Geografisch thema

Sint-Niklaas

ID
13936
URI
https://id.erfgoed.net/themas/13936

Beschrijving

Stad van 2755 hectare en circa 50.000 inwoners, begrensd door Sint-Pauwels en Nieuwkerken-Waas (ten noorden), Haasdonk en Temse (ten oosten), Tielrode en Elversele (ten zuiden), Waasmunster en Belsele (ten westen).

Hoofdstad van het Land van Waas, en na Gent inzake inwonertal de grootste van Oost-Vlaanderen.

Archeologische vondsten wijzen op ononderbroken bewoning sinds de prehistorische tijd, evenwel ten Zuiden van het huidige stadscentrum (onder meer Heimolen, Smisstraat). Pas in de 12de eeuw ontstaat een nieuwe bewoningskern rond de huidige Grote Markt. Reizende handelaars vestigen zich aldaar naast de agrarische bevolking op de zandige glooiing, het kruispunt van de handelswegen Brabant Zeeland en Antwerpen-Brugge. De karige documenten met betrekking tot het ontstaan van deze dorpskern dateren pas van 1217, jaar waarin de moederparochie Waasmunster overgaat tot de stichting van een nieuwe parochie met als beschermheilige de Heilige Nikolaas, patroon der handelaars. Ter ondersteuning van de jonge parochie schonk Joanna van Constantinopel op 6 oktober 1219 zes bunder grond palend aan de kerk. Op 12 augustus 1248 voegt Margaretha van Constantinopel er het plein ten Westen van de kerk aan toe (huidige markt) op voorwaarde dat het in zijn geheel braak zou blijven en tot nut van de hele gemeenschap. Dit plein groeide snel uit tot het hart van de handeldrijvende gemeente, waarop zich in latere tijd ook de Vierschaar kwam vestigen. Tevens was het het vertrekpunt voor de belangrijkste uitvalswegen, met name naar Antwerpen (Ankerstraat), Gent (Dalstraat), Dendermonde (Kokkelbeekstraat), Temse (Kalkstraat). Hulst (Plezantstraat) en Sint-Gillis-Waas (Hofstraat). Later volgden Nieuwstraat, Kollegestraat en Walburgstraat (1788). Dit stratennet onderging tot in de eerste helft van de 19de eeuw geen ingrijpende wijzigingen meer. Pas door de aanleg van de spoorweg "Het Land van Waas" van Antwerpen naar Gent in 1844, werd voor het eerst planmatig en geleidelijk een ander deel van het grondgebied van straten voorzien en met de stadskern verbonden. Het plan van het stationskwartier werd in 1846 opgemaakt en nog hetzelfde jaar kwamen de eerste straten tot stand: Stationsplein en -straat, Casinostraat, Riehard Van Britsomstraat, Regentieplein. Later werden hieraan toegevoegd: Boonhemstraat, Dr. A. Verdurmenstraat, Regentiestraat (1861), Leopold II-laan (1865, ontworpen 1859), Kleine Laan (1867), De Gravestraat (1872), Vermorgenstraat (voor 1873), Tabakstraat (1883, ontworpen 1878), Prins Albertstraat (1902, ontworpen 1846). Zamanstraat (1904, ontworpen 1868).

Anderzijds begon men in de jaren 1860 aan de uitbreiding van de hospitalen en rusthuizen gelegen in de Hospitaalstraat, wat ook de aanleg van nieuwe straten errond met zich meebracht: Lodewijk De Meesterstraat (1862), Sint-Vincentiusstraat (1868), Polderstraat (1871), Lamstraat (1875), Hogenakkerstraat (1902), Lindenstraat (1902).

Uiteindelijk bouwde men een nieuwe wijk in de buurt van de nieuwe spoorweg naar Dendermonde (1877): Aerschot-, Kasteel- en Westerstraat, Westerplein en Westerlaan.

Deze evolutie, die zich voortzette tot het begin van deze eeuw, kende een tijdelijke onderbreking tijdens de eerste wereldoorlog. Na een korte herstelperiode werden in de jaren 1920 al snel een aantal nieuwe wijken ontworpen en gerealiseerd: Koningin Elisabethwijk (Koningin Elisabethlaan en -plein, Minderbroeders-, Van Havermaet-, Prins Karel-, Prinses Marie José-, Dr. Van Raemdonck-, Van Naemenstraat, Prins Leopoldplein), Spoorwegwijk (Spoorweglaan, Nijverheids- en Jozef Lonckestraat), Mgr. Stillemanswijk (Mgr. Stillemans-, Baron D'Hanis- en Broedersstraat), Paddeschootwijk (Paddeschoot- en Watermolendreef, Hendrik Conscience-, Hugo Verriest-, Albrecht Rodenbach-, Lodewijk Dosfelstraat en Guido Gezellelaan).

