Geografisch thema

Brederodestraat

ID
11642
URI
https://id.erfgoed.net/themas/11642

Beschrijving

De Brederodestraat is een lange, rechte straat op het Zuid, die de Singel verbindt met de Amerikalei. Zowel het autoverkeer tussen deze twee belangrijke wegen in de stad, als de tramlijnen, zorgen voor een aanhoudende verkeersstroom in de straat. De Brederodestraat is binnen het verkavelingplan van het Zuid, opgemaakt in 1875, geconcipieerd als een rechte verbindingsas door de wijk, als tracé doorlopend aan de overkant van de Amerikalei als de Verbondstraat. De Brederodestraat liep oorspronkelijk ten zuiden slechts tot aan de Kielse Vest, maar werd in 1969 verlengd tot aan de Singel. De straat kreeg in 1876 haar naam ter ere van Hendrik van Brederode (1531-1588), een van de grondleggers van de Nederlandse Opstand tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

De straat was bedoeld voor winkels en horeca, wat resulteerde in een straatbeeld dat bepaald wordt door burgerhuizen en meergezinswoningen met een handels- of horecagelijkvloers. Het straatbeeld is heel heterogeen door de talrijke verbouwingen en aanpassingen, ondanks het feit dat de meeste huizen gebouwd werden in de twee laatste decennia van de 19de eeuw als woon- en winkelpanden van drie traveeën en drie bouwlagen met een neoclassicistische lijstgevel, wat oorspronkelijk een vrij homogeen beeld moet gevormd hebben. De vaste aannemers-investeerders die in het Zuid actief waren, vinden we ook in de Brederodestraat terug: Bourguignon, Masson, Janssens en Van Besten dienen bouwaanvragen met neoclassicistische typeplannen in. Een aantal clusters van de oorspronkelijke bebouwing zijn bewaard en vallen daarbij op door de gevelbrede ijzeren balkonleuningen boven de al dan niet bewaarde houten winkelpuien. De neoclassicistische gevelwand ter hoogte van de voormalige danszaal "Apollon" (nrs. 83 tot 103) is vermeldenswaard als ensemble, daarbij goed in zijn totaliteit te aanschouwen vanuit de Dendermondestraat.

Een aantal minder goed bewaarde neoclassicistische voorbeelden zijn verspreid over de straat. Nr. 4 werd vermoedelijk gebouwd volgens een typeplan van S. Van Besten. Nr. 42 heeft een pilastergevel en een fraai ijzeren balkon. Nr. 53 is een smal huis dat aannemer F. Barils voor eigen rekening laat bouwen circa 1895. Nr. 61, gelegen in een huizenrij van vier neoclassicistische woningen, werd circa 1894 gebouwd naar ontwerp van Guillaume Van Oenen. Het is een voorbeeld van een woning op een diep perceel, uitgevend op een achterliggende straat (bijvoorbeeld Bestormings- of Paleisstraat) waar een bijgebouw of paardenstal wordt voorzien. Nrs. 80 en 88 hebben een verzorgd bepleisterd parement op de verdiepingen. Nr. 111 kan vermeld worden om zijn gevelbreed balkon, net als nr. 132 dat samen met het sterk verbouwde nr. 136 als samenstel werd gebouwd, en nr. 165. Bij nrs. 164 en 168 zijn deze balkonleuningen verwijderd. De nrs. 149 tot 155 zijn vier naast elkaar gelegen woningen met een aangepaste, neoclassicistische lijstgevel. Bij nr. 195 werd de centrale travee door imitatievoegen geaccentueerd.

De hoekpanden met de talrijke zijstraten zijn doorgaans met neoclassicistische hoekcomplexen bebouwd. Voorbeelden zijn: het pand op de hoek met de Cuylitsstraat (Cuylitsstraat nr. 1) gebouwd circa 1884, nr. 7/Bestormingsstraat nr. 1 naar een ontwerp van P. Jos Sievens van 1884, het fraaie hoekpand met de Broederminstraat op nr. 127 naar ontwerp van Fl. Verbraeken van 1897 en ten slotte nr. 68, meergezinswoning met café op gelijkvloers op het smalle hoekperceel met de Dendermondestraat nr. 1, gebouwd ca. 1884.

De bepleisterde en witgeschilderde lijstgevels worden hier en daar onderbroken door gevels met kleurrijke, bakstenen parementen in neotraditionele, neorenaissance- of eclectische stijl. Nrs. 56-58/ Jozef Liesstraat nr. 27 is een hoekcomplex van rode baksteen met speklagen, naar ontwerp van architect H. Krekel van 1884. Andere voorbeelden zijn nr. 133, met rood bakstenen parement en nrs. 187-189 met eclectische, geel bakstenen lijstgevels. Eén voorbeeld van een gevel met art-nouveaukenmerken werd teruggevonden in de bouwdossiers, anno 2010 volledig verbouwd: op nr. 136 ontwierp A. Van Mechelen in 1900 een woning met mooie ronde bovenlichten voor deur en ramen op de begane grond en sgraffitofriezen.

De afwisseling tussen neoclassicistische, witte lijstgevels met meer kleurrijke parementen werd ook beoogd door de Société Anonyme du Sud d'Anvers, die de bouwaanvragen in haar verkaveling van het Zuid trachtte te sturen. In de Brederodestraat liet de Société ca. 1884 twintig woningen bouwen, naar ontwerp van architect Henri Thielens. De vennootschap investeerde in deze woningen om de verkoop van de percelen in de Brederodestraat te promoten ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling die plaats zou vinden in de wijk. Daardoor kunnen de huizen gezien worden als een soort modelwoningen voor het Zuid.

