Geografisch thema

Marktplein

ID
14820
URI
https://id.erfgoed.net/themas/14820

Beschrijving

Straat en plein in het centrum van Harelbeke. In het noorden wordt het plein afgesloten door de bebouwing van de straat Marktplein, die loopt van de Leiestraat naar de Hospitaalstraat, in het oosten door de site van de Sint-Salvatorskerk (Gentsestraat), in het zuiden door de Gentsestraat en in het westen door de (Over)leiestraat. Ter hoogte van het huidige Marktplein lag de bodem oorspronkelijk zes meter lager. De Harelbeek had een brede monding uitgeschuurd in de zanderige heuvelrug waarop Harelbeke ligt. De beekvallei van de Arentsbeek (of Arelbeek) wordt vanaf de 14de eeuw geleidelijk aan opgevuld met grote massa's puin en afval. Deze bevindingen zijn aan het licht gekomen bij de bouw van het Marktcentrum.

Reeds op de oudste kaarten van het centrum van de stad - zoals de kaart van Jacob van Deventer (1560), op een kaart uit het renteboek van de heerlijkheid Overacker (1607) en op de gravure van Sanderus (1641) - wordt op de hoek van de huidige Leie- en Marktstraat een rechthoekig plein weergegeven, dat visueel de Marktstraat als het ware afsluit. Het plein is aan de noord- en oostzijde bebouwd en centraal staat een kruis op een podium (plaats van de rechtspraak) opgesteld. Ten oosten van de bebouwing loopt de Harelbeek/Arendsbeek, deels onder de Gentsestraat, naar de Leie toe. De gebouwen aan de oostzijde van het marktplein zijn het "oud schepenhuis", een hoekgebouw met torentje, in het midden het stadhuis en op de hoek naar verluidt het huisje van de stedeknaap.

Op een plan van hoeve "Te Walle" met diverse aantekeningen, van de hand van Frans De Bal in 1737 wordt het stadscentrum vrij gedetailleerd weergegeven. Op het plein staat een beeld of fontein afgebeeld en enkele bomen. Tussen de noord- en oostbebouwing loopt een wegje over de Harelbeek naar de hoofdingang van de toenmalige kerk. Op een plattegrond van de gemeente Harelbeke, getekend door landmeter P.C. Steur van 1806-1807, is aangeduid dat ten noorden van het stadhuis de école communale is gehuisvest. Op dezelfde kaart is het ontstaan van een tweede plein merkbaar ten noordwesten van de huidige kerk (ter hoogte van de hoek Hospitaalstraat / Paretteplein). Op het primitief kadasterplan (circa 1835) wordt het marktplein vermeld als Plaats; het pleintje ten noordwesten van de kerk wordt De Preete genoemd. Beide pleinen ondergaan geen wijzigingen tot vermoedelijk circa 1936.

In het Stadsarchief van Harelbeke is een ontwerpplan van 1936 bewaard van de aanleg van een nieuw marktplein na de sloop van de oorspronkelijke bebouwing aan de oostzijde van de Leiestraat. Het bouwblok met het toenmalige stadhuis wordt niet gewijzigd. Of die werken effectief in de jaren 1930 zijn aangevat of pas na de Tweede Wereldoorlog is niet duidelijk. Een foto van 1938 toont aan dat de bebouwing aan de westkant van het toenmalige marktplein bestaat uit een drietal woningen met 19de-eeuwse voorgevels die worden gebruikt als herberg. De kaart van het Ministerie van Openbare Werken en Wederopbouw van 1952 toont het nieuwe langgerekte Marktplein. In 1952-1953 registreert het kadaster de bouw van enkele huizen aan de noordzijde van het plein, waaronder nummer 3 (1953) en nummer 11 (1952).

In 1964 wordt beslist dat de toenmalige rijksweg Kortrijk-Gent, de huidige Gentsestraat, moet verbreed worden tussen het toenmalige stadhuis en de Sint-Salvatorskerk. Het voorstel om de bouwlijn recht over de kerk door te trekken tot aan het Peter Benoitmuseum (Marktstraat nummers 55-57) en zo de bestaande vernauwing weg te werken, wordt verworpen en men geeft de voorkeur aan de volledige onteigening en afbraak van het bouwblok achter het toenmalige stadhuis. In 1966 laat de vzw Parochiale Werken der Dekenij Kortrijk volgens het kadaster het parochiaal centrum (nummer 27) bouwen aan de noordzijde van het huidige Marktplein. Het sinds 1942 beschermde stadhuis wordt in 1973 afgebroken; de toen voorziene wederopbouw van het stadhuis op een niet nader bepaalde plaats is op heden niet uitgevoerd. De nieuwe rooilijn wordt goedgekeurd bij K.B. van 16/05/1973. De verschillende appartementsblokken aan het Marktplein worden gebouwd in het jaar 1970 (onder meer nummer 9, Leiestraat nummer 12) en 1976 (nummers 10-12 en het L-vormige winkelcentrum aan de oostzijde (nummer 98)).

  • Archief Technische Dienst Harelbeke, Bouwaanvragen: Harelbeke, 1936/52.
  • Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207: Mutatieschetsen, Harelbeke, 1952/15, 1953/23, 1966/4, 1970/3, 1976/8.
  • Rijksarchief Gent, Kaarten en Plannen, nr. 2721: Plan van de hoeve "te Walle" te Harelbeke, met diverse aantekeningen, F. De Bal, 1737.
  • Rijksarchief Kortrijk, Kerkarchief Harelbeke, nr. 15808: Renteboek van de heerlijkheid Overacker met kaarten op papier, 1607.
  • DEMEDTS M., De oude stedelijke begraafplaats van Harelbeke, in De Gids. Mededelingenblad van de Westvlaamse Gidsenkring Kortrijk-Menen, 2002, p. 94-95.
  • LAMPAERT F., Wekelijkse markt en jaarmarkt in Harelbeke, in Tijdingen van de Roede van Harelbeke, jg. 1, nr. 1, 1998, p. 8.
  • OOGHE R., DEBRABANDERE F., DESPRIET P., Archeologische en historische monografieën van Zuid-West-Vlaanderen, Deel 1 Kortrijk, Kortrijk, 1979, p. 63.
  • Straatnamen Harelbeke van a tot z, Harelbeke, 2002, p. 42-43.
  • WOSTIJN A., BAERT K., e.a., Harelbeke in de Oostenrijkse tijd, 1714-1794, in De Roede van Harelbeke (De Leiegouw), nr. 18, Harelbeke, 1998, p. 55-58, 61-62.

Bron: VANWALLEGHEM A. & CREYF S. 2009: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Harelbeke, Deel I: Stad Harelbeke, Deel II: Deelgemeenten Bavikhove en Hulste, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL42, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Vanwalleghem, Aagje; Creyf, Silvie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Stadhuis van Harelbeke

  • Omvat
    Stadspomp

  • Is deel van
    Harelbeke


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Marktplein [online], https://id.erfgoed.net/themas/14820 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.