Na de tweede wereldoorlog kwam de rechtstreekse verbinding van het stadscentrum met de rijksweg 14 tot stand door de aanleg van de Parklaan (1951). Alweer werden nieuwe wijken gerealiseerd, doch met een luchtiger karakter en veel groenvoorziening: Lepelhoekwijk met vogelnamen, Sparrenhofwijk met boomnamen, Priesteragiewijk met bloemennamen. In de jaren zestig en zeventig werd behalve aan nieuwe woonwijken (onder meer Baansland) voornamelijk aandacht besteed aan de aanleg van industrieparken buiten de stadskern. Het beleid was erop gericht alle fabriekscomplexen uit de stadskern te verdrijven zodat belangrijke oppervlakten bouwgrond vrijkwamen. Het uitvoeren van deze plannen, in een vrij snel tempo, heeft tot gevolg dat van de belangrijkste industrie uit de 19de eeuw, namelijk de weverijen, zo goed als geen overblijfselen meer bestaan.

Heden is de stad de prooi van wel eens megalomaan genoemde infrastructuurwerken: na de ontdubbeling van de Parklaan wacht men op de verbreding van de Plezantstraat en zoekt men een verkeerstechnische oplossing voor de ertussen liggende Grote Markt. Tevens werkt men aan een zogenaamde "ringlaan" die rijksweg 14 moet verbinden met de geplande rijksweg 60 naar Nederland.

Wat de architectuur betreft, vindt men slecht sporadisch gebouwen van voor de 18de eeuw. Op 25 mei 1690 brak namelijk de zogenaamde "brand van Sint-Niklaas" uit waarbij 565 huizen vernield werden. Ontstaan in het begin van de Kalkstraat, breidde de brand zich uit over de hele dorpskern. Enkel de weinige gebouwen van steen bleven gespaard: de gotische Sint-Nikolaaskerk, het "Landhuis", de "Ciperage", het "Oud Prochiehuis" en het "Castrohof". Gedurende de 18de eeuw kende Sint-Niklaas een trage ontwikkeling doch in de 19de eeuw daarentegen een ware opbloei die zich veruiterlijkt in het groot aantal private en openbare gebouwen uit die periode. Een rijk gamma 19de-eeuwse neo-stijlen is hier dan ook voorhanden. Naast burgerhuizen, stadhuis en verschillende kerken, werden een groot aantal kloosters opgericht, hetzij voor onderwijs, hetzij voor ziekenverzorging, die een zeer snelle uitbreiding kenden en aldus heel wat binnenblokken in beslag nemen. De tussenoorlogse stadsuitbreiding zorgde anderzijds voor een hele waaier huizen in art-decostijl.

Op industrieel-archeologisch gebied was Sint-Niklaas een belangrijk centrum voor de weef- en breigoednijverheid. De oorspronkelijke huis- en handenarbeid werd door een koninklijk plakkaat van 1 juli 1700 vervangen door pre-industriële wolweverijen die echter slechts tot circa 1750 hebben standgehouden. Dank zij het verval van de wolwevers konden in 1764 de eerste katoenweverijen worden opgericht die in de tweede helft van de 18de eeuw een gestadige groei en in de eerste helft van de 19de eeuw een reusachtige voorspoed kenden. Belangrijk voor deze bloei waren: de invoering van het mechanisch weefgetouw (Lieven Bauwens), de oprichting van een agentschap der Nederlandse Handelsmaatschappij die de verzendingen naar Oost-Indië uitbouwde, het boren van artesische waterputten en de aanwending van de stoommachine als nieuwe aandrijfkracht. Laatstgenoemde werd reeds in 1827 geplaatst in de fabriek Janssens-De Decker. Van deze belangrijkste industrietak zijn echter uiterst weinig sporen bewaard. Het industrieelarcheologisch patrimonium van Sint-Niklaas beperkt zich heden dan ook grosso modo tot de voormalige brouwerijen en het groot aantal arbeiderswoningen uit de 19de eeuw en begin 20ste eeuw.

  • DE POTTER F.-BROECKAERT J., Geschiedenis der stad St.-Nicolaas, Gent, 1881.
  • LAEVAERT L., Stad Sint-Niklaas, bijdrage tot de geschiedenis van de wijken, straten, pleinen, huizen en markt, Antwerpen, 1966.

Bron: DEMEY A. 1981: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Sint-Niklaas, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 7n2 (S-T), Brussel - Gent.
Auteurs: Demey, Anthony
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    't Volkshuis

  • Omvat
    Aerschotstraat

  • Omvat
    Ankerstraat

  • Omvat
    Apostelstraat

  • Omvat
    Baanvak Sint-Niklaas - De Klinge op voormalige spoorlijn Mechelen - Terneuzen