Het gaat om woningen van drie traveeën en drie of vier bouwlagen onder zadeldak, met bepleisterd of bakstenen parement. Voor de ordonnantie van de lijstgevels worden een aantal typeplannen voorzien, maar allemaal zijn ze te herkennen aan een elegant centraal dakvenster met rond fronton dat boven de houten kroonlijst uitkomt. Op die manier zijn anno 2010 nog negen van de twintig woningen te registreren in het straatbeeld: nrs. 33-35, 84-86, 89-91, 124, 156-158.

Een tweede ingreep van de Société in functie van de Wereldtentoonstelling was het trekken van een verbindingsstraat tussen de Balans- en de Brederodestraat. De straat werd de Gelijkheidsstraat genoemd.

Behalve deze woningen met handelsgelijkvloers, werden ook een aantal grote complexen gebouwd op deze drukke verbindingsstraat door het Zuid. De stad bouwde in 1892 op een groot bouwblok dat doorliep tot in de Balansstraat (nr. 119/Balansstraat 32) een groot neorenaissancistisch complex met een jongens- en een meisjesschool. Op een gelijkaardig perceel werd in 1893 danszaal "Apollon" gebouwd, later omgevormd tot de in de buurt zeer succesvolle cinema "Forum" (nrs. 99-103). Op het driehoekige bouwblok tussen de Brussel- en de Brederodestraat en de spoorlijn naar het vroegere Zuidstation (nu de Singel), bevond zich vanaf 1878 het zwemdok. Dit openluchtzwembad kreeg van bij het begin een vaste plaats in het verkavelingplan van het Zuid, ter vervanging van het gedempte zwemdok ten zuiden van het Zuidkasteel. Het was een ontwerp van stadsingenieur G. Royers. De eind-19de-eeuwse bijhorende gebouwen zoals de woning van de opzichter van het zwembad (stadsbouwmeester P. Dens, 1879), de gebouwen voor bureel, magazijn enzovoort (Royers, 1891) werden samen met het zwembad in de 1967 afgebroken, bij infrastructuurwerken aan de Singel. Eveneens een publieke voorziening was het badhuis dat in 1900 op nr. 98 werd gebouwd in opdracht van J. Cassiers, op nr. 96 wonende.

Eind 19de eeuw zijn alle percelen in de straat volgebouwd. Vanaf 1900 gebeuren bijna geen bouwaanvragen meer voor nieuwbouw. De bestaande woningen worden onderworpen aan talrijke gevel- en binnenveranderingen, met het huidige heterogene, op sommige plaatsen gehavende straatbeeld als resultaat.

  • Stadsarchief Antwerpen, Bouwdossiers, 1883 # 120 (4), 1900 # 550 (136), 1895 # 74 (53), 1894 # 561 (61), 1884 # 823 (Cuylitsstraat nr. 1), 1884 # 1311 (37), 1897 # 956 (127), 1884 # 987 (68), 1884 # 1462 (56-58/Jozef Liesstraat 27), 1884 # 1084 (twintig woningen van de Société Anonyme du Sud d'Anvers), 1900 # 145 (98).
  • DEN HOLLANDER M. 2006: Sport in 't Stad, Antwerpen 1830-1914, Leuven, 249-287.
  • PRIMS L. & DE MEYER R. 1993: Het Zuid (Antwerpen 1875-1890). Architectuur & maatschappij, Antwerpen, 68-71.
  • STYNEN H. & DUVOSQUEL J.-M. (ed.) 1993: Omtrent het Antwerpse "Zuid", Monumenten "be"leven, Brussel, 15.

Auteurs: Hooft, Elise
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Apotheek Muylaert

  • Omvat
    Danszaal Apollon, later cinema Forum

  • Omvat
    Ensemble van vier burgerhuizen en winkels in neo-Vlaamserenaissance-stijl

  • Omvat
    Groot eclectisch hoekcomplex

  • Omvat
    Lagere Jongensschool 17 en Lagere Meisjesschool 5

  • Omvat
    Neoclassicistisch burgerhuis

  • Omvat
    Neoclassicistisch ensemble van drie burgerhuizen

  • Omvat
    Neoclassicistisch ensemble van drie burgerhuizen

  • Omvat
    Neoclassicistisch hoekpand

  • Omvat
    Neoclassicistisch winkelhuis

  • Omvat
    Neoclassicistisch winkelhuis

  • Omvat
    Neoclassicistisch winkelhuis

  • Omvat
    Neoclassicistisch winkelhuis

  • Omvat
    Neoclassicistisch woon- en winkelpand

  • Omvat
    Neoclassicistische burgerhuizen

  • Omvat
    Neoclassicistische burgerhuizen

  • Omvat
    Neoclassicistische burgerhuizen

  • Omvat
    Neoclassicistische eenheidsbebouwing

  • Omvat
    Neoclassicistische stadswoning

  • Omvat
    Neorenaissance rijhuizen

  • Omvat
    Rij van burgerhuizen en winkelpanden in neoclassicistische stijl

  • Omvat
    Samenstel van twee winkelpanden

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis in neo-Vlaamse renaissance

  • Omvat
    Woning naar ontwerp van Jos Selis

  • Is deel van
    Het Zuid


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Brederodestraat [online], https://id.erfgoed.net/themas/11642 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.