Geografisch thema

Grote Heerweg (Beveren-Leie)

ID
15429
URI
https://id.erfgoed.net/themas/15429

Beschrijving

Straat in het noordwesten van Beveren-Leie. De straat vertrekt bij de grens met de gemeente Harelbeke, waar de straat in het verlengde loopt van de straat Beverhoek, en loopt in noordoostelijke richting naar de grens met Desselgem. De grens met Desselgem wordt bereikt ter hoogte van de Ezelbeek (op een vijftigtal meter van de dorpskern van Desselgem). De huidige straat volgt het tracé van de oude, kronkelende heerweg die Gent met Kortrijk verbindt en die op de droge en hoog gelegen kouterruggen langs de Leie liep, wat meteen de straatnaam verklaart. De Grote Heerweg kan als de oudste weg van Beveren-Leie beschouwd worden, op de droge kouterruggen langs de Leie zijn verscheidene vindplaatsen van zowel prehistorisch (IJzertijd en Late Steentijd), als Gallo-Romeins materiaal teruggevonden. Ter hoogte van de Zavelputten, aan de noordzijde van de straat, zijn vondsten in vuursteen en silex aan het licht gekomen. Bij de grens met Harelbeke ligt de Gallo-Romeinse site De Steenakker, gelegen aan beide zijden van de Beverenbeek (deels op grondgebied Harelbeke en deels op Beveren-Leie). In 1972-1973 worden er onder meer Romeinse dakpannen, aardewerk en blokken Doornikse steen teruggevonden die dateren uit de 2de eeuw en de eerste helft van de 3de eeuw. De vondsten wijzen op de aanwezigheid van stenen gebouwen en/of gebouwen in vakwerk uit de Gallo-Romeinse periode. Opgravingen op de Tomberg in 1972-1973 tonen bewoning uit deelfde periode aan. De huidige hoeve "De Cleurvinck" (nummer 159) gaat terug op een Frankische nederzetting op de kouterrand. Kleurvinge zou het 'heem van de lieden van Clervo' betekenen. De hoeve zou samen met de thans verdwenen hofstede "De Potterie" of "Te (s)Potters" (gelegen rechts van het huidige nummer 159) teruggaan op het oude domein van Cleringhem of Clervingehem dat vermoedelijk reeds vóór 964 ophoudt te bestaan en circa 964 door graaf Arnulf verdeeld wordt onder de burcht van Ooigem (Wielsbeke) en het "Munkenhof" te Desselgem. De huidige hoeve "De Cleurvinck" behoort vanaf dan tot het domein van het "Munkenhof" en is vermoedelijk het vroonhof dat door de heer zelf wordt uitgebaat. De hoeve "De Potterie", die teruggaat op een lijfeigenhoeve van het domein, wordt toegewezen aan de burcht van Ooigem (Wielsbeke). Vermoedelijk is Wulfgheer van Cleurvinghe in de tweede helft van de 10de eeuw landbouwer op de hoeve "De Potterie", zie vermelding in de 13de-eeuwse archieven van Sint-Pieters.

In de 11de of 12de eeuw laten de monniken een windmolen optrekken vlakbij de grens met Desselgem (tussen de huidige Grote Heerweg en de Leie). De molen is mogelijk reeds verdwenen in de 14de eeuw.

De "grooten heerwech" wordt voor het eerst vermeld in 1463. In de 16de eeuw staat er op het erf van de hoeve "De Potterie" een huisje met de naam "Het Schuutken"; vermoedelijk gaat het om een herberg. Langs de hoeve loopt zeker al vanaf de 16de eeuw een weggetje naar het veer op de Leie. De "Groote heerstrate" wordt volgens De Flou voor het eerst vermeld in 1570.

