Met de bouw van de parochiekerk begin 20ste eeuw werd het kleine kerkdorp Prosperdorp planmatig aangelegd, gesitueerd rond de hoofdstraat, de huidige Sint-Engelbertusstraat. Langsheen deze straat met rechthoekig plein voor de kerk werden woningen op cijnsgrond opgetrokken.

Historiek

Prosperpolder is één van de grootste polders in België dat als land op de Schelde werd gewonnen. De afgelegen Prosperpolder omvat een gebied van ruim 1051 hectare in de noordelijke polders van het Land van Waas op het grensgebied België Nederland. Na bedijkingswerken van een schorrengebied liggend voor de Nieuw-Arenbergpolder aangevat in 1846 ontstond de Prosperpolder. Deze ligt enerzijds op de deelgemeenten Kieldrecht en Doel van Beveren, en anderzijds deels op de Nederlandse gemeente De Clinge.

De benaming van deze polder verwijst naar de initiatiefnemer en opdrachtgever voor de bedijkingswerken waaraan de polder zijn ontstaan dankt, namelijk aan hertog Prosper-Lodewijk van Arenberg (1785-1861) die overwegend te Brussel verbleef. Gedurende 250 jaar heeft de zeer vooraanstaande uit Duitsland afkomstige hertogelijke familie van Arenberg door bedijking en inpoldering het landbouwgebied in België sterk uitgebreid. Het Huis Arenberg stammend uit de Eifel wordt gerekend tot de machtigste en invloedrijkste Europese geslachten van de middeleeuwen tot in de 19de eeuw. In de 16de eeuw al verplaatsten ze het centrum van hun macht naar de Zuidelijke Nederlanden (streek tussen Brussel, Leuven en Edingen). Van in de 17de eeuw vergaarden zij immense bezittingen in de Zuidelijke Nederlanden en Noord-Frankrijk. Generaties lang telde het geslacht Arenberg vele invloedrijke politieke, militaire en geestelijke hoogwaardigheidsbekleders. Daarnaast zijn zij als weldoeners en kunstmecenassen van belang door het rijke cultureel erfgoed dat zij nalieten.

Begin 17de eeuw had de hertogelijke familie van Arenberg al een aanzienlijk deel van het Land van Beveren in hun bezit verkregen. Vanaf midden 17de eeuw startten ze daar met de drooglegging en in cultuur brengen van schorren na bedijkingswerken. Na de aanleg van de Konings Kieldrechtpolder in 1654, volgde de Oud Arenbergpolder (1667-1688) en de Nieuw Arenbergpolder (1783-1784). Na de Prosperpolder (1846) bekostigden de van Arenbergs hier nog kleinere inpolderingen tot in het eerste kwart van de 20ste eeuw waaronder de Hedwigepolder (1904). Na de bedijking van de Prosperpolder werd het gebied in kavels opgedeeld en van de nodige infrastructuur voorzien zoals wegen en een afwateringsnet. De landbouwgronden die hier op hun eigendom waren gecreëerd, werden in eigen beheer van de hertogelijke familie van Arenberg uitgebaat. In de loop van de tweede helft van de 19de eeuw werden daartoe vier grote landbouwuitbatingen opgericht: de Prosperhoeve of Groote hoeve (Belgische Dreef 5-7-7A-8), en verder de Petrus, Engelbertus en Antonius hoef.

