Geografisch thema

Markt

ID
15306
URI
https://id.erfgoed.net/themas/15306

Beschrijving

Centraal plein van Waregem, waarop in het noordwesten de Stationsstraat, in het oosten de Keukeldam en Holstraat en in het zuidoosten de Stormestraat uitkomen en waarop centraal de Sint-Amandus- en Sint-Blasiuskerk is gelegen. De benaming is officieel in gebruik sinds 1990 doch komt al voor in de literatuur vanaf 1825. Voorheen zogenaamd de "Waregem Plaetse".

Van oudsher gaat hier een officieuze wekelijkse markt door. In 1635 dienen de toenmalige Waregemse bewindslieden een eerste aanvraag in om het marktrecht te verkrijgen. In 1775 tekent Taillie in het Tiende Boek van de Parochie het marktplein van de 18de eeuw. Quasi centraal ligt de kerk omgeven door de kerkhoftuin met bomen die wordt afgesloten door een omheining tussen de Stationsstraat en de hoek met de Holstraat. De toegang tot het kerkhof gebeurt via een poortje ongeveer ter hoogte van de Stormestaat, waar net buiten de muur de schandpaal tussen drie linden staat opgesteld. Aan de noordoostzijde van de kerk vertrekt een loodrecht pad naar de pastorie die is gelegen tegenaan de Gaverbeek, ten noorden van de Keukeldam (zie nummer 32 en Keukeldam). Aan de kerkhofingang is binnen de muur een klein gebouwtje weergegeven, een dorpsschooltje dat in 1616 was gebouwd op initiatief van de heer van Ingelmunster. Pas in 1784, onder het bewind van de Oostenrijkse keizer Jozef II, verkrijgt Waregem een octrooi voor het houden van een markt voor lijnzaad, vlas, werkgaren, boter, eieren en lijnwaad. In 1797 wordt een deel van het kerkhof ingepalmd en bij het marktplein gevoegd; vanaf dan kan de ruimte voor het houden van een markt ook tweemaal per jaar als beestenmarkt dienen. In 1824 wordt het kerkhof opnieuw verkleind omdat de wekelijkse zaterdagmarkt weer uit zijn voegen barst. Men gaat over tot de bouw van twee gaanderijen voor de boterweegschaal en één voor de meetzaal aangezien de lijnwaadhandel steeds meer aan belang wint. In 1834 wordt het kerkhof nogmaals beperkt in ruimte en volgens het primitief kadasterplan (circa 1835) bevindt het zich hoofdzakelijk te noorden en ten oosten van de kerk; bovendien wordt een deel van de kerkgrond ten westen van de voormalige dekenij ook als kerkhof ingepalmd. De ommuring van het huidige kerkhof start ongeveer vanaf de huidige woning nummer 23. Nadat de kerk in 1843 met 12m is verlengd, wordt het kerkhof nogmaals ingeperkt maar vanaf dan wordt ook gezocht naar een nieuwe locatie voor een begraafplaats. In 1851-1853 wordt het kerkhof overgebracht naar de Olmstraat. Het perceel naast de dekenij wordt echter niet hersteld als kerkgrond maar geregistreerd als gemeentegrond. In 1863 ondergaat het marktplein nog een grondige verandering wanneer de gebouwtjes tegenover de huidige Holstraat, die voor een enorme vernauwing van de straat zorgen, worden gesloopt. Eén van die gebouwtjes is wethuis "De Koornbloem" dat circa 1594 met toelating van het kapittel van Doornik tegenaan de kerkhofmuur was opgetrokken en vanaf 1818 "De Swaene" als gemeentehuis verdringt. Kort na de afbraak ervan worden de activiteiten van het gemeentehuis verlegd naar het huidige nummer 12. In 1874 laat Felix De Ruyck, toenmalig eigenaar van kasteel "Casier" (Stationsstraat nummer 34), ten oosten van de kerk de bestaande bebouwing, die hij heeft aangekocht, slopen om er een herberg, zogenaamd "'t Hof van Vlaanderen", op te richten op de hoek met de Holstraat. Ernaast laat hij een dwarshuis met torentje optrekken - naar verluidt naar het voorbeeld van het Palazzo Vecchio in Firenze - en schenkt het aan de parochie die het in 1929 zal verkopen aan het klooster van de zusters van Onze-Lieve-Vrouw (Keukeldam nummer 1).

