Geografisch thema

Oppuurs

ID
13517
URI
https://id.erfgoed.net/themas/13517

Beschrijving

Landbouw- en woondorp in Klein-Brabant, ten noorden grenzend aan Bornem (zie Ronebeek, Kattestraat), ten oosten aan Puurs (zie Vliet); ten zuiden aan Lippelo (zie Klaverbeek) en ten westen aan Sint-Amands en Mariekerke. Sinds 1977 deelgemeente van de Sint-Amands. De oppervlakte: 473 hectare; aantal inwoners: 1914 (17/5/1993).

Van noordoost naar zuidwest doorsnijdt de vroegere spoorlijn Antwerpen-Boom-Dendermonde het grondgebied, heden de museumspoorlijn Dendermonde-Puurs. Een door landbouwgebied omgeven kleine dorpskern. Verspreide bebouwing van hoofdzakelijk recente, kleinschalige en weinig noemenswaardige woonhuizen met woonuitbreiding in het zuiden van dorpskern. Oudere woonhuizen opklimmend tot het vierde kwart van de 19de eeuw en eerste kwart van de 20ste eeuw onder meer Meirstraat nummers 40, 67, 101; sterk aangepaste hoevecomplexen waarvan delen opklimmen tot de eeuwwisseling of vroeger onder meer Wilgenweg nummers 31, 33, Meirstraat nummers 69, 78. Veelvuldige veldkapellen vanaf het tweede kwart van de 20ste eeuw. Oppuurs is deels nog een landbouwgemeente gedomineerd door een intensieve groenteteelt. Meer dan de helft van de actieve bevolking pendelt naar de gemeenten of steden in de omgeving. Er bestaat werkgelegenheid in kleine plaatselijke ondernemingen en banken.

De laagten aan de kleine waterlopen waren meestal bedekt met bos en moeras, de hoger gelegen gronden maakten deel uit van het uitgestrekte Klein-Brabants heidegebied.

In de literatuur spreekt men van neolithische bewoningssporen. Opgegraven bronzen lansen zouden getuigen zijn van een bewoning door Nerviërs. De heerbaan van Dendermonde naar Mechelen

(huidige verbinding Wilgenweg-Oppuursdorp-Meirstraat) en de straatnaam "Oude Heirbaan" herinneren nog aan de Romeinse periode (57 voor Christus-406). Vanaf begin 15de eeuw vestigden de Salische Franken zich in dit gebied en begonnen ze de heide om te vormen tot vruchtbare landbouwgrond. Zo is Oppuurs gegroeid als een agglomeraat van verschillende gehuchten die zich geleidelijk ontwikkeld hadden. Van in de vroege middeleeuwen behoorde Oppuurs tot de moederparochie en het domein Puurs dat op zich deel uitmaakte van een uitgestrekt Karolingisch domein, vanaf begin 9de eeuw eigendom van de abdij van Cornelimunster en later (1278) overgedragen aan de Sint-Bernardsabdij te Hemiksem (tot 1795, zie inleiding Puurs). Wat betreft haar rechten en bezittingen was Oppuurs geruime tijd de twistappel tussen de heren van Grimbergen, voogden van Cornelimunster, en de hertogen van Brabant. In 1360 kwam het vrij als heerlijkheid en traden ook lokale geslachten op als beheerders van leengoederen. De vestiging van de macht gebeurde via versterkte hoeven: de periode van grondontginningen brak aan, evenals de indijking van de polders. Van het oorspronkelijk uitzicht van deze hofsteden zijn nog maar weinig sporen merkbaar: meestal werd op de oude site een nieuwe constructie opgetrokken (bijvoorbeeld " 't Steentje", Meir nummer 85). Eén van de oudste woonkernen moet worden gezocht bij de Dijkbrug over de Vliet. Daar bevond zich het Hof van der Calsteren, genoemd naar één van de zeven Leuvense Patriciërsgeslachten en kern van de heerlijkheid Oppuurs in de 14de eeuw. Als leengoed van de hertogen, betekende deze vesting met haar toekomende rechten en bevoegdheden hun eerste voet aan de grond in Oppuurs. De ligging van en datering (1360) op de huidige, volledig vernieuwde "Calsterhoef" (Meir nummer 78) refereren nog aan dat oude omwalde herengoed. De heerlijkheid Oppuurs was eeuwenlang in het bezit en tevens onder bestuurlijk gezag van verschillende elkaar opvolgende families. Vanaf de 17de eeuw tot de Franse Revolutie kwam Oppuurs -met een onderbreking- in het bezit van de familie Snoy, afkomstig uit het hertogdom Gelderland.

