Geografisch thema

Heulsestraat

ID
13121
URI
https://id.erfgoed.net/themas/13121

Beschrijving

Lange steenweg die vanaf het Dorpsplein in zuidelijke richting naar het gehucht Sint-Katharina loopt en van daar verder naar Kuurne en Kortrijk. Op de Atlas der Buurtwegen (1847) vormt het eerste deel van de straat - samen met de Kuurnsestraat - de "Cuernestraet", omschreven als "chemin de Lendelede à Cuerne". De landwegel naar Sint-Katharina wordt "De Lange Dreef" genoemd en omschreven als "sentier de Lendelede à Courtrai". Na aanleg van de nieuwe steenweg in 1890, waarbij de landweg wordt rechtgetrokken en gekasseid, wordt de benaming "Heulesteenweg" gebruikt, vanaf 1957 "Heulestraat" en vanaf 1978 "Heulsestraat".

Vanaf de dorpskern tot aan "de Knok", het kruispunt met de Kuurnsestraat, is de straat al vroeg aan weerszijden bebouwd, zie tiendenregisters Sint-Maartensabdij (circa 1645), Ferrariskaart (1770-1778) en renteboek Steurenambacht (1784). Ten zuiden van dit kruispunt lag enkel een smalle kronkelende landwegel in de richting van Sint-Katharina, tot het midden van de 19de eeuw grotendeels onbebouwd, met uitzondering van de hoeve "Rodemont" en enkele landarbeiderswoningen. In het 'dorpscentrum' van het gehucht Sint-Katharina beeldt de Ferrariskaart een concentratie van bebouwing af. In 1764-1765 worden langsheen de belangrijkste invalswegen tot het dorp, de Izegemsestraat, de Heulsestraat en de Winkelsestraat, nieuwe abelen aangeplant. In 1826 wordt de Heulsestraat tussen het Dorpsplein en "de Knok" gekasseid, het overige deel bleef aardewegel, de "Lange Dreve" genoemd. In 1890 wordt uiteindelijk een nieuwe steenweg voltooid, die vanaf Izegem over de Izegemsestraat en het Dorpsplein verder naar Sint-Katharina liep. Tegen 1922 wordt de Heulsestraat van opgelopen oorlogsschade hersteld. In 1966 wordt de kasseien bestrating vervangen door beton.

De Sint-Katharinaparochie is ontstaan in het begin van de 13de eeuw, gelegen op de grens van Lendelede, Heule (Kortrijk) en Kuurne. Vanouds is door de parochianen van deze dorpen een processie gehouden, wat rond 1210-1212 aanleiding geeft tot de bouw van een kleine houten bidplaats, bij het grenspunt van de drie dorpen, op grondgebied van Kuurne. In 1221 wordt de houten kapel volgens overlevering vervangen door een stenen exemplaar.

Tijdens het ancien régime behoren een groot stuk van de landerijen langs de "Lange Dreve" tot de hoeve "Rodemont" (nummer 89A). Deze hoeve wordt vermeld als foncier van het gelijknamige achterleen van de heerlijkheid Meulewalle, die op haar beurt afhing van het leenhof van Poeke, dat een leen was van het Oud Kasteel van Kortrijk. De hoeve is gelegen in de alluviale vallei van de Hazebeek en vormt tijdens het ancien régime één van de belangrijkste hoeves van Lendelede, met het meest uitgestrekte landbouwareaal. Vanaf de 18de eeuw worden op de hoeve schapen gehouden. De oudst gekende eigenaar van de hoeve is Denys van der Spiere (1445), in de loop van de 16de en 17de eeuw is het leen met hoeve eigendom van de prinsen van Steenhuyse, doorheen de 18de en 19de eeuw eigendom van opeenvolgende adellijke families. De benaming "Rodemons" wordt voor het eerst vermeld in een renteboek uit 1551.