Tijdens de bevrijding van Waregem tussen 23 oktober en 3 november 1918 wordt veel schade aangericht aan de huizen (vooral die aan de westzijde) en kerk op de Markt. In 1919 wordt de kerk tijdelijk (voor vier jaar) voorzien van een laag spitsdak; de definitieve restauratie van de kerk vindt plaats in 1923-1924 onder leiding van architect Allaert. In 1921 wordt een oorlogsmonument voor de onbekende soldaat ingehuldigd ter ere van de gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog. Op 23 september 1977, opening van winkelcentrum Het Pand (zie Gemeenteplein) bestaande uit een vijftigtal winkelruimten en tientallen kantoren, na de sloop van verschillende 19de-eeuwse woningen met bepleisterde lijstgevels. In 1995 is het volledige Marktplein heraangelegd en is het gedenkteken voor de overledenen van de Wereldoorlogen verplaatst in zuidelijke richting. In 1999 wordt op de hoek met de Holstraat nog een imposante 19de-eeuwse herenwoning gesloopt en vervangen door een nieuwbouw. In hetzelfde jaar, restauratie van de voormalige dekenij van Waregem (nummer 32).

Thans straatplein dat het hartje van de stad Waregem vormt en waar centraal de Sint-Amandus- en Sint-Blasiuskerk staat. Het straatplein wordt quasi ononderbroken omgeven door aaneengeschakelde woningen, in beperkte mate met 19de-eeuws uitzicht (bepleisterde lijstgevels) doch voornamelijk met 20ste-eeuws uitzicht, zeker na de schade van de Wereldoorlogen. Vóór de kerk, enkele leibomen. Locatie van enkele van oudsher toonaangevende gebouwen zoals de dekenij van Waregem (nummer 32) en het gemeentehuis (voorheen nummer 12, nu ondergebracht in Het Pand, Schakelstraat). Voorts is er sinds 1990 een toegang naar het ten noorden gelegen stadspark, het voormalige park "Casier" (Stationsstraat nummer 34). In de jaren 1970 wenst het gemeentebestuur na de aanleg vanaf de jaren 1950 van het gemeentelijk sportgebied (Zuiderlaan) een rechtstreekse verbinding te creëren tussen het centrum van de stad, de Markt, en de nieuwe accommodatie. Ten zuiden van de kerk worden verschillende 19de-eeuwse woningen gesloopt en vanaf 1972 wordt overgegaan tot de bouw van een baanbrekend administratief en winkelcentrum (Schakelstraat) zogenaamd "Het Pand", ontworpen door architect Eugène Vanassche.

