Geografisch thema

Pelikaanstraat

ID
11832
URI
https://id.erfgoed.net/themas/11832

Beschrijving

De Pelikaanstraat is een drukke straat die langs de westzijde van het Centraal Station loopt, langs de spoorwegberm, centraal in de diamantwijk. De straat loopt van de De Keyserlei tot aan de Lange Kievitstraat. Het gedeelte tussen de De Keyserlei en de Vestingstraat werd in 1845 aangelegd op gronden die eigendom waren van Ragheno en werd genoemd naar herberg "De Pelikaan" die gelegen was op de hoek met de De Keyserlei. In 1867 wordt het gedeelte van de vroegere Hogeweg tussen Vestingstraat en Lange Kievitstraat, bij de Pelikaanstraat gevoegd, waarmee ze haar huidige samenstelling krijgt.

Typisch aan deze drukke winkelstraat zijn de diamant- en juwelenwinkeltjes die in de arcades onder de spoorwegberm zijn ingewerkt. Dit is een kenmerkend element van de diamantwijk van Antwerpen. De eigenlijke bebouwing van de straat bevindt zich aan de westzijde van de straat en is heterogeen: de volledige diamantwijk is sinds de tweede helft van de 20ste eeuw constant onderhevig aan zware verbouwingen en sloop, wat een verloederde indruk geeft aan de wijk. De opmaak van een BPA voor deze buurt wil een halt toeroepen aan deze gang van zaken en de grote braakliggende binnengebieden herbestemmen. De twee opvallendste gebouwen in de Pelikaanstraat vertegenwoordigen de diamanthandel in deze wijk. Het gaat om de Beurs voor Diamanthandel en de Diamantbeurs Fortunia, allebei gebouwen in een rijk gedecoreerde eclectische stijl. De diamanthandel was vanaf eind 19de eeuw aanwezig in deze straat met diamantslijperijen en woningen voor Joodse diamantairs. In 1899 werd in de tuin van de woningen in de Pelikaanstraat 44-46 een synagoge gebouwd voor de grote Joodse gemeenschap in deze buurt. Het was een zeer eenvoudig ontwerp van F.A. Gebruers (Somersstraat 25) voor J.B. Schmelzer. De synagoge werd in 1909 omgebouwd tot diamantslijperij; vier jaar later wordt de synagoge in de Hoveniersstraat ingehuldigd.

Uit de overblijvende eind-19de- en begin-20ste-eeuwse gebouwen kan het welvarende straatbeeld van destijds amper nog afgelezen worden. Er waren een nochtans herenwoningen in neoclassicistische stijl van vier tot zes traveeën en drie bouwlagen, die niet moesten onderdoen voor de herenwoningen die nu nog op de Frankrijklei zijn bewaard. Ook J.J. Winders was hier aan het werk, met de realisatie van twee burgerhuizen in eclectische stijl voor De Cleen en Van Sulper, woningen die eveneens verdwenen zijn. Een woning die bewaard is, zij het aangepast en met een onterecht witgeschilderd bakstenen parement is de woning op nummer 34, ontworpen in eclectische stijl door L. Hamaide in 1884 voor S. Bienstman als winkel- of caféhuis. Drie neoclassicistische woningen met vrij goed bewaarde gevelafwerking, wellicht als samenstel ontworpen, vinden we op nummers 122-128.

De bebouwing was ook in de 19de eeuw al heterogeen: behalve woon- en winkelhuizen bevonden zich talrijke werkhuizen in de Pelikaanstraat. Er zijn dossiers voor een sigarenfabriek en een schrijnwerkerij bewaard in het stadsarchief. Ook de horeca was hier, in de onmiddellijke nabijheid van het Centraal Station, een evidentie. Het opvallendste pand was “Grand Hotel Terminus”, ontworpen door J. Hertogs in 1902 voor de Société Terminus Hotel op de plaats van de oude herberg "De Pelikaan" en met de luxueuze interieurs van eetzalen en inkomhallen, een vaste waarde bij de toenmalige Antwerpse burgerij en toeristen. Net als het overgrote deel van de bebouwing uit de Belle Epoque, werd ook dit hotel in de tweede helft van de 20ste eeuw afgebroken voor kantoorgebouwen. De meeste 20ste-eeuwse kantoorgebouwen zijn grootschalig en ontworpen in een doorsnee bouwstijl. Een kleinschalig voorbeeld is het appartementsgebouw op nummer 120, ontworpen in 1956 door Marc Appel en Jan Welslau. Tenslotte is er het "Century Tourist", een sober modernistisch hotel- en bankgebouw naar ontwerp van Jan R. Vanhoenacker uit 1929, dat de bloeiende interbellumperiode van de diamantwijk vertegenwoordigt.

  • Stadsarchief Antwerpen, Bouwdossiers, 1871 # 787 (J.J. Winders), 1884 # 1290 (34), 1899 # 1037 (synagoge), 1909 # 1771 (verbouwing synagoge), 1902 # 1915 (Grand Hotel Terminus), 18 # 35544 (120).
  • Agentschap onroerend erfgoed, Notities inventarisarchief Pelikaanstraat.

Auteurs: Hooft, Elise
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Beurs voor Diamanthandel

  • Omvat
    Complex met bank en hotel Century Tourist

  • Omvat
    Diamantbeurs Fortunia

  • Omvat
    Rijhuis in art nouveau

  • Is deel van
    Antwerpen - 19de- en 20ste-eeuwse stadsuitbreiding


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Pelikaanstraat [online], https://id.erfgoed.net/themas/11832 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.