint met afzaat. Het parement is verwerkt met mosgroen geglazuurde baksteen voor onder meer muurbanden en baksteenkruisen, en met witte natuursteen voor onder andere muurbanden, vensterdorpels, lateien, architraven, de puilijst en het panelenfries. De plint en het parement van Lundenstraat 48 werden tussen oktober 2017 en januari 2018 gereinigd en hersteld.
Asymmetrisch van opzet en nadrukkelijk horizontaal geleed door een zware puilijst, cordonvormende lekdrempels, en een klassiek hoofdgestel, legt de compositie telkens de klemtoon op de twee traveeën brede zijrisaliet. Hoger uitgewerkt en op de verdiepingen afgelijnd door vlakke pilasters, wordt dit risaliet bekroond met een monumentaal driehoekig houten fronton met modillons. Bij Lundenstraat 48 is het fronton een kopie. Verder beantwoordt de opstand aan een onregelmatig schema van eenvoudige rechthoekige muuropeningen onder hoge lateien met paneelwerk en een zespuntige ster als decoratief accent. De kleine dakvensters onder het fronton werden tot drielicht gekoppeld. Een klassiek hoofdgestel met architraaf, paneelfries en gekorniste houten kroonlijst op modillons beëindigt de zijrisaliet. De toegangstravee, aangezet met een verhoogde en verdiepte toegangsdeur, is afwerkt met een geconsoolde houten kroonlijst.
De twee burgerhuizen bezaten oorspronkelijk deur- en vensterschrijnwerk in dezelfde stijl en kwaliteit als het winkelhuis. Ook hier echter, werden na 2007 alle ramen en deuren vervangen; bij Plankenbergstraat 27 door onaangepast kunststof schrijnwerk, en bij Lundenstraat 48 door houten schrijnwerk waarbij in het bovenlicht van de voordeur de originele roedeverdeling is hernomen. Van Plankenbergstraat 27 is de gietijzeren voetschraper naast de voordeur verdwenen. Bij Lundenstraat 48 werd de schraper recent herplaatst.
Een verbouwingsplan uit 1966 bevestigt dat de burgerhuizen werden gebouwd met een klassieke enkelhuisindeling die kenmerkend was voor de 19de-eeuwse stadswoning en tot ver in de 20ste eeuw doorleefde. In de brede venstertravee zat een enfilade van een salon, eetkamer en veranda, uitgevend op een deels overdekte koer. De smalle toegangstravee werd ingenomen door een inkomhal met trappenhuis, en aansluitend, in een lagere achterbouw, een keuken, wasplaats en toilet. De verdieping omvatte twee slaapkamers in de voorbouw en een badkamer in de achterbouw in entresol. Drie mansarden namen de dakverdieping in. Bij de verbouwing van Lundenstraat 48 in 1966, werd het salon tot bureel omgevormd en werd de mansardeverdieping achteraan uitgebouwd voor de inrichting van een volwaardige slaapkamer.
Auteurs: Bisschops, Tim
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Bisschops T. 2018: Hoekensemble van een winkel en burgerhuizen [online], https://id.erfgoed.net/teksten/281259 (geraadpleegd op ).
Vrijwel identieke hoekoplossing als voor Leeuwlantstraat nummer 39 en Plankenbergstraat nummers 80-82, wellicht naar ontwerp van dezelfde architect.
In tegenstelling tot voorgaande zijn de parementen van hoek- en rijhuizen eenvormig uitgevoerd in hetzelfde materiaal, namelijk gekleurde verglaasde baksteen, en bleven winkeldeur, vitrines en hoekbalkon gespaard.
Gelijkaardig uitgewerkte hoekbebouwing voor de nummers 40-42-44 en Plankenbergstraat nummer 28, nummers 43-45-47 en Plankenbergstraat nummers 24-26 met onder meer Café Japan en alsook nummer 49 en Plankenbergstraat nummers 23-25 met onder meer Café In 't Moleken.
Bron: KENNES H., PLOMTEUX G. & STEYAERT R. met medewerking van WYLLEMAN L. & HIMLER A. 1992: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Antwerpen, Fusiegemeenten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 3nd, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Plomteux, Greet
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Plomteux G. 1992: Hoekensemble van een winkel en burgerhuizen [online], https://id.erfgoed.net/teksten/11297 (geraadpleegd op ).