De oudst gekende pastorie van Lendelede wordt voor het eerst vermeld in bronnen uit 1517 en bevindt zich aanvankelijk aan de westzijde van de Heulsestraat (ter hoogte van nummer 10). De rechthoekige omwalling blijft bewaard tot de tweede helft van de 19de eeuw. Tussen 1517 en 1571 wordt aan de oostzijde van de straat een nieuwe omwalde pastorie gebouwd. In een kerkrekening uit 1738 wordt reeds melding gemaakt van "d'oude priesteragie". In 1716 staat de pastorie reeds erg vervallen. Op de Ferrariskaart (1770-1778) wordt de pastorie aangeduid als een noord-zuid georiënteerd volume binnen vierkante walgracht, met toegangsbrugje ten westen. Later wordt de toegang naar de noordzijde verplaatst. In 1782 wordt de pastorie op dezelfde plaats heropgebouwd. Ten oosten ervan ligt een grote boomgaard, ten noorden ligt aanvankelijk nog een kleine boomgaard, op de plaats waar in 1818 het klooster wordt gebouwd. Deze boomgaard werd tijdens de 18de eeuw onder meer bebouwd met een schuur en een huis. De pastorie zelf was binnen de omwalling omringd met een lusttuin. In 1906 wordt de pastorie ingrijpend verbouwd, er wordt een verdieping toegevoegd n.o.v. architect Vercoutere. In het begin van de jaren 1960 worden de walgrachten gedempt. De woning wordt eigendom van het klooster, van 1967 tot 1984 is er een tehuis voor geplaatste meisjes ondergebracht, het "home Lommerweelde".

Vanaf de 19de eeuw vertoont het gehucht Sint-Katharina de neiging tot onafhankelijkheid. In 1837 doen inwoners de eerste aanvraag om zelfstandig te worden. In 1870 is de parochie een succursale geworden, in 1871 wordt door pastoor Adolphe Debien een klooster met school opgericht. Voor de onderwijstaken wordt beroep gedaan op de Zusters van Liefde uit Heule. In 1874 wordt een nieuwe aanvraag tot onafhankelijkheid ingediend. De Lendeleedse gemeenteraad blijft zich om deze reden lange tijd verzetten tegen de aanleg van een steenweg van Lendelede naar Sint-Katharina. In 1879 wordt op Kuurns grondgebied een nieuwe kerk gebouwd. Het kerkhof wordt aangelegd binnen de grenzen van Lendelede, eerst achter de kerk, in de jaren 1930 verplaatst naar de Sentestraat. Pas in 1896 wordt de school erkend door de staat. Er is een kleuterafdeling en een lagere jongens- en meisjesschool. Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt het klooster gebruikt als kazerne en vinden de lessen tijdelijk elders plaats. In 1916 worden de meisjes- en jongensschool gesplitst. De meisjesschool en de kleuterafdeling blijven in het klooster gehuisvest.

Rond de eeuwwisseling van de 19de-20ste eeuw wordt Lendelede een centrum van textielindustrie, meer bepaald gespecialiseerd in juteweefsels. Naast de grootste weverij Neirynck-Holvoet (Stationsstraat) ook andere, onder meer firma Combes, gesticht door koperslager Henri Combes, die zich vestigt in de Heulsestraat (zie nummer 20).

De oostzijde van de Heulsestraat wordt een groot stuk van de 20ste eeuw beheerst door baksteenindustrie met bijhorend ontginningsgebied. In 1911 laat Constant Vandemoortele langs de Heulsestraat ten noorden van de hoeve Rodemont een villa oprichten (zie nummer 96). Bij de bouw daarvan wordt een dikke kleilaag aangetroffen. In 1914 wordt de steenbakkerij Vandemoortele opgericht. In het begin wordt gebakken in openluchtovens. In 1923 wordt "N.V. Rodemont" opgericht. In 1926 wordt een ringoven gebouwd (op steenkool), in gebruik tot 1970. In 1961 wordt de zaak omgevormd tot PVBA Steenbakkerijen Vandemoortele en Vandeputte, en wordt een moderne fabricagehal gebouwd. In 1970 wordt de ringoven vervangen door een tunneloven, de oude gebouwen en hoge schoorsteen worden gesloopt. In het begin van de jaren 1980 wordt de productie echter stilgelegd. Sedert 1984 worden de kleiputten gebruikt als stortplaats, in 1986 wordt het bedrijf omgevormd tot NV Stevan.

