Mijncité De Lindeman werd opgericht door huisvestingsmaatschappij De Cité Berkenbos vlak na de Tweede Wereldoorlog, gelijktijdig met de zogenaamde Kolenslag (1945-1950). De circa 216 woningen in de wijk werden ontworpen door architect Van den Driessche en kwamen tot stand in twee fases vanaf 1947 en 1949. Aannemers waren respectievelijk Charbonnage Helchteren-Zolder en Entreprises Garnier. De woningen zijn thans nog gedeeltelijk in bezit van de Kantonnale Bouwmaatschappij van Beringen voor Huisvesting, waarmee De Cité Berkenbos in 1970 fusioneerde.

Context en historiek

De ontwikkeling van de steenkoolindustrie werd door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog sterk belemmerd. Verschillende factoren droegen hiertoe bij, zoals het vertrekken van veel geschoolde, buitenlandse mijnwerkers, de nefaste impact op de moraal door het rantsoen op voedsel, de werkomstandigheden en de problematische infrastructuur en materiaalvoorziening. In functie van de wederopbouw was een snel herstel van de steenkoolsector echter essentieel. Minister Achiel Van Acker nam het beleid hiervan in handen en probeerde via verschillende maatregelen de economische ‘Kolenslag’ te winnen en de nodige mijnwerkers aan te trekken. Zijn ambitieuze plan dat onder meer het beloven van sociale voordelen en loonsverhoging omvatte, miste echter zijn effect waardoor het aantal mijnwerkers bleef dalen. Burgerlijke mobilisatie van de voormalige mijnwerkers en importeren van buitenlandse werknemers, werden de alternatieve oplossingen. Dit leidde tot een aanvoer van relatief ongeschoolde werkkrachten, namelijk Duitse krijgsgevangen en nadien tienduizenden Italiaanse gastarbeiders via een bilateraal akkoord, evenals enkele duizenden Oost-Europese vluchtelingen.

De nood aan huisvesting voor deze Italiaanse en Oost-Europese arbeiders leidde vanaf 1947 tot de bouw van wijken met huizen voor alleenstaanden en gezinnen, onder meer gestimuleerd door een lening uitgeschreven door de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen. Deze cités staan los van de wijken uit het interbellum en worden gekenmerkt door een homogene, maar relatief banale architectuur, ingepast in een rechtlijnig plan. De wijk De Lindeman, gelegen ten noorden van de steenkoolmijn van Heusden-Zolder en op relatieve afstand gelegen van de andere personeelswijken aan de Koolmijnlaan, vormt een representatief voorbeeld van deze 'kolenslagcités'.

De bebouwing in het hart van de wijk, gelegen rondom het plein begrensd door de Olmenstraat, Hulststraat, Kastanjestraat en Beukenstraat, kwam tot stand omstreeks 1947 met 144 wooneenheden, waaronder elf logementshuizen. In 1949 werd de wijk uitgebreid met de bouw van 70 woningen en 2 winkels in drie zones, namelijk in de noordwestelijke hoek van de wijk, ten oosten tussen de Berkenstraat en Kolderstraat, en ten zuiden, aan een deel van de Lindelaan en Kolderstraat, aan de Bremstraat, Galgenbergstraat, Doornstraat en Populierenstraat. Naast woningen waren er in de wijk ook een Poolse en Italiaanse kantine voorzien. Ten zuiden van de wijk werd aan de Galgenbergstraat een wijkschooltje en wijkcentrum opgericht. Aan de nabij gelegen Populierenstraat werd de oorspronkelijke barakkerk vervangen door de modernistische Onze-Lieve-Vrouwkerk te Lindeman omstreeks 1968-1969. Rond 1990 werden op enkele verspreide percelen sociale appartementsgebouwen gerealiseerd, die de eenheid van het geheel verstoren.

Het multiculturele karakter van de wijk vertaalde zich ook in de architectuur, onder meer met de bouw van een moskee (Valentinusstraat 61) aan de westzijde van de wijk in het midden van de jaren zestig, bedoeld voor de Italiaanse mijnwerkers. Het gemeentebestuur richtte in 1994 het centrale plein in de wijk in tot Volkerenplein, waarbij een spel met cultuurpaden verwijst naar de lokale geschiedenis van de migratie ten gevolge van de mijnexploitatie. In 1996 werd een Italiaans-Belgisch gedenkteken ingehuldigd ter ere van de vijftigste verjaardag van het bilateraal akkoord tussen beide landen ten tijde van de Kolenslag.

Inplanting en architectuur

Wijk De Lindeman wordt gekarakteriseerd door een geometrisch stratenplan met centraal plein, waarrond gelijkvormige meergezinswoningen zijn geschikt. Weloverwogen groenaanleg met onder meer beboomde straten, ruime, omhaagde tuinen en openbare groenzones.

De wijk omvat gelijkvormige, eenvoudige enkelhuizen van twee traveeën en twee bouwlagen onder pannen schilddaken, die afgeleid zijn van een beperkt aantal types. Ze zijn per twee tot per vier gekoppeld, waarbij indien mogelijk via spiegelbeeldschema een symmetrisch geheel wordt gevormd. Een deel van de percelen in het noordelijk deel van de wijk was volgens archiefdocumenten bebouwd met logementshuizen voor alleenstaanden. Zoals voorzien was, werden deze grotendeels omgevormd tot vier- of driewoonsten voor gezinnen, die vormelijk aansluiten bij de koppelwoningen, maar hiervan te onderscheiden zijn door een verschillende schikking van de vensteropeningen. Het uniforme uitzicht van de woningen met een roodbruin baksteenparement in kettingverband is grotendeels bewaard. De vlakke parementen worden geopend met rechthoekige muuropeningen, waarbij de deur gevat is in een licht uitspringende baksteenomlijsting. Het oorspronkelijke metalen schrijnwerk met fijne roedeverdeling is slechts sporadisch bewaard, onder meer bij het als een geheel bewaard, voormalig logementshuis aan het plein (Hulststraat 2), dat thans in gebruik is als café zogenaamd Lindenhof.

Evaluatie

Mijncité De Lindeman vormt een typisch voorbeeld van een kolenslagcité en bezit hierdoor historische waarde. Dergelijke mijncités getuigen van een doorgedreven vereenvoudiging van de architectuur, gekenmerkt een grote uniformiteit op het vlak van stijl, materiaal en coloriet, ingepast in een dens weefsel met een rechtlijnig stratenpatroon. In wijk De Lindeman is er ook sprake van een weloverwogen groenaanleg met een centrale openbare groenzone. Het eenheidsbeeld van de architectuur is bewaard, doch wordt het wijkbeeld verstoord door onaangepaste nieuwbouw. De wijk overstijgt wel – in tegenstelling tot andere kolenslagcités – het karakter van een monofunctionele woonwijk, door de aanwezigheid van talrijke gemeenschapsvoorzieningen in of grenzend aan de wijk, zoals winkels, logementshuizen, kantines, evenals een wijkcentrum met school en kerk.