Landelijke gemeente ten zuidoosten van de Gentse agglomeratie, met een oppervlakte van 1414 ha en 7.282 inwoners (1981). Strekt zich in de lengterichting uit langs de linker oever van de Beneden-Schelde. In tegenstelling tot haar verder verloop, dat voornamelijk noordoost gericht is, stroomt de Schelde te Heusden van noord naar zuid en vormt er de westelijke en zuidwestelijke gemeentegrens met Gent (Gentbrugge) en Melle. Dit onderdeel van de gemeentegrens werd later gewijzigd na het rechttrekken van de vele Scheldebochten in de jaren 1882-1884. Ten noordoosten paalt Heusden aan Lochristi (Beervelde), ten oosten aan Laarne en Wetteren. Het oude Scheldemeandergebied in het noorden, bekend staand als de Damvallei, vormt het grensgebied met Destelbergen. Dit interessante laagveenmoerasgebied, met poelen en vijvers ontstaan door turfwinning, behoort samen met een beperkte strook natte meersen naast de Schelde tot de alluviale Scheldevallei. Ondanks de voorstellen tot bescherming ervan ging het natuurgebied van de Damvallei grotendeels verloren door er middenin de verkeerswisselaar E17 met R4 aan te leggen (Begin jaren 1960). Dit en het graven van het ernaast liggende Damslootmeer wijzigde de waterhuishouding van het gebied waardoor de bijzondere flora van het gebied verloren gin". Kenmerkend voor Heusden zijn de noordzuid-gerichte landduinen ontstaan door laatglaciale zandverstuivingen. De kenmerkende bossen, heide en duinen in de gemeente werden vooral de laatste decennia prijsgegeven voor de oprichting van nieuwe woonwijken, vooral met villabouw. Slechts één duintop van de wijk Zandberg verdient nog deze naam; de rest werd afgegraven en/ of bebouwd. Op het recreatiedomein "De Kollebloem" in de Leenstraat bereikt een begroeide zandheuvel met zijn 15 m de hoogste top van de gemeente. De zogenaamd "Bommels", een bosrijk duinen heidegebied in het zuiden van de gemeente, werd met behoud van de bossen verkaveld tot een eersterangs villawijk. Het bosareaal van de gemeente kromp ook nog in door de aanleg van de ringautoweg R4 dwars doorheen de gemeente in de jaren 1970.

Toevallige bodemvondsten, waaronder dierlijke en menselijke beenderen, bewerkte stenen en bronzen werktuigen, wijzen op bewoning te Heusden in de prehistorische tijd (Neolithicum en Bronstijd). De recentste etymologische verklaring van Heusden ondersteunt de veronderstelling dat minstens in het eerste millennium voor Christus nederzettingen in de gemeente aanwezig waren. Heusden zou namelijk afkomstig zijn van "Kusidhinion", een prehistorische nederzettingsnaam afgeleid van de persoonsnaam "Kusidhinos". De oudste vermelding "Husdine" dateert van tussen 1019 en 1030. Abt Othelbold deelt in dit document mee dat Heusden voor de Noormannentijd aan Sint-Baafsabdij zou hebben toebehoord. Nadien kwam Heusden toe aan eigen heren. Uit graafwerken, onder meer naar aanleiding van de aanleg van R4 en E17, en daaruit voortkomende vondsten zou blijken dat de oudste middeleeuwse landbouwnederzettingen voornamelijk in de nabijheid van de Schelde` gesitueerd waren: een eerste groep in het zuidwesten tot aan de Melhoek met sporen van nederzettingen uit de Gallo-Romeinse, de Frankische en vroegmiddeleeuwse periode. Een tweede belangrijker woonkern was gelegen in de Damvallei aan de oude Scheldemeander in het N. van de gemeente, waar het kasteel van Heusden of "Heusdongen" tot stand kwam, toebehorende aan de heren van Heusden en burggraven van Gent. Kasteel en woonkern verloren echter aan belang en verdwenen na de 14de eeuw. De oudst bekende heer van Heusden is Anselm (1067). In 1212 huwt Beatrix van Heusden met Zeger