Steenweg met heterogene bebouwing. Voornamelijk woon- en agrarische functie. Begin van de straat bestaande uit rijbebouwing aansluitend bij de dorpskern, vanaf de Langemuntelaan verder uitlopend in open bebouwing van eengezinswoningen in tuin. Verder ook verspreide hoevebebouwing, lintbebouwing van bedrijven, voornamelijk aan de oostzijde van de straat. Opnieuw concentratie van rijbebouwing in het gehucht Sint-Katharina.
Het eerste gedeelte van de straat kent voornamelijk rijbebouwing. Resterende eenlaagsbouw onder meer op de nummers 38-42 met nieuwe parementen onder zadeldaken. Nummer 21, restant van oudere eenlaagswoning, voorheen witgekalkt en met aandak, haaks op straat gelegen, schuin ten opzichte van de rooilijn. Bij verbreding van de straat is een stuk gesloopt en van een rechte straatgevel voorzien. Thans met nieuw parement en vernieuwde muuropeningen. Nummer 23, witgekalkte eenlaagsbouw onder zadeldak in mechanische pannen, getoogde en gewijzigde muuropeningen. Vanaf het kruispunt van de Kortrijksestraat opnieuw aaneengesloten bebouwing, onder meer met verbouwde 19de-eeuwse eenlaagswoningen, afgewisseld met grotere woningen van twee bouwlagen uit de 20ste eeuw.

In het tweede kwart van de 20ste eeuw worden veel nieuwe woningen en bedrijfsgebouwen opgetrokken. Nummers 31-35: samenstel van drie woningen opgericht in 1935 in opdracht van de weduwe en kinderen van Jozef Dewulf. Rij van drie enkelhuizen van telkens twee traveeën en twee bouwlagen in rode baksteenbouw onder zadeldak in mechanische pannen (nok evenwijdig met straat). Nieuwe gootlijst, gecementeerde plint. Getoogde muuropeningen onder strek, bewaarde schuiframen met geblokt kalf op begane grond. Nummers 37-39: vrijstaand samenstel van twee woningen met achtergelegen fabriekspand (weverij), in 1946-1947 gebouwd in opdracht van gemeentesecretaris Basile Demuynck. Gele baksteenbouw met bruinbakstenen plint, bewaard houtwerk en glas in lood, schild- en zadeldaken in mechanische pannen. Erkers en balkons, driehoekig venster in de geveltop van nummer 37. Achterliggend bedrijfsgebouw, thans antiekzaak, bestaande uit rode baksteenbouw onder een opeenvolging van zes sheddaken in mechanische pannen en beglazing. Witgekalkte gevel. Oculi in geveltoppen.

Eenvoudige enkelhuizen van twee bouwlagen uit het tweede kwart van de 20ste eeuw, zie nummer 110, eenvoudige woning in rode baksteenbouw. Nummer 126, woning volgens kadaster in 1930 gebouwd voor kleermaker Gerard Coppens uit Lendelede. Enkelhuis van twee bouwlagen en twee traveeën onder zadeldak in mechanische pannen (nok parallel met straat). Rechte geblokte lateien, alternerend gebruik van witte baksteen voor de strekken en baksteenbanden. Nieuw schrijnwerk. Rondbogige gevelkapel met Onze-Lieve-Vrouwebeeld. Gecementeerde plint. Nummers 17 en 19, rijwoningen opgericht in 1932; nummer 17 met nieuw parement, behouden schrijnwerk, zeshoekig venster boven de voordeur in gekleurd glas in lood; nummer 19 met rechte muuropeningen met afgeschuinde hoeken, behouden schrijnwerk en roedeverdeling in bovenlichten. Rode baksteenbouw onder zadeldak in mechanische pannen, nieuwe goot. Nummer 32, café "De Knok", voormalige fietsenhandel en tankstation.
Andere aanpalende woningen in de rij dateren voornamelijk uit het midden en derde kwart van de 20ste eeuw.

