Centraal in de gemeente Dilbeek en ten noorden van de dorpskern bevindt zich het voormalige kasteelpark dat dienst doet als gemeentepark met in het zuiden de Sint-Alenatoren als overblijfsel van een voormalige waterburcht. Het geheel ligt op een helling oplopend vanuit het dorpscentrum met bovenaan op de heuvel, ten noorden van de Sint-Alenatoren, het kasteel de Viron. Dit kasteel werd gebouwd in 1862 naar plannen van Jean-Pierre Cluysenaer (1811-1880) en is in gebruik als gemeentehuis. Ten westen van de vijver met toren liggen het koetshuis uit de jaren 1850 en de kasteelhoeve die verbouwd werd in 1889. Ten noorden van deze laatste gebouwen ligt het Sint-Alenapark eveneens een restant van het vroegere grote park rond het kasteel van Dilbeek. Het Sint-Alenapark is gelegen op de locatie van een voormalige steengroeve (zie gemeente-inleiding). Aan de rand van dit park ten westen van het kasteel ligt nog een ijskelder. Het park en de toren werden vernoemd naar de plaatselijke heilige Sint-Alena (zie gemeente-inleiding).

Vandaag zijn er dus nog twee restanten van het grote kasteelpark van Dilbeek, namelijk het "Park van Dilbeek" en het "Sint-Alenapark", van elkaar gescheiden door de de Heetveldelaan. Het park van Dilbeek wordt begrensd door het gemeenteplein, de Sint-Alenalaan, de Kasteelstraat en de de Heetveldelaan. Het Sint-Alenapark wordt begrensd door de de Heetveldelaan, de Levoldlaan, de Kamerijklaan, de Malolaan en de Kasteelstraat met tegen de randen verkavelingen.

De Sint-Alenatoren werd als monument beschermd in 1946 (Koninklijk Besluit: 14 augustus 1946). Het kasteel de Viron, de kasteelhoeve en het wagenhuis werden alle beschermd als monument in 1990 (Ministerieel Besluit: 6 februari 1990). Het gemeentepark met het kasteel de Viron en de oude ringwalsite werd als dorpsgezicht beschermd in 1990 (Ministerieel Besluit: 6 februari 1990).

Historiek kasteelpark

Sinds 1787 kwam het domein met het voormalige kasteel in handen van de familie de Viron. Volgens een publicatie uit 1895 kocht Jean-Barnard, die in 1822 tot baron werd verheven, het kasteel in 1804 en was het dus niet Jean-Charles de Viron die het kasteel kocht in 1787. Deze familie, die eveneens enkele generaties lang de burgemeester leverde in Dilbeek, zorgde ervoor dat het uitzicht van het dorp door aanpassingen in het kasteeldomein grondig wijzigde vanaf de 19de eeuw. De Virons zullen nieuwe gebouwen laten optrekken en het kasteelpark aanzienlijk uitbreiden.

Op de Ferrariskaart (circa 1770-1778) is te zien dat het oude kasteel via de huidige Sint-Alenalaan verbonden was met de oude weg van Brussel naar Ninove (Henri Moeremanslaan). Deze beukendreef was mogelijk aangeplant begin 18de eeuw en in 1851 bestond zij nog toen Wauters het kasteel bezocht. Op de Ferrariskaart is ook een omsloten tuin aanwezig ten oosten van het kasteel. Voor de aanleg van het park eind 19de eeuw was het huidige Sint-Alenapark aangelegd als een "sterrenbos" met paden die uitstralen vanuit een centrale rotonde. Dit "sterrenbos" is nog zichtbaar op de "Carte topographique de Bruxelles et de ses environs" uit 1810 van G. De Wautier.

Het park werd na de bouw van kasteel de Viron aangelegd in een landschappelijke stijl. Het nieuwe kasteel (1862), de kasteelhoeve (1889) en het wagenhuis (1859) werden in verschillende fases ontworpen of "heraangekleed" door Cluysenaar. Het kasteel kreeg een rijkere uitwerking dan de bijgebouwen. De inplanting van het kasteel was typisch voor parken met een landschappelijke aanleg, namelijk op een visueel-strategische locatie. Het nieuwe kasteel kijkt uit over de Sint-Alenatoren aan de voet van de helling. Bij deze aanleg bleef enkel de Sint-Alenatoren van de middeleeuwse burcht behouden, terwijl de andere delen van het oude kasteel gesloopt werden. De toren werd geïntegreerd in het nieuw landschappelijk park van het nieuwe kasteel als een soort van "folly". De aanleg van het park verscheen voor het eerst op de topografische kaart van 1891. Het park in landschappelijke stijl was circa acht hectare groot en strekt zich voornamelijk uit ten noorden van het nieuwe kasteel (heden is het gebied verkaveld). Op de stafkaart van 1891 werden twee rondwegen weergegeven die met elkaar verbonden werden. Eén weg liep rond het nieuwe kasteel. Voor het kasteel, op het huidig Gemeenteplein, stonden ook twee speelse gebouwtjes: een volière met elementen ontleed aan de "chinoiserie" en een kennel in dezelfde eclectische stijl als het kasteel. Hierbuiten waren er ook nog een groot bosplantsoen (vandaag Sint-Alenapark), een boomgaard en twee kleine moestuinen aanwezig.

