Geografisch thema

Bavikhovedorp

ID
14859
URI
https://id.erfgoed.net/themas/14859

Beschrijving

Straat met sterk gebogen verloop, gelegen in het centrum van Bavikhove en genoemd naar het dorp. De straat loopt van de Bavikhoofsestraat naar de Vlietestraat. De benaming, die voorkomt sinds de fusie van Bavikhove met Hulste en Harelbeke, verwijst naar de centrumlocatie van de straat in het dorp. Voorheen ook Plaats of Dorpplaats genoemd, naar het oorspronkelijke driehoekige dorpsplein ten noordwesten van de parochiekerk Sint-Amandus. Bij de fusie in 1977 van Harelbeke, Bavikhove en Hulste wordt de Dorpplaats herdoopt in "Bavikhovedorp".

Over het ontstaan van de parochie Bavikhove bestaat nog weinig duidelijkheid. Bavikhove zou in elk geval in de 11de of 12de eeuw een afzonderlijke parochie vormen. Op het einde van de 12de of het begin van de 13de eeuw wordt hier een romaanse parochiekerk gebouwd, waarrond geleidelijk de dorpskern tot stand komt. Vanaf het laatste kwart van de 16de eeuw wordt op de "plaats" een huis vermeld dat eigendom is van de kerk ("'t kerkhuus") waar de schepenen van de heerlijkheid ter Kercke en ter Coutere samenkomen (nummer 1). Een kaart uit het landboek van Bavikhove, opgemaakt in 1639 door Loys de Bersacque, beeldt de parochiekerk af met ten zuiden twee en aan de overzijde één huis.

Tussen 1735 en 1770 vindt er een opvallende bouwcampagne plaats, waarbij er in 1741-1742 kalk, 106.000 bakstenen en 6.000 Hollandse dakpannen aangekocht worden om nieuwe kerkhuizen op de Plaats op te trekken. In 1722 wordt er een put op het plein voorzien, die eigendom is van de kerk en wordt hersteld in 1774. Op de kaart uit het register van de eigendommen van het Onze-Lieve-Vrouwhospitaal (1752) wordt Bavikhovedorp weergegeven als een driehoekige dorpsplaats die aan alle zijden is bebouwd; centraal op het plein staat de put afgebeeld. In 1758 bouwt men een tweewoonst in opdracht van de armenbank. In 1779 wordt het oude gemeentehuis vermeld als "Wethuys" met als uithangbord "de vier gapers" (nummer 1).

Aangezien de dorpsheer of de bezitter van de heerlijkheid ter Kercke - waar de kerk zich bevindt - niet ter plaatse woont, blijft de dorpskern tot in de 19de eeuw beperkt tot de Sint-Amanduskerk met kerkhof, de pastorie (Bruyelstraat nr. 6) en slechts enkele private gebouwen. Het primitief kadasterplan (circa 1830) en de Atlas der Buurtwegen (1845) geven grotendeels dezelfde situatie weer als op de kaart van 1752; het dorpsplein is nog steeds veel kleiner dan vandaag en bevindt zich enkel ter hoogte van het huidige Bavikhovedorp.

In het derde kwart van de 19de eeuw bouwt de gemeente Bavikhove een jongensschool aan de Dorpplaats; volgens het kadaster wordt er in 1865-1866 een schoolgebouw loodrecht op de straat opgetrokken, samen met twee bijgebouwtjes en een onderwijzerswoning aan de straatkant (ingebruikname in 1874). In 1914 registreert het kadaster de vergroting van het loodrecht op de straat gelegen schoolgebouw; de bouwsporen van deze uitbreiding en verhoging van het oorspronkelijke volume zijn vandaag nog te zien in de zijgevel van het gebouw.

Eén van de bijgebouwtjes van 1865-1866 aan de overzijde van de speelplaats wordt eveneens vergroot. In 1941 wordt de gemeenteschool opnieuw uitgebreid, ditmaal in het verlengde van het bestaande gebouw (noordzijde). In de jaren 1950 of de jaren 1960 worden er achter de bestaande bebouwing twee schoolgebouwen bijgebouwd (evenwijdig met de straat) en worden het bijgebouwtje en de onderwijzerswoning van 1865-1866 afgebroken. Sinds 1978 wordt het oudste schoolgebouw loodrecht op de straat gebruikt als socio-cultureel centrum; achter dit gebouw bevindt zich een overdekte speelplaats en de evenwijdig met de straat gelegen gemeenteschool. Circa 1993 wordt er in opdracht van het Stadsbestuur Harelbeke een sanitair blok tegen de zijgevel van het socio-cultureel centrum gebouwd (architect Steven Wallays van NV Studiegroep Omgeving uit Mortsel); het houtwerk is recent vervangen door pvc-ramen.