In de laatste decennia van de 20ste en het begin van de 21ste eeuw verdwijnt diverse oudere bebouwing door sloop. Bij de verbreding van de doorgang tot de Winkelsestraat ter hoogte van het Dorpsplein wordt onder meer het hoekpand met herberg "Brouwershof" afgebroken (zie Winkelsestraat). Aan de "Knok", op de hoek van de Heulsestraat en het Steckenbornpad bevindt zich in de 18de eeuw een smidse, gesloopt in 1986. In 1990 worden aan het begin van de Heulsestraat een rij van drie oude huizen gesloopt voor het opentrekken van het Burgemeester Vandemaeleplein. Verder eengezinswoningen in tuin, voornamelijk uit de tweede helft van de 20ste eeuw maar enkele vroege voorbeelden uit de jaren 1940, onder meer nummer 98, woning opgetrokken voor M. Combes-Gevaert in 1941, villa in gele baksteenbouw onder puntdak in mechanische pannen.

Restant van landelijke bebouwing in nummer 66, afgelegen van de weg: eenlaags volume in witgekalkte baksteenbouw onder zadeldak in mechanische pannen, ruïneuze toestand. Nummer 89A, hoeve "Rodemont" (zie hoger), in site minstens opklimmend tot de 15de eeuw. De hoeve is oorspronkelijk volledig omwald, daarvan zijn geen restanten bewaard. Het poortgebouw heeft een andere bestemming gekregen en is verbouwd. In 1894 wordt het woonhuis van de hoeve vernieuwd in opdracht van graaf August de Maulde de la Tourelle, toenmalig eigenaar van de hoeve. Woonhuis, stal en paardenstal bevinden zich onder dezelfde nok, het centrale woonhuis was voorzien van getoogde muuropeningen en een laadvenster boven de voordeur. In 1889 wordt een stuk van de schuur afgebroken en vernieuwd. Een voetweg naar Sint-Katharina loopt eertijds aan de oostzijde rond de hoeve. De nieuwe steenweg wordt circa 1890 aangelegd ten westen van de hoeve. In 1904 wordt nogmaals een stuk van de schuur met wagenhuis vernieuwd. De hoeve is recent ingrijpend gerenoveerd, woonhuis en schuur zijn voorzien van nieuw of vernieuwd metselwerk en nieuwe muuropeningen. In de noordgevel van de schuur zit een rondbogige kapelnis.