  • Omvat
    Boerenhuis

  • Omvat
    Boerenwoning

  • Omvat
    Boerenwoning

  • Omvat
    Boerenwoning van 1696

  • Omvat
    Brouwerij De Baer

  • Omvat
    Brouwerij De burgersvrienden

  • Omvat
    Brouwerij Verschueren

  • Omvat
    Brugsken

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis gedateerd 1905

  • Omvat
    Burgerhuis gedateerd 1908

  • Omvat
    Burgerhuis in art-decostijl

  • Omvat
    Burgerhuis ontworpen door Charles Hoge

  • Omvat
    Café Terminus

  • Omvat
    Casinostraat

  • Omvat
    Dalstraat

  • Omvat
    de Castrodreef

  • Omvat
    De Witte Molen met molenaarswoning

  • Omvat
    Dekenij met park

  • Omvat
    Directeurswoning

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Dr. Van Raemdonckstraat

  • Omvat
    Dr. Verdurmenstraat

  • Omvat
    Drie rijen arbeiderswoningen

  • Omvat
    Driekoningenstraat

  • Omvat
    Fabriekscomplex Twijnderij Schoeters

  • Omvat
    Gekoppelde burgerhuizen

  • Omvat
    Grote Markt

  • Omvat
    Grote Peperstraat

  • Omvat
    Guido Gezellelaan

  • Omvat
    Heikapel

  • Omvat
    Heilig Hartkapel

  • Omvat
    Heilige Amelbergakapel

  • Omvat
    Herenhuis

  • Omvat
    Herenhuis

  • Omvat
    Herenhuis uit de 18de eeuw

  • Omvat
    Hoekhuis

  • Omvat
    Hoekhuis naar ontwerp van August Waterschoot

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve Bressinck

  • Omvat
    Hoeve gedateerd 1663

  • Omvat
    Hoeve met losse bestanddelen

  • Omvat
    Hoevetje gedateerd 1665

  • Omvat
    Hofstraat

  • Omvat
    Hospitaalstraat

  • Omvat
    Houtbriel

  • Omvat
    Houtzagerij

  • Omvat
    Jongensschool Sint-Jozef-Klein-Seminarie en omgeving

  • Omvat
    Kalkstraat

  • Omvat
    Kapel Heilige Amelberga

  • Omvat
    Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Halle

  • Omvat
    Kapel ter ere van Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen

  • Omvat
    Kapel ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes

  • Omvat
    Kapel ter ere van Sint-Antonius

  • Omvat
    Kapel van het Heilig Hartinstituut

  • Omvat
    Kapel van het slotklooster zusters karmelietessen

  • Omvat
    Kasteelstraat

  • Omvat
    Kleine Laan

  • Omvat
    Klooster der paters minderbroeders met Heilig-Hartkerk

  • Omvat
    Kollegestraat

  • Omvat
    Koningin Elisabethlaan

  • Omvat
    Mercatorstraat

  • Omvat
    Mgr. Stillemansstraat

  • Omvat
    Moederklooster van de zusters jozefienen

  • Omvat
    Nieuwstraat

  • Omvat
    Nijverheidsstraat

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwplein

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwstraat

  • Omvat
    Oorlogsmonument

  • Omvat
    Oosterlaan (voorheen Leopold II-laan)

  • Omvat
    Paddeschoothof

  • Omvat
    Parkstraat

  • Omvat
    Parochiekerk Christus Koning

  • Omvat
    Parochiekerk Heilige Johannes Bosco

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Jozef

  • Omvat
    Pastorie Sint-Jozefparochie met tuin

  • Omvat
    Plezantstraat

  • Omvat
    Priesteragiewijk

  • Omvat
    Prins Albertstraat

  • Omvat
    Prins Karelstraat

  • Omvat
    Prins Leopoldplein

  • Omvat
    Rechtshuis

  • Omvat
    Regentieplein

  • Omvat
    Regentiestraat

  • Omvat
    Rij arbeiderswoningen

  • Omvat
    Rij van vijftien arbeiderswoningen

  • Omvat
    Sacramentsstraat

  • Omvat
    Sint-Antoniuskapel, omgevormd tot winkel

  • Omvat
    Sint-Jozefkapel

  • Omvat
    Sint-Jozefstraat

  • Omvat
    Sint-Lodewijkshospitaal

  • Omvat
    Sociale woonwijk Peter Benoit

  • Omvat
    Spoorweglaan

  • Omvat
    Stadswoning

  • Omvat
    Stadswoning

  • Omvat
    Stationsstraat

  • Omvat
    Stedelijk Museum

  • Omvat
    Steegbeluik

  • Omvat
    Steegbeluik

  • Omvat
    Stoombrouwerij Den Haan

  • Omvat
    Textielfabriek A. Cockelbergh S.A. Bonneterie N.V.

  • Omvat
    Textielfabriek François Denys

  • Omvat
    Textielfabriek N.V. Edmond Meert

  • Omvat
    Traditionele dorpswoning

  • Omvat
    Twee groepen arbeiderswoningen

  • Omvat
    Twee huizen in art-decostijl

  • Omvat
    Twee wevershuisjes

  • Omvat
    Van Naemenstraat

  • Omvat
    Villa

  • Omvat
    Villa in art-decostijl

  • Omvat
    Villa in nieuwe zakelijkheid

  • Omvat
    Walburgstraat

  • Omvat
    Waterpomp

  • Omvat
    Woning in neo-Vlaamserenaissance-stijl

  • Is deel van
    Sint-Niklaas


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Sint-Niklaas [online], https://id.erfgoed.net/themas/13936 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.