De huidige bebouwing van de schans in Gestel te Meerhout bestaat uit de kerk met het omringend kerkhof en de pastorie. Een deel van de vest bleef bewaard aan de noordoostzijde.

De onmiddellijke omgeving van de schans is een zeer interessant gebied naar archeologie toe, getuige de diverse vondstmeldingen (prehistorie, Romeins) en de bodemkundige omstandigheden. De kern van Gestel is gelegen te midden van een plaggencomplex, ontstaan door de systematische ophoging van akkers door de mens, wat er eveneens op wijst dat de regio in het verleden frequent bezocht/bewoond werd. Voordeel van deze dikke plaggendekken is dat, tenzij er erosie is opgetreden, het onderliggend archeologisch erfgoed beschermd blijft voor allerhande bodemverstorende activiteiten zoals ploegen, rooien van bomen enzovoort.

Sch(r)ansen en schranshoeven komen in onze streken overal voor, toch zijn ze vooral typisch voor de Kempen waar er naar verluidt 150 schansen bekend zijn. Het ontstaan van gemeenschappelijke en pseudo-militaire wijkschansen wordt meestal gesitueerd in de woelige tijden van de godsdienstoorlogen op het einde van de zestiende eeuw en voornamelijk in de 17de eeuw toen onze streken te lijden hadden onder de voortdurende opeisingen en plunderingen door legertroepen. In de Limburgse en Antwerpse Kempen, waar er geen burchten, kastelen of stadswallen waren trachtte de dorpsbevolking zich te beschermen door de aanleg van omgrachte schansen die meer plaats boden dan de kerktoren die voordien dikwijls als vluchtoord voor de bevolking fungeerde.

Op het grondgebied van de gemeente Meerhout lagen eertijds negen sch(r)ansen, de Gestelse schans is de enige die nog duidelijk herkenbaar is in het landschap. De huidige bebouwing van de schans bestaat uit de kerk met het omringend kerkhof en de pastorie, een deel van de vest bleef bewaard aan de noordoostzijde.

Reeds in 1425 was er in Gestel sprake van een kapel en een eigen schepenbank. De kapelanie werd officieel gesticht in 1436 met de erkenning van een beneficie ter ere van Onze-Lieve-Vrouw. In de stichtingsakte werd duidelijk gesteld dat er geen begrafenissen mochten plaats vinden en dat er geen missen mochten worden opgedragen op zon- en feestdagen, begrafenissen en zondagsplicht bleven voorbehouden aan de parochiekerk Sint-Trudo in Meerhout-centrum.

De kapel, schepenkamer en tiendschuur waar de graanoogst bewaard werd, stonden op de dorpsschans, het centrum van het gehucht. Deze centrale ligging was ietwat uitzonderlijk aangezien schansen doorgaans goed verscholen en even buiten de bewoonde kern lagen. De Gestelse schrans werd gedeeltelijk aan het oog onttrokken door omringende boomgaarden, ze had de vorm van een onregelmatige vierhoek en was volledig omgeven door een vest die door grachten voor de watervoorziening in verbinding stond met de Oversteense loop. De toegang lag aan de zuidzijde. Tijdens het ancien régime was de grond openbaar bezit, nadien werd het goed eigendom van de kerkfabriek.

Naast wijkplaats in onrustige oorlogstijden, was de schans de centrale ontmoetingsplaats van het gehucht waar de kapel, het kapelaanshuis, de schepenkamer en de tiendschuur stonden.

De vroegere schans is nu een omhaagd en beboomd terrein met een deels bewaarde gracht aan de noordoostzijde, de kerk met een omringend kerkhof en de pastorie beslaan het noordwestelijke deel, links voor de kerk staat een Heilig Hartbeeld dat opgericht werd als eerbetoon voor de oorlogsslachtoffers van beide Wereldoorlogen. Op de plaats waar nu de parochiekerk van Onze-Lieve-Vrouw staat, stond voordien een kapel toegewijd aan Maria. Vanaf 1820 konden de inwoners van Gestel hun zondagsplicht vervullen in de kapel. In 1823 werd Gestel een dochterkerk van de parochie Meerhout en in 1869 werd het een zelfstandige parochie. In 1871 werd de toenmalige kapel gesloopt om plaats te maken voor de huidige kerk. Met de bouw van de nieuwe kerk werd ook toelating gegeven voor de aanleg van een kerkhof zodat de parochianen van Gestel ter plaatse konden begraven worden.