In geestelijk opzicht bleef Oppuurs echter tot het eerste kwart van de 19de eeuw gebonden aan de moederparochie Puurs. Vanaf 1138 ressorteerde de parochie van deze rijksabdij onder de abdij van Affligem. Wegens de moeilijke doorgang naar Puurs (overstromingen) verzocht Oppuurs in 1680 om een zelfstandige parochie te worden. Als tegemoetkoming kregen zij in 1770 enkel een steenweg naar Puurs en een vernieuwde brug over de Vliet. Volgens A. Wauters werd in 1741 een nieuwe bidplaats (kapel) gebouwd. Na herhaalde pogingen werd hun aanvraag pas in 1803 ingewilligd.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden omwille van strategische redenen vele oude hoeven onder meer "'t Steentje" en zelfs de Pandgatmolen (zie Pangatheide) afgebrand. De Tweede Wereldoorlog spaarde Oppuurs van grote stoffelijke schade. Voor haar omvang beschikte Oppuurs over een aanzienlijk aantal industriële activiteiten. In de loop der eeuwen is het merendeel hiervan verdwenen onder meer een Sint-Jansmelkfabriek (Oppuursdorp 52), een watermolen aan de Vliet, een kaarsenfabriek, ettelijke brouwerijen (zie Meirstraat) en de reeds vermelde Pandgatmolen.

  • Rijksarchief Beveren, KP, Kaart van C.J. Everaert (1787), nummer 2361, nummer 2399.
  • Bij de 300e verjaring van Oppuurs tot baronie, in Klein-Brabant. Informatieblad, 6, jg. 3, sine loco, 1964, p. 5-8.
  • CALLAERT L., Klein-Brabant van k tot t, Puurs, 1966.
  • Eigen schoon en de Brabander. Oppuurs, jaargang 3-4, Brussel, 1969, p. 192-194.
  • Heemkundig jaarboek van de vereniging voor heemkunde in Klein-Brabant, deel 1, 1972-73; jaargang 9, 1974; jaargang 14-15, 1979-80; jaargang 25-26, 1990-1991, jaargang 28-29, 1993-1994, sine loco.
  • Oppuurs, 300 jaar baronie, Klein-Brabant. Informatieblad, 6, jaargang 3, sine loco, 1964, p. 1-2.
  • VERBESSELT J., VAN OVERSTRAETE J. en VAN STICHEL J., Oppuurs, idyllisch hoekje in Klein-Brabant, Gent, 1964.
  • VERBESSELT J., Het parochiewezen in Brabant tot het einde van de 13e eeuw. Oppuurs, deel IX, Pittem, 1969, p. 30, p. 102, p. 223-226.
  • VERBRUGGEN A., Genealogie van de baronie Oppuurs onder de adellijke familie Snoy, Oppuurs, 1985.
  • WAUTERS A., Histoire des environs de Bruxelles, nieuwe uitgave van de originele tekst van 1855, deel 6, Brussel, 1972, p. 97-101.

Bron: DE SADELEER S., KENNES H., PLOMTEUX G. & STEYAERT R. 1995: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Mechelen, Kanton Puurs, Klein-Brabant, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 13n3, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Plomteux, Greet; De Sadeleer, Sibylle
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Hoeve 't Steentje

  • Omvat
    Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand

  • Omvat
    Kattestraat

  • Omvat
    Lippeloseweg

  • Omvat
    Meirstraat

  • Omvat
    Oppuursdorp

  • Omvat
    Pandgatheide

  • Is deel van
    Sint-Amands


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Oppuurs [online], https://id.erfgoed.net/themas/13517 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.