De thans verdwenen Sint-Annakapel, gebouwd door de baronnen van Poeke en gelegen op de hoek met de huidige Kleine Heerweg, wordt voor het eerst weergegeven op een Franse militaire kaart van 1674 en is er aangeduid als "Notre Dame de Misericorde à l'Hopital". Op de figuratieve kaart van de parochies Desselgem en Beveren, opgemaakt in 1675 door Gudwalus van der Mariën, aangeduid als "De Groote heerstrate"; de Ezelbeek kruist de heerweg op de grens met Beveren-Leie. Weergave op de figuratieve kaart van 1675 van de hoeves "De Cleurvinck" en "De Potterie" nabij de Leie. In 1682 wordt het Kutskapelletje bij de hoeve "De Potterie" voor het eerst vermeld. Deze kapel is gebouwd door de Sint-Pietersabdij aan het begin van de erfoprit en is thans herbouwd aan de Hoonakkerdreef. Aan de overzijde van de straat wordt in 1684, schuin tegenover het Kutskapelletje, een groot kruis opgesteld ter nagedachtenis van de vermoorde baljuw van de Sint-Pietersheerlijkheid, Gregorius Fremault.

Tot in het begin van de 18de eeuw is de weg de belangrijkste verbindingsweg tussen Gent en Kortrijk. Met de aanleg van de steenweg tussen Kortrijk en Gent in 1716-1717 wordt de toenmalige Grote Heerweg gedegradeerd tot een kronkelende, landelijke weg. De straat wordt nog op de figuratieve kaart van de Sint-Pietersheerlijkheid, opgemaakt door Joseph de Coster in 1764, aangeduid als "den grooten heerewegh naer Beveren". Op de figuratieve kaart van 1764 is de weg, op uitzondering van de hoeves "De Cleurvinck" en "De Potterie" en de bebouwing aan het kruispunt met de huidige Sint-Jansstraat (voormalig dorpsplein van Beveren-Leie), nog onbebouwd. De kaart van 1764 geeft bij de hoeve "De Potterie" een veerbootje weer op de Leie en de Kutskapel aan het begin van de erfoprit. Op de Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, opgenomen op initiatief van Graaf de Ferraris (1770-1778), wordt de kapel aangeduid als "Chapelle St.Anne". De bouwvallig geworden kapel, eigendom van de familie Preudhomme-d'Hailly, verdwijnt vermoedelijk in de 19de eeuw.

