Arbeiderswijk met ruim 300 woningen waaronder enkele rijkswachterswoningen, gebouwd tijdens het interbellum door de sociale huisvestingsmaatschappij De Mandel naar ontwerp van de Roeselaarse architecten Ernest Apers, Albert Callebert, René Doom, Valère Duyvewaardt, Franz Seroen en Alfons Van Coillie.

Bouwgeschiedenis en situering

Deze grote arbeiderswijk in het noordoosten van de stad, ten noorden van de Ardooisesteenweg, telt ruim 300 arbeiderswoningen en werd gebouwd tijdens het interbellum door de in Roeselare gestichte sociale huisvestingsmaatschappij De Mandel. In 1921 werden acht nieuwe straten en het Munitieplein aangelegd, en 39 noodwoningen opgericht, in 1922 volgde de aanbesteding van 195 permanente arbeiderswoningen. Omwille van de hoge woningnood werd hiervoor geen wedstrijd uitgeschreven maar stelde de maatschappij vijf Roeselaarse architecten-aandeelhouders aan (Ernest Apers, René Doom, Valère Duyvewaardt, Franz Seroen en Alfons Van Coillie).

In de loop van de jaren twintig en dertig werd de wijk stelselmatig uitgebreid met huizengroepen. Zo werden in 1930 naar aanleiding van het nationale eeuwfeest zeven huizen voor grote gezinnen gebouwd en verloot (Mandeldreef 25-31 en Meulebekestraat 2-6). De architecten van deze latere bouwfasen waren vaak dezelfde als die van de bouwfase van 1922. Stadsarchitect René Doom ontwierp in 1924 zeven huizen en één winkel aan de Mandeldreef (uitgevoerd door de broers Ryckx van Handzaeme), in 1929 zestien huizen aan de Mandeldreef (uitgevoerd door Bernheim) en in 1931 31 huizen aan de Kattenstraat en Mandellaan (uitgevoerd door Vandekerkhove uit Ingelmunster). Valère Duyvewaert was de architect van negen huizen aan de Mandellaan uit 1924 (uitgevoerd door Berkein en zonen van Roeselare) en van zeven huizen aan de Mandeldreef uit 1925. Alfons Van Coillie ontwierp in 1932 twaalf huizen aan de Tumulusstraat (uitvoering door Vandekerkhove-Debruyne uit Ingelmunster) en de laatste groep van 21 huizen werd in 1938 opgetrokken aan de Toekomst- en Hammestraat naar ontwerp van Ernest Apers. Die laatste huizen bouwde De Mandel specifiek voor rijkswachters op vraag van de Rijkswachtbrigade te Roeselare. Ze werden verhuurd aan het Ministerie van Openbare Werken dat instond voor de huisvesting van de Rijkswacht. Ten slotte ontwierp de Roeselaarse architect Albert Callebert in 1930 tien huizen aan de Mandeldreef en Meesterstraat (uitvoering door Van Dorpe uit Ingelmunster).

Typering en beschrijving

Omwille van de hoge woningnood verliet de maatschappij reeds bij deze eerste wijk haar tuinwijkideaal voor een wijk van gesloten bouwblokken met hoge dichtheid. Het comfort van de woningen primeerde hierbij op de aanleg van de omgeving. De groenaanleg bleef beperkt tot de voortuinen in de Toekomststraat en het Munitieplein (heden met parking), afgezoomd door kastanjelaren. Dit plein werd trouwens enkel aangelegd omdat dat gedeelte van het terrein met diepe obuskraters ten gevolge van de Eerste Wereldoorlog niet betrouwbaar werd geacht om op te bouwen.

De arbeidershuizen zijn typerend voor de regionale wederopbouwstijl: baksteenbouw van twee traveeën en twee bouwlagen onder een pannen zadeldak, met een afwisseling van lijst- en puntgevels (in het midden aan de Mandeldreef met jaarsteen "De Mandel 1923"), muurvlechtingen, siermetselwerk en zowel boogvormige als rechthoekige muuropeningen. Daarnaast werden ook enkele woningen opgetrokken van één bouwlaag aan de Eksaardestraat, de Herentalslaan en de Mandellaan. Beeldtransformaties voornamelijk met betrekking tot gevelparement: vernieuwing, cementering, wijzigingen met betrekking tot de muuropeningen en verhoging van het volume door het opnemen van de zolderverdieping in de bouwlaag.