Omstreeks 1900 ontstond al de idee om een tijdelijke noodkerk te voorzien ten behoeve van de katholieke landbouwersgezinnen van het afgelegen gehucht Prosperpolder. De toenmalige eigenaar van Prosperpolder, hertog Engelbert Marie van Arenberg (1872-1949), wou de vier exploitatiehoeves, die hier door de hertogelijke familie van Arenberg waren opgericht voor het beheer van de in 1846 ontstane Prosperpolder, vermeerderen met pachthoeves. Sinds eind 19de eeuw nam het aantal pachthoeven binnen het gehucht Prosperpolder toe wat leidde tot een stijging van de landbouwersbevolking in dit afgelegen gebied. Ook de huisvesting van dijkwerkers voor de bedijking van de voorliggende schorren tot een nieuwe polder (Hedwigpolder van 1904) verhoogde sterk het aantal bewoners van Prosperpolder en deed de nood ontstaan aan een voorlopige bidplaats. In 1908 werden de ontwerpplannen voor de definitieve kerk en pastorie van Prosperdorp, opgemaakt door architect Jules Goethals uit Aalst. Voorafgaand aan de bouwwerken werd vanaf de Prosperhoeve een nieuwe rechte weg getrokken richting noordoostwaarts (huidige Belgische Dreef) tot de voorziene bouwplaats van de kerk, pastorie en het achterliggende kerkhof. Terzelfder tijd werd haaks op de voorgevel van de kerk tot aan de Hertog Prosperstraat een nieuw recht wegtracé aangelegd dat als hoofdstraat zou functioneren voor een nieuwe woonkern of de dorpskom van Prosperpolder (huidige Sint-Engelbertusstraat). Langsheen deze straat met rechthoekig plein voor de kerk konden woningen op cijnsgrond worden opgetrokken. Met de bouw van de kerk voor de parochiale gemeenschap van de wijk Prosperdorp kon hierdoor een planmatig aangelegd klein kerkdorp ontstaan dat zich thans nog zeer herkenbaar aftekent in het vlakke omringende polderlandschap. De kerk is dan ook betekenisvol als identiteitssymbool voor de dorpsgemeenschap en vormt een opvallend baken in het vlakke polderlandschap bij de Nederlandse grens.

Algemene aanleg

Prosperdorp dorp ligt geïsoleerd in het Waas polderlandschap bij de Nederlandse grens. Het betreft de bescheiden bebouwde woonkern gevormd door één rechte straat binnen het gehucht Prosperpolder en die zich sterk aftekent in het vlakke polderlandschap. Perceelsmatig werd de kleine woonkern aangelegd als geheel op een rechthoekig terrein tussen de Hertog Prosperstraat en de parallelle terzelfder tijd nieuw getrokken Belgische Dreef tot de al bestaande Prosperhoeve. Dit alles werd in 1910 afgelijnd op cijnsgronden van de heren van Arenberg. Eén brede rechte straat vertrekkend vanaf de Hertog Prosperstraat tot de Belgische Dreef vormt er de hoofdstraat van Prosperdorp, vroeger Kerkstraat geheten en thans Sint-Engelbertusstraat naar de patroon van de parochie. Deze straat vormt een centrale as die verbreed op het uiteinde tot een rechthoekig plein tegenover de nieuw op te richten parochiekerk (1910-1911) met naastliggende pastorie; deze pleinzijde of uiteinde van de Sint-Engelbertusstraat ligt hier in het verlengde van de Belgische Dreef. Aan weerszijden van de hoofdstraat is de perceelsdiepte dezelfde. Volgens het kadasterarchief heette deze nieuw getrokken straat voorheen Kerkstraat.

De gegevens van het kadasterarchief laten toe de bebouwingsevolutie op deze cijnsgronden van de heren van Arenberg en de verdere perceelsopdeling door verkaveling van de nieuwe woonkern te volgen. De eerste woningen aan de straatrooilijn kwamen in de jaren 1910, 1911, 1912 en 1914 al tot stand. Op een bepaald ogenblik telde de straat vijf herbergen. Aan de thans onbebouwde pleinzijde links voor de kerk bevond zich sinds 1910 een afzonderlijke woning opgetrokken door een herbergier. Vermoedelijk betrof het een herberg die in de loop van de 2de helft van de 20ste eeuw verdween. Ongeveer midden de oneven straatzijde werd in de nieuwe woonkern later bijkomende infrastructuur voorzien voor de bewoners van Prosperpolder namelijk een onderwijsinstelling van het type kloosterschool (nummer 5, 1925). Voorts blijkt dat Prosperdorp zich echt ontwikkelde tot een woonkern waar de nodige ambachten en diensten die het meest noodzakelijk waren voor het functioneren van het maatschappelijk leven in een agrarisch milieu blijkbaar vertegenwoordigd waren. Onder de beroepen van de cijnspachters van Prosperdorp treffen we naast wagenmakers en herbergiers ook een metser, een timmerman, een smid, een kleermaker, na 1920 ook een winkelier en een onderwijzer. Verder is bekend dat gezien de zeer dichtbij gelegen grens met Nederland er steeds een aantal douaniers huisvesting verkregen in Prosperdorp en er door de Belgische overheid daartoe meerdere huizen met tolbureel werden opgericht in 1926 (nummers 7, 9 en nummers 6, 8 zijn thans verbouwd).

