De Stadswaag werd als plein samen met de omliggende straten aangelegd in 1548 door Gilbert van Schoonbeke. In het midden stond de 'Nieuwe Waag' waar goederen werden gewogen en belast. In 1873 brandde de waag af, maar de stedenbouwkundige inplanting van het plein en de omringende straten, bleef steeds herkenbaar.

Historiek

Het plein genaamd de Stadswaag werd samen met de omliggende straten aangelegd in 1548 door de projectontwikkelaar en stedenbouwkundige Gilbert van Schoonbeke. Hij liet er in het midden van het huidige plein een 'Nieuwe Waag' bouwen ter vervanging van het oude stadsmagazijn 'de houten Eeckhof'. De waag was een soort van belastingskantoor waar koopwaren werden gewogen en verhoudingsgewijs werden belast, en waar ook maten en gewichten werden geijkt.

Bij akte van 6 mei 1547 kocht van Schoonbeke van de stad een lap grond van 261 roeden (86 aren) groot. Volgens speurder Augustin Thys betaalde hij daarvoor de ronde som van 31.000 Carolusguldens en verwierf hij met die koop den grooten hof! ende erve die men heet de stads houten Eeckhoff bij 't Goidshuys der Minnebruers alhier gestaen, met den grooten Artilleriehuyze daarop staende, met aoie der woninge van de stadstimmerman, alle huysingen ende woningen. Kennelijk kon van Schoonbeke met al die huizen niet veel aanvangen. Hij brak ze af tot op de grond, inclusief 'de houten Eeckhof'. Op de vrijgekomen grond bouwde hij de nieuwe waag. Rondom dit vrij grote gebouw opende hij drie straten en gaf ze de voor de hand liggende namen van Noord-, Oost- en Weststraat. Later kregen deze drie straatjes een meer tot de verbeelding sprekende doopnaam: de Hoornstraat, de Brilstraat en de Raapstraat. Daarbij fungeerde telkens een huis uit die straatjes als inspiratiebron bij de naamgeving. Voor de Raapstraat was dat 'Die Raepe' of het voormalig artilleriehuis. Ten zuiden van het plein ten slotte leidde een vierde uitgang naar de minderbroederskerk (inmiddels Koninklijke Academie voor Schone Kunsten). De benaming voor het plein 'Stadswaag' dateert van omstreeks 1800.

De nieuwe waag werd op 12 maart 1548 officieel in gebruik genomen. Als eersten wogen de Hansen-kooplieden er een partij lijnwaad. Daarna stond de waag niet stil, want alle zware koopwaren moesten er tegen betaling van een belasting (de wagetol) gewogen worden. De waag was de katalysator voor de economische bedrijvigheid in deze buurt. Rond het gebouw bouwden koopliezen dan ook hun pakhuizen. De waag was ook een vrij groot gebouw. Alleen op het gelijkvloers werd gewogen. Op de bovenverdiepingen bevonden zich verscheidene rijkversierde zalen, waar bruiloftsfeesten werden gevierd. In het midden van de 16de eeuw telde Antwerpen 100 000 zielen. Handel en nijverheid floreerden als nooit tevoren. Er was rijkdom en welstand. Dus ook geld voor grootse feesten en banketten. Daarvoor waren de burgers huizen echter te klein en buiten het Vleeshuis en huizen van particulieren waren er geen grote feestzalen te vinden. Naast de wagetol bracht de verhuur van de feestelijke bovenverdiepingen dus ook aardig wat geld in het bakje.

Na de hoogconjunctuur van de 16de eeuw stonden de zalen van de stadswaag echter meer leeg dan vol. Vandaar dat de stad er op 13 juli 1648 een leergang voor heelkunde (of chirurgijnskamer) opende, die er bleef tot omtrent het jaar 1800. Onder het Keizerrijk hadden in de zalen van de waag de zittingen van de burgerlijke rechtbank plaats. In 1819 verkocht het stadsbestuur de oude stadswaag. Er werd niet meer gewogen en het gebouw werd een tijd als magazijn gebruikt.

Op 25 augustus 1873 kreeg de stadswaag tijdens een hevige storm een blikseminslag te incasseren. Het gebouw vatte vuur en brandde in enkele uren tijds volledig af, samen met de goederen die erin opgestapeld waren. Doch één muur bleef overeind; deze met het madonnabeeld. Kort daarop kocht de stad de grond aan en maakte er een openbare plaats van.

In september 1914 kwam de stadswaag nogmaals in het nieuws, toen daar een zeppelinbom insloeg. Het plein fungeerde op dat moment als openbare parkeerplaats. In de jaren 1960 ontdekten kunstenaars deze buurt en werd de Stadswaag een hip uitgaanscentrum met jazzcafés en experimenteel theater. Het plein werd in 1998 heraangelegd.

Beschrijving

Dit geheel omvat het plein de Stadswaag en de omringende bebouwing. Het betreft een rechthoekige, geplaveid plein, opgefleurd met lindebomen. De oude Stadswaag kan je nog duidelijk in het plaveisel zien.

De pleinwanden wisten hun origineel silhouet grotendeels te behouden. Het gaat grotendeels om smalle diephuizen van drie traveeën met trapgevels of latere lijstgevels. De meeste huizen dateren van het eind van de 16de eeuw. Er zijn ook enkele huizen uit de 18de en de 19de eeuw.

De noordoostelijke hoek van het plein wordt ingenomen door de huizen en het magazijn van de Noordnatie.