III burggraaf van Gent, waardoor de burggraven van Gent tevens heren van Heusden werden. De zetel van het burggraafschap Gent werd overgeplaatst naar de burcht te Heusden. Samen met de burggraaf van Brugge, Jan van Nevele, nam Zeger III een tijdlang het regentschap waar over het graafschap Vlaanderen voor Boudewijn IX. Door zijn fransgezindheid kwam hij echter in conflict met graaf Ferrand van Portugal. In 1280 gingen de bezittingen en rechten van de burggraven van Gent over naar het huis van Zottegem. In 1299 stond Hugo van Zottegem het burggraafschap af aan Robrecht van Béthune. Sindsdien was de naam burggraaf nog slechts een eretitel van de heren van Heusden. De heerlijkheid Heusden kwam opeenvolgend aan het huis van Antoing, van Melun (1327-1715) en van Rohan (1715-1790). Tot het eind van het Ancien Regime behoorde de heerlijkheid Heusden toe aan de burggraven van Gent en hing af van de kasselrij van de Oudburg van Gent. Het leenhof van het burggraafschap Gent te Heusden bezat de drie graden van justitie en was samengesteld uit een baljuw, een meier, een prater, zeven schepenen; de vierschaar van het leenhof zetelde in open lucht op de "Vortendries". Van de heerlijkheden en lenen die afhingen van het burggraafschap was "ter Kerchove" het voornaamste. Een aantal andere heerlijkheden en lenen te Heusden hingen rechtstreeks af van de Oudburg van Gent, onder meer "Ertbuur" en "ten Durpe". De heerlijkheid "ten Durpe" zou teruggaan op de "villa Hemthorp" waarvan reeds sprake in een document uit de 11de eeuw. Vandaar de veronderstelling dat er, afgezien van de nederzetting bij de burcht van de heren van Heusden die als woonkern trouwens later verdween, een tweede belangrijke vroeg(?)-middeleeuwse nederzetting "Hemthorp" heeft bestaan op de wijk "Dorp", bij de Steenakkerstraat. De huidige dorpskern ligt op een nog zichtbare verhevenheid naast de Schelde. De oude parochiekerk, waarvan de stichting minstens tot begin 12de eeuw zou opklimmen, lag aan de rand ervan, op een hoek van het nog steeds driehoekige dorpsplein. Vlak tegenover de kerk en de achterliggende kerkkouter, en een weinig ten noorden ervan aan de zogenaamd "Vortendries" (zie Steenakkerstraat) en ten noordoosten in de omgeving van de Aelmeersstraat aan de Scheldemeersen, lagen verscheidene heerlijke kastelen of hofsteden met walgracht vrij geconcentreerd bij elkaar. Daarnaast ontstonden verspreid in de gemeente nog verschillende gehuchten, de voornaamste met een dries (Berendries, Muizendries, Ganzendries, Hullendries) en/of een omgrachte hoeve die dikwijls terugging op een heerlijk kasteel. Ten zuidwesten van de huidige dorpskern, op gronden naast de Schelde, geschonken door Willem van Heusden, werd in 1247 de cisterciënzerinnenabdij Nieuwenbosch of Nonnenbosch opgericht. Dit belangrijk klooster bij het Bosseveer over de Schelde bezat nauwe banden met de Bijloke-abdij te Gent en kende hier een echte bloeiperiode. Na de verwoesting van de abdij in 1579 werd het klooster overgeplaatst naar Gent. Het klooster behield echter een nog bestaande pachthoeve bij de oude kloostersite. In de Scheldebocht bij de kloosterhoeve was in de 17de en 18de eeuw een fort gelegen dat deel uitmaakte van de verdedigingsgordel rond Gent. Een deel van het grondgebied in het noordoosten van de gemeente op de wijk Ertbuer werd in 1921 afgestaan voor de oprichting van de gemeente Beervelde. De laatste decennia is Heusden geëvolueerd tot een woongemeente met sterke aangroei van villawijken en dalend aantal landbouwbedrijven. Het landelijk karakter wordt nog voornamelijk bepaald door de vele kasteelparken en tuinbouwbedrijven.