Restanten van industriële activiteiten duiden vooral op het belang van de vlasindustrie in Sint-Katharina. Nummer 114, huis met landgebouw (vlasschuur) opgericht in 1929 door familie Dupont. Vlasschuur van het tweede type, gevel vormt een eenheid met het woonhuis. Rode baksteenbouw afgeboord met getrapt baksteenfries. Woning met getoogde muuropeningen met nieuw schrijnwerk, gebruik van arduin voor sluitstenen, hoekblokken en onderdorpels, deuropening verplaatst naar een aanbouw aan de zijgevel. Rechthoekige schuurpoort met nieuwe poort, waarboven rondbogige kapelnis met beeld Onze-Lieve-Vrouw met Kind. Nummer 124, woning met vlasschuur (half aangebouwd aan nummer 126), opgetrokken in 1938 voor vlashandelaar Amandus Foulon - Dumoulein (zie nummer 107). Interbellumwoning van twee traveeën en twee bouwlagen, gekenmerkt door een deurtravee oplopend tot boven de kroonlijst. Roodbakstenen vlasschuur onder stomp zadeldak (nok haaks op straat), centrale gevelkapel. Zonder nummer (tussen 128 en 132), bakstenen vlasschuur van twee beuken onder zadeldaken, witgeschilderde straatgevel met vernieuwde openingen. In 1907 wordt volgens kadaster op deze plaats een magazijn gebouwd door de gebroeders Meurisse, landbouwers (vlas?) te Lendelede. In 1944 registreert het kadaster een vergroting van het magazijn. Achter de naastgelegen woning wordt een kleine zwingelarij geïnstalleerd ten zuiden.
Verder ook een restant van de voormalige steenbakkerij Vandemoortele (nummer 87, zie hoger). Bakstenen loods onder stomp zadeldak in golfplaten (nok haaks op straat). Rechte muuropeningen onder betonlateien. Geregistreerd bij kadaster in 1929 als "steenbakkerij".

Onderwijsgebouwen te Sint-Katharina ten noorden van de kerk: nummer 111, als gemengde school opgetrokken in 1870-1871 net ten noorden van de gemeentegrens met Kuurne: centrale onderwijzerswoning (klooster) geflankeerd door twee klasvleugels, ten oosten de meisjesschool en ten westen de jongensschool. Gebouwd in opdracht/ eigendom van Adolphus Debien, in 1870 pas geïnstalleerd als pastoor van de toenmalige "Sint-Catherine Cappelle". Het centrale kloostergedeelte telde vijf traveeën en drie bouwlagen, de eenlagige klasruimtes aan weerszijden telden oorspronkelijk elk zes traveeën. Klooster- en klasgebouwen werden gekenmerkt door segmentbogige muuropeningen, met uitzondering van de begane grond van het kloostergebouw met rondbogige raam- en deuropeningen. In 1906 wordt de school, tot dan privébezit van pastoor Debien, verkocht aan de Zusters van Liefde uit Heule. In 1917 wordt op grondgebied Kuurne een nieuwe jongensschool gebouwd. Na de Eerste Wereldoorlog telt de kloosterschool drie lagere klassen en één kleuterklas. In 1938 wordt de school aan de oostzijde verlengd door de bijbouw van twee klaslokalen. Ten noorden worden achtergelegen bijgebouwen vernieuwd. In de jaren 1965-1967 wordt ten oosten een nieuw gebouwencomplex opgetrokken voor de kleuterklassen en de overdekte speelplaats. In 1973 worden de schoolgebouwen ingrijpend verbouwd, onder meer de tweede en derde bouwlaag van het klooster worden afgebroken. In 1975 fusioneert de kloosterschool met de school van Heule, beide scholen te Sint-Katharina werken samen en bieden gemengd onderwijs. In 1997 worden de scholen van Sint-Katharina definitief gefusioneerd. Nu: "Gemengde Lagere School", kleuter- en gemengd lager onderwijs.

Thans resterend volume: ingrijpend verbouwd schoolgebouw in rode baksteenbouw met zwarte plint, onder zadeldak in mechanische pannen (nok haaks op straat). Drie delen te onderscheiden: zes traveeën in rode baksteenbouw (oorspronkelijke klasvleugel), vier traveeën in paarsrode baksteenbouw met rechthoekige muuropeningen en segmentbogige ontlastingsbogen (oorspronkelijk kloostergebouw), vier traveeën uit interbellum in rode baksteen met grote klasvensters onder betonlateien, nieuw schrijnwerk. Nieuwere achterliggende schoolgebouwen onder platte bedaking. Achtergelegen boogschietstand (grondgebied Kuurne).