De 21 rijkswachterswoningen aan de Toekomst- en Hammestraat van 1938 zijn veel rijkelijker opgevat dan de andere sociale woningen uit die tijd (kostprijs 53.000 fr. per woning) en hebben een art deco vormgeving. Deze huizen van twee bouwlagen zijn per twee of drie gegroepeerd onder een wolvendak, de hoekwoningen onder een schilddak. De rode en gele baksteenbouw is sterk horizontaal geleed door middel van witgeschilderde betonnen elementen; de vensterregisters zijn afgelijnd door doorlopende, uitspringende lateien en dorpels. De ingangen worden per blok gegroepeerd in een uitbouw, en worden gekenmerkt door het gebruik van glasstenen en bruine tegels rond de deur (oorspronkelijk allemaal met rond glaspaneel). Hoekgebouw met portaal en loggia op de bovenverdieping. Heden ook veel beeldtransformaties, voornamelijk vernieuwde gevelparementen.

Op het driehoekig pleintje op de hoek van de Mandeldreef en de Meulebekestraat bevindt zich een monument en Mariabeeld met als opschrift "Ter gelegenheid van België ‘s eeuwfeest 1830-1930”.

Evaluatie

Architecturale en stedenbouwkundige waarde als voorbeeld van de typische arbeiderswijken uit het interbellum, en historische waarde (als eerste wijk van deze belangrijke huisvestingsmaatschappij en omwille van de link met het nationale eeuwfeest). Erfgoedelementen zijn in de eerste plaats de architectuur en meer bepaald de schaal (laagbouw), het silhouet (afwisseling van lijst- en puntgevels) en de materialiteit (baksteenmetselwerk, hier en daar decoratief), evenals het herdenkingsmonument met Mariabeeld.

In het noordoosten van de stad, ten noorden van de Ardooisesteenweg. Omvat Eksaardestraat, Hammestraat, Herentalslaan, Mandeldreef, Meulebekestraat, Munitieplein, Munitiestraat, Toekomststraat en een deel van de Mandellaan en de Beversesteenweg. Arbeiderswijk met 337 werkmanswoningen gebouwd tussen 1923 en 1938 door de in Roeselare gestichte Samenwerkende Bouwmaatschappij "De Mandel"; huizenblok met puntgevel midden in de Mandeldreef met jaarsteen "De Mandel 1923".

Aanlegplan en woningen naar ontwerp van de Roeselaarse architecten: E. Apers, R. Doom, V. Duyvewaardt, F. Seroen en A. Van Coillie. Het comfort van de woningen kreeg prioriteit op de aanleg van de omgevingen. De tuinwijkgedachte met veel aandacht voor groen en collectieve voorzieningen is hier nagenoeg afwezig; enkel de huizen van de Toekomststraat hebben ruime voortuinen. Er is heden een handelszaak met tot moderne winkelpui verbouwde begane grond op de hoek/ Eksaardestraat en/ Herentalslaan. Ingang van gemengde basisschool (Broedersschool Mandellaan nummer 170) in de Hammestraat. Munitieplein (heden met parking), afgezoomd door kastanjelaars, aangelegd omdat dat gedeelte van het terrein met diepe obuskraters ten gevolge van de Eerste Wereldoorlog niet betrouwbaar werd geacht om op te bouwen. Driehoekig pleintje op hoek/Mandeldreef en Meulebekestraat met monument en Mariabeeld: opschrift "Ter gelegenheid van België's eeuwfeest 1830-1930; zeven werkmanshuizen Rousselare's hulde aan het groot gezin in het jubeljaar onzer onafhankelijkheid".

Algemene kenmerken van de aaneengesloten woningblokken: baksteenbouw van twee traveeën en twee bouwlagen onder pannen zadeldak; afwisseling van lijst- en puntgevels, muurvlechtingen, siermetselwerk, boogvormige en rechthoekige muuropeningen typerend voor de regionale wederopbouwstijl. Ook woningen van een bouwlaag aan de Eksaardestraat, de Herentals- en de Mandellaan. Beeldtransformaties voornamelijk met betrekking tot gevelparement; vernieuwing, cementering, wijzigingen met betrekking tot de muuropeningen en verhoging van het volume door het opnemen van de zolderverdieping in bouwlaag.

Groep van 21 woningen in Toekomst- en Hammestraat van 1938 naar ontwerp van E. Apers (Roeselare) in meer vooruitstrevende stijl. Huizen van twee bouwlagen per twee of drie gegroepeerd onder wolvendak; hoekwoningen onder schilddak. Rode en gele baksteenbouw sterk horizontaal geleed door middel van witgeschilderde betonnen elementen; vensterregisters afgelijnd door doorlopende, uitspringende lateien en dorpels. Ingangen per blok gegroepeerd in een uitbouw; gebruik van glasstenen en bruine tegels rond de deur, (oorspronkelijk allemaal met rond glaspaneel). Hoekgebouw met portaal en loggia op de bovenverdieping. Heden ook veel beeldtransformaties, voornamelijk vernieuwde gevelparementen.