Hoeve "De Potterie" versteend vermoedelijk tussen 1770 en 1840 (behoud van de strodaken tot de Tweede Wereldoorlog). Op de Atlas der Buurtwegen (1844) wordt de straat weergegeven als "Grootenheirweg" met als aanduiding "Chemin n° 1" en omschrijving "Grand chemin d'Harlebeke à Desselghem". In de 19de eeuw kent het vlasroten in de Leie een groei en bloei. De hoeve "De Cleurvinck" is in de 19de eeuw belangrijk als vlasroterij, met gemiddeld 80 rootbakken in de Leie. In 1862 begint men op de hoeve "De Potterie" aan Leieroten te doen. Het is de derde roterij in het dorp (de belangrijkste is verbonden aan het goed "Te Beaulieu", Sint-Jansstraat nummer 128 en de tweede is verbonden aan de hoeve "De Cleurvinck"). Als gevolg van de schoolstrijd die in 1879 begint, wordt langs de straat in 1880 een vrije meisjesschool gebouwd (afgebroken). De zusters van de Heilige Vincentius a Paulo van Lendelede komen er onderwijs verschaffen. Pastoor Hendrik Crupelant verzamelt het nodige geld en samen met bakker Leo Vantomme zorgt hij voor de grond. Het nieuwe klooster en de nieuwe school zijn klaar in de lente van 1881. De bebouwing bestaat uit een centraal kloostergebouw met aan weerszijden telkens één klaslokaal. Tot 1884 - zolang de schoolstrijd duurt - wordt er enkel les gegeven aan meisjes. Kort na 1890 komt er een kleuterafdeling bij en in 1910 een derde lagere klas (uitbreiding van de zijvleugels van het klooster). Tot aan de Eerste Wereldoorlog wordt de Grote Heerweg afgezoomd met hoofdzakelijk olmen, maar daarnaast ook door populieren. Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog vindt er een kaalslag plaats van de olmen en populieren langs de weg. Vanaf de jaren 1920 begint de achteruitgang van het Leieroten en in 1928 wordt het Leieroten stopgezet. Er wordt een betonnen roterij met acht rootputten bij de hoeve "De Cleurvinck" gebouwd, op dat moment de grootste warmwaterroterij van Beveren-Leie. Bij de hoeve "De Potterie" wordt in 1921 een grote vlasloods opgetrokken en in 1935 een betonnen warmwaterroterij op de Leieberm (uitgebreid na de Tweede Wereldoorlog). In 1929-1930 worden er klassen bijgebouwd en in 1931 wordt bij het klooster van de zusters van Heilige Vincentius a Paulo haaks op de oostelijke vleugel een ruime feestzaal gebouwd. Aan de zuidwestzijde van de kloostergebouwen wordt in 1935 een Lourdesgrot gebouwd, bestaande uit puin, rotsblokken en steenkoolslakken afkomstig uit de Beverse textielfabrieken. De grot is het werk van onderpastoor Elie Liefooghe (1884-1979) en wordt in mei 1935 ingewijd. In 1937 worden haaks op de westelijke vleugel nieuwe klassen opgetrokken. In datzelfde jaar wordt de Lourdesgrot afgebroken om plaats te maken voor nieuwe klaslokalen. De grot wordt heropgebouwd aan de noordoostzijde van de kloostergebouwen. In 1931 stichten de gebroeders Vanmarcke de "Werkhuizen J. & G. Vanmarcke Gebroeders", een weverij die in de verdere loop van de 20ste eeuw zal uitgroeien tot een textielveredelingsbedrijf (nummer 74). In 1937-1938 wordt de Heerweg, tot dan een aarden weg, voorzien van een betonverharding. In 1939 wordt het Leieroten verboden, maar door de oorlogsomstandigheden gaat het verbod pas van kracht in 1943. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het klooster en de bijhorende meisjesschool zwaar beschadigd en wordt de feestzaal van het klooster omgebouwd tot kerkruimte; het oorspronkelijke opschrift boven de toneelruimte "KUNST-DEUGD-VREUGD" wordt overschilderd als "GELOOFD ZIJ JEZUS CHRISTUS, AMEN". Na de Tweede Wereldoorlog neemt de bebouwing toe ter hoogte van de Pontstraat en de samenkomst met de Kleine Heerweg (Westwijk). Vanaf de jaren 1950 begint de geleidelijke aftakeling van de vlasnijverheid; ook de rootputten en de vlasturbine van de hoeve "De Potterie" vallen stil. Op de kaart van het Nationaal Geografisch Instituut (1959-1961) wordt bebouwing weergegeven bij de Pontstraat en Kleine Heerweg (Westwijk), de Sint-Jansstraat (voormalige dorpskern van Beveren-Leie) en bij de Leie met de historische hoeves "De Potterie" en "De Cleurvinck"; voorts is de straat nog onbebouwd. In 1967 wordt herberg "De Notedreef" aan de Grote Heerweg stopgezet. De Grote Heerweg wordt in 1968 op grondgebied van Beveren-Leie verbreed, waarbij het betonnen wegdek wordt vervangen door asfalt. Bij de wegverbreding van 1968 verdwijnt het Kutskapelletje aan het begin van de erfoprit van de hoeve "De Potterie" (de kapel wordt herbouwd aan de Hoonakkerdreef). In 1968 wordt de Lourdesgrot afgebroken door de familie Sabbe, die het perceel grond had aangekocht. In 1969 wordt de oude kloosterwoning uit 1881 afgebroken en vervangen door een minder grote (éénlaagse) woning, gebouwd naar de plannen van architect Etienne Ducatteeuw. Vanaf de jaren 1960 worden verscheidene vrijstaande woningen opgetrokken langs de Grote Heerweg, zie weergave op de kaart van het Nationaal Geografisch Instituut (1974).

