Geografisch thema

Gijzelbrechtegem

ID
14683
URI
https://id.erfgoed.net/themas/14683

Beschrijving

Gijzelbrechtegem vormt sinds 1971 samen met Anzegem, en sinds 1977 samen met Ingooigem, Kaster, Tiegem en Vichte de fusiegemeente Anzegem.

Gijzelbrechtegem is met haar 78 hectare de kleinste deelgemeente van Anzegem en wordt begrensd door hoofdgemeente Anzegem en Wortegem-Petegem (Petegem en Elsegem) in Oost-Vlaanderen. Het grondgebied wordt gekenmerkt door een sterk golvend landschap met kleigronden. De kerk vormt een baken in het landschap, door haar ligging op een heuveltop.

Er is slechts weinig onderzoek verricht naar het verleden van dit kleine dorp. Het toponiem Gijselbrechtegem als "Ghiselbrechtenghem", wordt voor het eerst vermeld in 1330 en gaat terug op Gisalberhtinga haim, en betekent de "woning van de lieden van Gisalberht".
In 1218 is er sprake van een kapelanij en in 1293 van een parochie.
De dorpsheerlijheid Gijzelbrechtegem is eigendom van de augustijnerpriorij van Onze-Lieve-Vrouw te Walle in Elsegem (Wortegem-Petegem), waar ze ook gronden heeft. Op 22 januari 1782 draagt keizer Jozef II de goederen van de door hem afgeschafte priorij over aan het Sint-Veerlekapittel van Gent, dat aldus de nieuwe eigenaar wordt van de dorpsheerlijkheid. De priorij bezit, minstens tot 1755, nog een tweede heerlijkheid te Gijzelbrechtegem, namelijk de heerlijkheid 's-Graven-Eigen.

In het feodaal stelsel valt de heerlijkheid onder de kasselrij Oudenaarde.
Na de afschaffing van de oude bestuursvormen valt de gemeente onder het departement van de Leie, later de provincie West-Vlaanderen, departement Kortrijk.

Gijzelbrechtegem bezat één molen, de zogenaamd "Stoopmolen" (zie Atlas der Buurtwegen, circa 1847), ook aangegeven op de Ferrariskaart (1770-1778) als "Molen ter Speyter", gelegen aan de Bouvelostraat. De molen is thans uit het straatbeeld verdwenen.

Op kerkelijk vlak behoort de parochie tot het bisdom Doornik, vanaf 1801 tot het bisdom Gent en in 1834 tot het nieuw opgerichte bisdom Brugge.
De oudste vermeldingen van een kerk gaan terug tot 1230. In 1730 wordt de toenmalige kerk grondig vernieuwd. In 1854 is de kerk in die mate vervallen, dat ze vervangen dient te worden door de huidige neogotische kerk, naar ontwerp van de Kortrijkse architect Pierre Nicolas Croquison.
Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog wordt de kerk beschadigd.

Het huidige stratenpatroon komt nog grotendeels overeen met het laatmiddeleeuwse (zie Ferrariskaart, 1770-1778). Van oudsher is er geconcentreerde bebouwing in het noorden en oosten van het dorp. In de 18de en 19de eeuw wordt het dorpsbeeld bepaald door vrijstaande boerenarbeidershuisjes, meestal dwars op de straat ingeplant (zie Atlas de Buurtwegen, circa 1847). Slechts enkele van deze woningen bleven gaaf bewaard.
Qua bebouwing treft men verspreid losse landelijke bebouwingen en steeds meer nieuwbouw aan. In de dorpskern is er eveneens een evolutie naar lintbebouwing door recente nieuwbouw.

  • Dit is West-Vlaanderen, deel I, Sint-Andries, 1959, p. 442- 443.
  • HASQUIN H., Gemeenten van België. Geschiedkundig en administratief-geografisch woordenboek, deel 1, België, 1980, p. 291-292.

Bron: DE GUNSCH A. & DE LEEUW S. met medewerking van CALLENS T. 2006: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Anzegem, Deelgemeenten Anzegem, Gijzelbrechtegem, Ingooigem, Kaster, Tiegem en Vichte, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL27, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: De Gunsch, Ann; De Leeuw, Sofie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Gijzelbrechtegem [online], https://id.erfgoed.net/themas/14683 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.