Het kadasteronderzoek toonde ook aan dat het merendeel van de woningen, opgericht vanaf 1910 cijnshuizen waren, waarbij de bouwheer eigenaar was van ‘het gebouw’ maar de grond en bijhorende tuin toebehoorde aan de familie van Arenberg. Pas vanaf de jaren 1927-1928 begon de familie van Arenberg gronden en eigendommen te Kieldrecht en Doel stelselmatig aan landbouwers te verkopen en in 1931 zelfs aan verschillende naamloze maatschappijen met zetel in het buitenland (Maatschappij Naamloze Huis en Haard Amsterdam, Maatschappij Naamloze Edelweiss Genève, Maatschappij Naamloze L’Aquila Milaan Een drietal jaar later verkochten deze Naamloze Maatschappijen de cijnshuizen te Prosperdorp aan de bewoners en cijnspachters, waardoor het eigendomsrecht van gebouw en grond eindelijk verenigd werd.

Slechts een klein gedeelte van de even straatzijde vertoont aansluitende rijhuizen. De overige woningen staan vrij en hele percelen bleven zelfs onbebouwd. Enkele recentere panden werden niet aan de rooilijn maar achterin opgericht. Het open karakter van de straatbebouwing is mee bepalend voor de landelijke eigenheid van dit kleine kerkdorp.

Beschrijving

De woonkern van Prosperdorp omvat een brede rechte beboomde straat tussen Hertog Prosperstraat en Belgische Dreef met door typische hoekhuizen gemarkeerde straathoeken, overwegend kleinschalige bebouwing met vrijstaande woningen en rijhuisjes, eindigend op een pleintje met dominante kerk in de as ervan. Volgens oude prentkaarten was de smalle centrale rijweg in de as van de kerk voorheen gekasseid. Aan beide straatzijden is de thans geasfalteerde rijweg en het plein voor de kerk vanouds geflankeerd door een brede grasstrook, thans met een rij Japanse kerselaars. Aan beide straathoeken voor nummer 1 en nummer 2 is er deels een gekasseide strook aangebracht.

In de straat liggen volgende beeldbepalende gebouwen:

• parochiekerk Sint-Engelbertus
• pastorie met tuin
• drie hoekhuizen gebouwd als handelshuis en/of café die beide straathoeken en een straateinde markeren (nummers 1, 2; nummer 22 met bewaarde caféfunctie)
• één klein, laag dorpshuis (nummer 15)
• één burgerhuis (nummer 11)
• één burgerhuis met allure (nummer 13), vroeger kostershuis
• één dorpsschool, voormalige Sint-Michielsschool van 1925 (nummer 5)
• één interbellumvillatje (nummer 17)

Een aantal woningen, voornamelijk van het type rijhuis van één of twee bouwlagen illustreren nog de kleinschaligheid en het eenvoudige karakter van de meest eenvoudige huisjes die sinds 1910 nog voor de Eerste Wereldoorlog werden opgericht of in de jaren 1920. Een aantal zijn nog deels herkenbaar doch zijn veelal zichtbaar aangetast door wijzigingen aan het parement of aan muuropeningen.