In 1974 wordt gestart met het ontzavelen van een vijf ha groot landbouwperceel tussen de Grote Heerweg en de Sint-Jansstraat. De put evolueert, gevoed door regen- en grondwater, tot een interessante vijverbiotoop. In 1977 wordt het broekbos gekapt en worden de laaggelegen weiden en de randen van de zavelput aangevuld. De ontginning van de zavel stopgezet in 1986 en in datzelfde jaar wordt de zandwinningsput aangekocht door de Stad Waregem. In 1988 worden er 114 hoogstambomen en 1800 stuks bosgoed aangeplant, en in 1990 wordt er een stuk grond van 1 ha 10 a 40 ca aangekocht ter uitbreiding van natuurgebied De Zavelput. In het laatste kwart van de 20ste eeuw worden platanen aangeplant langs de Grote Heerweg. In 1981-1982 wordt de Leie gekanaliseerd, waardoor in 1982 de acht rootputten van 1928 bij de hoeve "De Cleurvinck" afgebroken worden. Bij de algemene herschikking van straatnamen in 1990 wordt de "Beverenstraat" herdoopt in Grote Heerweg. In 1990 wordt de voormalige herberg "Au Duc de Brabant", gelegen naast het klooster van Beveren-Leie, afgebroken.

In 2005 verlaten de zusters het klooster te Beveren-Leie en verhuizen naar het hoofdklooster te Lendelede. Het klooster wordt in 2006 gesloopt door de firma Cloet uit Pittem. Op het vrijgekomen perceel wil het Waregemse stadsbestuur een zone voor ambachtelijke bedrijven maken, aansluitend bij de bestaande bedrijven NV Vanmarcke en NV Desmet. Eveneens in 2006 wordt het wegdek opengebroken om een collectorriolering aan te leggen. Thans lange straat met geasfalteerd wegdek. Een gedeelte van de Grote Heerweg wordt omzoomd door wilgen. Tussen de Grote Heerweg, de Sint-Jansstraat en de Leie bevinden zich de Zavelputten, een voormalige zandwinningspunt uit de jaren 1970 die is uitgegroeid tot een waardevolle vijverbiotoop. Langs de straat is één hoeve bewaard waarvan de bebouwing opklimt tot de 18de eeuw (nummer 159). De overige bebouwing betreft 20ste-eeuwse woningen en bedrijfsgebouwen. De oudste woningen gaan terug tot de jaren 1920-1930 (nummer 72, nummer 89, nummer 299). Nummer 83, voormalige vlasserswoning volgens het kadaster gebouwd in 1931 door de familie Velghe. Halfvrijstaande, bakstenen woning van twee bouwlagen onder een pannen zadeldak; roodbakstenen straatgevel voorzien van rechthoekige openingen in roodbakstenen omlijstingen en met deels bewaard houtwerk. Voorts ook aanwezigheid van vlaserfgoed. Tussen nummer 162 en 164: voormalige, dieper gelegen vlasschuur vermoedelijk daterend uit de jaren 1950. Schuur onder zadeldak en met een centrale langsdoorrit met aan de straatzijde een dubbele schuifpoort op hangrail en bovenliggende heiligennis met kruisbekroning. Daarnaast grotere aanwezigheid van vrijstaande woningen daterend vanaf de jaren 1960, onder meer de architectenwoning van Etienne Ducatteeuw (nummer 90). Nummer 187, grootschalige hedendaagse villa met boomgaarden en vijver gelegen aan de kant van de Leie.

Ter hoogte van de Sint-Jansstraat en de Pontstraat bevindt zich het bedrijventerrein Pontstraat (industriezone 11), waar onder meer het bedrijf Vanmarcke Textielveredeling NV gevestigd is (nummer 74). In de omgeving van dit bedrijventerrein liggen nummers 75-77, reclame- en marketingbureau gebouwd circa 2005 in opdracht van Pirana Concepts (bouwaanvraag van 2005); kantoorgebouw van twee bouwlagen met een hedendaagse vormgeving. Baksteen- en betonbouw onder hellende of platte bedaking; gesloten straatgevels en achtergevel met grote raampartijen.

  • Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207: Mutatieschetsen, Beveren-Leie, 1931/6.
  • Rijksarchief Gent, Kaarten en Plannen, nummer 559: Figuratieve kaart van de rentegronden onder Sint-Pieters heerlijkheid van de hand van pastoor Gudwalus van der Mariën, 1675.
  • Rijksarchief Gent, Kaarten en Plannen, nummer 561: Kaerte figurative van de gelegendheyd der vry-eygen kerke heerlykhede van Ste-Pieters Desselghem, competerende de exemple abdye van Ste-Pieters nevens Gent, bestrekkende binnen de prochien van Desselgem, Beveren, Deerlyk en Waereghem, gemaeckt ten jaere 1764 door Joseph de Coster.
  • Stadsarchief Waregem, Bouwvergunningen, URB/2007/25/1/P, 2005.
  • Adresboek van Beveren-Leie, s.l., 1978, p. 13.
  • COOREVITS S., DE CLERCQ E., Vensters op het Verleden, Erfgoedwandelingen in Beveren-Leie, Desselgem en Sint-Eloois-Vijve, 2008, p. 19-20, 22.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Beveren-Leie in oude prentkaarten, Zaltbommel, 1972, nummer 10.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Bevers schetsboek, Beveren-Leie, 1982, p. 132-135, 138-139.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Het Beverse klooster afgebroken. Geschiedenis van het meisjesonderwijs in Beveren-Leie, in De Gaverstreke, jg. 36, 2008, p. 81-160.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Toponymische wandelingen door Beveren-Leie, in De Gaverstreke, jg. 11, 1983, p. 398-409, 484-489.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Toponymische wandelingen door Beveren-Leie (2), in De Gaverstreke, jg. 12, 1984, p. 448-462.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Van molens en molenaars te Beveren-Leie en Desselgem, in De Gaverstreke, jg. 6, 1978, p. 255-259.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Van veldkapellen en andere kleine landschapselementen in Beveren-Leie, in De Gaverstreke, jg. 30, 2002, p. 55-61, 66.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Van veldkapellen en andere kleine landschapselementen in Beveren-Leie (2), in De Gaverstreke, jg. 31, 2007, p. 262-264.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Van woonsteden en mensen in Desselgem, 5. Het Munkenhof, in De Gaverstreke, jg. 15, 1987, p. 119.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Van woonsteden en mensen in Desselgem, 5. Het Munkenhof (vervolg), in De Gaverstreke, jg. 16, 1988, p. 187.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Verdwenen oude bebouwing in Beveren en Desselgem, in De Gaverstreke, jg. 19, 1991, p. 139-143, 149-167.
  • DENOULET W., Beveren-Leie, Het verlaten dorp en de Zavelput, in De Gavergids, jg. 12, 2005, 3, p. 11-12.
  • DESPRIET P., De Steenakker, een Gallo-Romeinse nederzetting in Beveren-Leie en Harelbeke, in De Gaverstreke, jg. 10, 1982, p. 365-375.
  • DESPRIET P., De Romeinse nederzettingen van Beveren-Leie en Deerlijk, in De Gaverstreke,jg. 3, 1975, p. 22-23.
  • DESPRIET P., Prehistorische vondsten te Beveren-Leie en Desselgem, in De Gaverstreke,jg. 6, 1978, p. 249-251.
  • DUCATTEEUW E., VANDERMAELEN L., WANTE L., Historische kaart Waregem, in De Gaverstreke, jg. 20, 1992, p. 21-22.
  • Open Monumentendag in Waregem. Van Nature ... een Monument. 12 september 2004. Natuurreservaat Zavelput. Beveren-Leie, Waregem, 2004.
  • Waar men ga langs vlaamse wegen, Inventaris van de Beverse kapelletjes, De Sint-Annakapel, in Onder de Clocke, p. 56-58.

Bron: VANWALLEGHEM A. & CREYF S. 2010: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Waregem, Deel I: Stad Waregem, Deelgemeente Sint-Eloois-Vijve, Deel II: Deelgemeenten Desselgem en Beveren-Leie, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL45, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Vanwalleghem, Aagje; Creyf, Silvie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Architectenwoning

  • Omvat
    Bedrijfsgebouwen Vanmarcke

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Hoekhuis

  • Omvat
    Hoeve De Cleurvinck

  • Omvat
    Vlashandelaarswoning

  • Omvat
    Zomerlinde met kruisbeeld

  • Is deel van
    Beveren-Leie

  • Is gerelateerd aan
    Grote Heerweg (Desselgem)


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Grote Heerweg (Beveren-Leie) [online], https://id.erfgoed.net/themas/15429 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.