Op de topografische kaart van 1924 is het park groter dan op de kaart van 1891, ook het bosplantsoen of Sint-Alenapark behoort nu tot het park. De moestuinen en boomgaard zijn niet meer aanwezig en door het park lopen gebogen paden. In 1923 werd het park door de gemeente aangekocht. Na de aankoop zal het park, dat toen op zijn grootst was, aftakelen en gehalveerd worden. De noordelijke delen werden verkaveld in villapercelen (tussen het Gemeenteplein en de Kloosterstraat en de Henri Moeremanslaan), de rest werd ingericht als openbaar park. Plannen voor de verkaveling van de percelen en aanleg daarvan werden opgemaakt door Henry Lacoste.

De de Heetveldelaan die nu de twee resterende delen van het park van elkaar scheidt (het gemeentepark en het Sint-Alenapark) werd pas als een volwaardige straat aangelegd tijdens het interbellum en geregistreerd op het kadaster in 1937, tegelijk met de aanleg van het gemeenteplein voor het kasteel.

Beschrijving bestaand park

De resten van het kasteelpark werden ingericht als openbaar gemeentepark. Ten zuiden heeft men de oude ringgrachtsite met toren en ten noorden de helling met het op de top ingeplant kasteel. De helling is een open grasveld met aan de randen groepen bomen van onder andere beuk, kastanje en eik. Momenteel zijn de oudste bomen overblijfselen van de 19de-eeuwse aanplantingen. Rond 1970 zullen de randen van de slotgracht-vijver gebetonneerd worden. Het voormalige "sterrenbos" of Sint-Alenapark bestaat heden uit een rechte holle weg die vertrekt aan het wagenhuis en in noordelijke richting uitmondt in een halfrond met een betonnen sokkel en een verdwenen hardstenen tuinvaas.

Zogenaamde Sint-Alenatoren, overblijfsel van een waterburcht, die aanvankelijk bezit was van het Brusselse geslacht van Heetvelde, en een leen vormde van het land van Gaasbeek; einde 15de eeuw wordt het goed gekocht door het bisdom Kamerijk, in 1608 door L. Clarisse, in 1692 door de prins van Vaudemont en uiteindelijk, in 1777 door J.C. Viron, wiens nakomelingen de voor een groot deel reeds afgebroken burcht verder slopen en vervangen door een nieuw kasteel.

Ronde bakstenen toren, afgedekt met een kegeldak en voorzien van smalle rechthoekige vensters omlijst met zandsteen, doorgaans vermeld als opklimmend tot de 13de eeuw, wat moeilijk kon worden nagegaan gezien de ontoegankelijkheid van het interieur. Inplanting op een eiland te midden van een vijver, die naar verluidt de fundamenten van de door ronde hoektorens geflankeerde middeleeuwse burcht bewaren (zie A. Wauters en iconografie).

Op de helling ertegenover werd in 1862 een nieuw kasteel gebouwd naar plannen van J.P. Cluysenaer; fraai gebouw van twee bouwlagen en negen traveeën, gemarkeerd door hoektorens, risalieten en spietorentjes met speelse bekroningen en gevels geaccentueerd door de hoekstenen en blindboogjes van zandsteen. Heden in gebruik als gemeentehuis.

Links ervan de voormalige kasteelaanhorigheden, respectievelijk paardenstallen (1851, J.P. Cluysenaer) en hoeve, in gebruik als politiekantoor, rusthuis en restaurant. Speelse uitwerking der voorgevels met blindboogjes in overstek, kantelen en als donjons opgevatte risalieten. Eenvoudiger opvatting van de gevels aan de binnenplaatszijde. Bouwjaar 1889 en leus "Palma manet virum" met wapenschild op de poorttoren van de hoeve. Verbouwing (politiepost) en hervoeging met cementmortel zijn aan de gang.