Op het einde van de 19de eeuw worden de woningen aan de zuidzijde van het dorpsplein gebouwd/herbouwd (nummers 2-3-4). In de jaren 1910 en 1920 komt de dorpskern van Bavikhove tot ontwikkeling; naast éénlaagse huizen komen er langs de Plaats langzaam ook gebouwen met een verdieping tot stand (nummers 9-10, 17, 18, 19B, 21). Kort na de Eerste Wereldoorlog wordt het gemeentehuis (nummer 1) herbouwd; aan de kant van de herberg "Oud Gemeentehuis" bevindt zich in die periode op het Dorpsplein een weegbrug en een afspanningspaal zie oude prentkaart. Tijdens de Leieslag op 23 mei 1940 wordt het dorpsplein door de Duitsers beschoten, waardoor verschillende huizen ernstig beschadigd worden. Vanaf 1946 is de brandweerkazerne gelegen op het plein, meer bepaald tegenover de Kervijnstraat.

In de late jaren 1960 wordt het oorspronkelijk driehoekige dorpsplein sterk uitgebreid ter hoogte van het huidige Bavikhovedorp door de afbraak van de huizenrij aan de oostzijde van het plein; de percelen tussen de Bruyelstraat en de parochiekerk worden bij het plein gevoegd (registratie in het kadaster in 1969).

Geasfalteerde straat met grotendeels aaneengesloten bebouwing. Parochiekerk ter ere van de Heilige Amandus met het naastgelegen kerkhof en gemeenteschool. Nummer 4, "Maurusheem", ontmoetingshuis van de Sint-Amandusparochie met achtergelegen "Sint-Jansruimte", weekdagkapel van de Sint-Amanduskerk en gebedsruimte met Lourdesgrot van het Maurusheem.

Gecementeerd éénlaags volume onder een platte bedaking. Naast enkele burgerwoningen bevinden zich van oudsher ook enkele (voormalige) herbergen (nummer 1, nummer 19B) en vlasserswoningen/ vlasschuren (nummer 17). De oudste woningen gaan terug tot het einde van de 19de eeuw. Nummers 2-3-4, samenstel van drie eind 19de-eeuwse woningen onder een gemeenschappelijk half schilddak met pannen, thans deels gerenoveerd/ verbouwd, zie aangepaste openingen en vernieuwd houtwerk. Volgens het kadaster zijn de drie woningen in 1884-1885 gebouwd in opdracht van de kerkfabriek van Bavikhove.

  • Dexia-archief: prentkaartencollectie, Brussel.
  • Archief Technische Dienst Harelbeke, Bouwaanvragen: Bavikhove, 1997/13.
  • Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207: Mutatieschetsen, Bavikhove, 1867/1, 1885/1, 1914/11, 1969/15.
  • OCMW-archief Kortrijk: Caerte figurative van het goedt t'Hospitael gelegen binnen de prochien van Bavichove ende Hulste tusschen beyde de Plaetsen, in Register van alle leenen, heerlycheden, hofsteden, landen, bosschen ende meerschen competerende aen het hospitael van Onse Lieve Vrouwe in Overleye..., F. de Bal, 1752.
  • Rijksarchief Kortrijk, Fonds Plotho, nr. 403: Eene ander splete van zelve thiende, de zuyt zijde van de prochie, In Lantbouck vanden lande ende baronnie van Ingelmunstre, Vijve Sint-Eloy appendentie ende dependentien..., Loys de Bersacque, 1639.
  • Rijksarchief Kortrijk, Fonds Plotho, nr. 1296: Drie figuratieve kaarten vande thiende toebehorende hooghe adele, ende moghende heere Vloessgang Adhelher van Plotho, baron van lande van Ingelmunster en inde prochie van Bavichove. In Tiende inde prochie Bavichove toebehoorende den lande ende baronie van Ingelmunster, 1639.
  • Beelden uit het verleden, Harelbeke-Bavikhove-Hulste-Stasegem, Harelbeke, 1978, p. 89-90, 92-93.
  • DE FLOU K., Woordenboek der toponymie van westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, Brugge, 1923, Deel III, kolom 459.
  • Dit is West-Vlaanderen, Steden-Gemeenten-Bevolking, Eerste deel, Sint-Andries, 1959, p. 108.
  • KERKCHOF P., DECROIX L., Het onderwijs te Hulste, vroeger en nu!, in De Roede van Harelbeke (De Leiegouw), nr. 17, Harelbeke, 1997, p. 17-24.
  • LAMPAERT F., Brandweer Bavikhove, in Tijdingen van de Roede van Harelbeke, jg. 9, nr. 2, 2006, p. 11.
  • Straatnamen Harelbeke van a tot z, Harelbeke, 2002, p. 6. Zo was Bavikhove, Handzame, 1976, nr. 8-13, 16.

Bron: VANWALLEGHEM A. & CREYF S. 2009: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Harelbeke, Deel I: Stad Harelbeke, Deel II: Deelgemeenten Bavikhove en Hulste, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL42, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Vanwalleghem, Aagje; Creyf, Silvie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Burgerhuis van 1926

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Dorpswoning met vlasschuur

  • Omvat
    Elektriciteitscabine van 1926

  • Omvat
    Gekoppelde dorpswoningen

  • Omvat
    Herberg A la Belle Vue

  • Omvat
    Herberg en gemeentehuis van Bavikhove

  • Omvat
    Kerkhof

  • Omvat
    Kerkhofommegang voor de Heilige Maurus

  • Omvat
    Monument Eerste en Tweede Wereldoorlog

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwkapel

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Amandus

  • Is deel van
    Bavikhove


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Bavikhovedorp [online], https://id.erfgoed.net/themas/14859 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.