Het hoekpand gelegen tegenover het kerkplein van Sint-Katharina (nrs. 144-146) gaat terug op een oude herberg, op oude postkaarten vermeld als "In Sinte Catherine". De herberg "Sint-Catharina" wordt voor het eerst vermeld in 1532. Er wordt bebouwing afgebeeld op een kaart bij het renteboek van het Woubrechtse (1682). Voorkomend op de Ferrariskaart (1770-1778) en het primitief kadasterplan (circa 1830), toen reeds in gebruik als herberg. In 1779 wordt de herberg beschreven als: "eene herberghe alwaer voor uythangbert vertoont wort het beelt van de heylige Catharina". In 1877 registreert het kadaster een achteruitbouw langsheen de Heulsestraat, door herbergier Pieter Dumoulein-Callens. Vermoedelijk in de loop van de 19de eeuw wordt de nok verhoogd. De herberg wordt in de jaren 1930 gesloten. Jaartalankers "1147", bij verbouwing herschikt, mogelijk duidend op een 18de-eeuwse datering. Gepleisterde en witgeschilderde straatgevel van zes traveeën onder zadeldak in mechanische pannen, geprofileerde houten kroonlijst op klossen. Verbouwde begane grond, tweede bouwlaag met rondbogige vensteropeningen. Zijgevel met vlechtingen en sporen van nokverhoging.

  • Archief Roger Vandewalle.
  • Archief Sint-Andriesabdij Brugge, Pretiosa, nr. 6: Tiendboek van de Sint-Maartensabdij van Doornik, ca. 1645.
  • Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207: Mutatieschetsen, Lendelede, 1871/9, 1878/10, 1907/20, 1929/26, 1935/21, 1938/21, 1941/11, 1944/36, 1946/16.
  • Rijksarchief Gent, Fonds Piers de Raveschoot, nr. 1219: Renteboek van de heerlijkheiden Duifhuize en Woubrechtse, 1682.
  • Rijksarchief Kortrijk, Aanwinsten, VI, nr. 5483: Renteboek van de heerlijkheid Steurenambacht, 1784.
  • DE FLOU K., Woordenboek der toponymie van westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, Deel XIII, Brugge, 1933, kolom 738.
  • DELAERE J., 75 Lendeleedse straatnamen, in Lethae, nr. 14, 1995, p. 21.
  • DELAERE J., Geschiedenis van Lendelede tot 2000, Kortrijk, 2000, p. 47, 66-67, 71-72, 103, 132, 183, 201-202, 283-284, 305, 326, 340-342, 383, 405, 444-445, 475, 563.
  • DELAERE J., Het goed te Rodemont, in Lethae, nr. 7, 1985, p. 1-12.
  • Lendelede heden en verleden. Kijkboek 1996, Lendelede, 1996.
  • MESSELY P., Het onderwijs te St.-Katharina, s.l., 1999.
  • SUYKERS K., Geschiedenis van St.-Katherina, parochie op de gemeenten Heule, Kuurne en Lendelede, Kortrijk, 1970, p. 121-122.
  • Totale herstrukturering van de dorpskom: Heulsestraat wordt altijd maar mooier, in De Weekbode, 14/09/1990.
  • WVS, Mooiste plekje van De Knok, in Krant van West-Vlaanderen, 29/10/1999.

Bron: SANTY P. & DEVOOGHT K. 2008: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Lendelede, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL41, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Santy, Pieter; Devooght, Kristien
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Dorpswoning met stal

  • Omvat
    Dorpswoning van 1924

  • Omvat
    Fabriekswoning van de firma Combes

  • Omvat
    Kilometerpaal in arduin

  • Omvat
    Klooster van de zustergemeenschap Heilige Vincentius

  • Omvat
    Neoclassicistisch burgerhuis

  • Omvat
    Neoclassicistische directeurswoning

  • Omvat
    Villa

  • Omvat
    Villa Rodemont

  • Omvat
    Villa van 1940

  • Is deel van
    Lendelede


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Heulsestraat [online], https://id.erfgoed.net/themas/13121 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.