Huidige bebouwing rondom het plein in kern mogelijk opklimmend tot de 19de eeuw doch vermoedelijk allemaal eerder (laat) 20ste-eeuws. In de 19de eeuw bijna uniform statige herenhuizen met classicistische, bepleisterde en wit beschilderde lijstgevels waarvan het nummer 21 vandaag nog getuigt, weliswaar met tot pui aangepaste begane grond. Nummer 22/ Stationsstraat en nummer 23, oorspronkelijk soortgelijke woningen met thans vermoedelijk enkel nog het behouden gabarit. Nummer 23A, vermoedelijk bewaard volume maar met in de eerste helft van de 20ste eeuw vernieuwde voorgevel. Nummer 27, nummer 28, volgens de gegevens van het kadaster samen gebouwd in 1878 voor herbergier Frederik Matton, mogelijk als verbouwing van bestaande bebouwing; in de eerste helft van de 20ste eeuw aangepast (onder meer aan de openingen en begane grond). Nummer 31 dateert oorspronkelijk van zelfde bouwfase als nummers 27 en 28 doch is in het tweede kwart van de 20ste eeuw voorzien van een gevelbrede dakuitbouw en een nieuw gevelparement met grote openingen en eigentijds schrijnwerk. Naast de classicistische of neoclassicistische lijstgevels wordt in het laatste kwart van de 20ste eeuw ten oosten van de kerk ook een neogotisch gebouw opgetrokken. Nummers 34 en 36, in oorsprong samen een vrij imposant, 19de-eeuws volume, gebouwd door Felix De Ruyck in 1874, nadat hij de bestaande bebouwing had gesloopt. Bestaande uit twee eigendommen waaronder het "Hotel du sport"; het werd in 1907 aangepast en deels gewijzigd met neogotisch uitzicht, zie getrapte zijgevel met sierankers. Recent, bij nummer 36, vernieuwing van het dak met toevoeging van de dakvensters, aanpassing van de begane grond met pui en toevoegen nieuw schrijnwerk; bij nummer 34, volledige heropbouw van het volume. Links van beide woningen, 19de-eeuws dwars op de straat gebouwd huis met opvallend torentje, sinds 1929 aangekocht door het klooster aan de Keukeldam (Keukeldam nummer 1).

In mindere mate architectuur uit het laatste kwart van de 20ste eeuw. Nummer 25, klein, betonnen kantoorgebouw met gaanderij op de begane grond, vermoedelijk opgetrokken in de jaren 1970. Nummers 19-20, hedendaags appartementsgebouw zogenaamd residentie "Henri Lebbe", daterend van circa 2000.

  • Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207: Mutatieschetsen, Waregem, 1874/13, 1878/276, 1907/27.
  • Rijksarchief Kortrijk, Gemeentearchief Waregem, Oud Archief, nummer 1: Thiende Bouck van de Pastoreele Thienden der prochie van Waereghem ghemaeckt ten versoucke van heer ende meester Franciscus Nicolays Van Heirle, presbytre pastor der selve prochie door Philippus Charles Taillie geadmitteerden lantmeter der respective casselreyen van Cortryck ende Audenaerde tot t'selve Waereghem residerende ende gesloten den 5en Juli 1775.
  • COOREVITS S., DE CLERCQ E., Vensters op het verleden. Erfgoedwandeling in Waregem, Waregem, 2006, p. 4-13.
  • COUSSEMENT C., e.a., Van spinschole tot Hemelvaart, Waregem, 2005.
  • DELMOTTE M., Honger en armoede te Waregem (1815-1855) en het gemeentelijk onderwijs ten tijde van Pieter Poma (1849-1877) en Henriette Vandenbulcke (1857-1878), De Gaverstreke, jg. 29, 2001, p. 287-392.
  • GHISTELINCK R. (red.), Waregems Milleniumboek. Van dorp tot stad, NCMV, Waregem, 2000, p. 13-21.
  • VANDEWIELE A., Oud en nieuw in Waregem. Van Pastorij tot dekenij, De Gaverstreke, jg. 28, 2000, p. 79-114.
  • VANTHUYNE J., Waregem in oude prentkaarten, Oudenaarde, 1993, p. 29.
  • WANTE L., VANDERMAELEN L., De zaterdagmarkt te Waregem, De Gaverstreke, jg. 12, 1984, p. 243-267.

Bron: VANWALLEGHEM A. & CREYF S. 2010: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Waregem, Deel I: Stad Waregem, Deelgemeente Sint-Eloois-Vijve, Deel II: Deelgemeenten Desselgem en Beveren-Leie, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL45, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Vanwalleghem, Aagje; Creyf, Silvie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Dekenij met tuin

  • Omvat
    Herenhuis

  • Omvat
    Historiserende winkels

  • Omvat
    Oorlogsmonument

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Amandus en Sint-Blasius

  • Omvat
    Roepsteen

  • Omvat
    Sculptuur

  • Omvat
    Stadswoning

  • Is deel van
    Waregem


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Markt [online], https://id.erfgoed.net/themas/15306 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.