Eenvoudige zuid-noordgerichte classicistische pseudo-kruisbasiliek. Omringd door voormalig kerkhof, nu grasveld met enkele grafmomumenten, aansluitend bij ommuurde tuin van de pastorie.

HISTORIEK

Aan een drukke handelsbaan werd waarschijnlijk na 1087 door reizigers en handelaars een kapel opgericht aan Kerkeneinde, dit is in het zuidoosten van de gemeente, toegewijd aan hun patroon Sint-Niklaas. Na Beeldenstorm hersteld in 1613 en waarschijnlijk van zijbeuken voorzien in 1616. Deze kerk stond ver van de dorpskern zodat besloten werd een nieuwe kerk op te richten op gronden van de pastorie, in het dorpscentrum. Juffrouw van Horne die de bouw bekostigde, gaf tevens richtlijnen voor de afmetingen, en het plan werd opgemaakt door Jacobus Avonts en Hendrik Conincx. Eerstesteenlegging in september 1770, voltooid in november 1771 en ingezegend in 1772. De oude kerk werd afgebroken en meubilair alsook de grafsteen van Antoon van Brabant werden in 1772 overgebracht. Toren voltooid in 1773.

In 1834-35 vergroot met zijbeuken naar het gewijzigde basisontwerp van Louis Serrure zie verweerde gedenksteen in noordelijke zijbeuk met opschrift: "Philippus Baro de Pret.Aurei calcaris eques. Hunc posuit lapidem M.D.CCC.XXXIV". Een Koninklijk Besluit van 1852 machtigde de bouw van een tweede sacristie, maar mogelijk werd deze pas in 1854 gebouwd. Tijdens Tweede Wereldoorlog beschadigd zodat daken en gewelven hersteld werden in 1950 en nieuwe glasramen geplaatst werden in 1955-58. Herstelling toren naar ontwerp van Leon Dangez in 1959-1960. Het kerkhof werd gesloten in 1903 en verplaatst naar de Kerkstraat.

BESCHRIJVING

Plattegrond ontvouwt een driebeukig schip van drie traveeën en ingebouwde toren, transept van twee traveeën met vlakke sluiting, koor van twee traveeën met driezijdige sluiting. Vierkante west- en rechthoekige oostsacristie tussen transept en koor.

Baksteenbouw met schaars gebruik van arduin en andere natuursteen; leien schild- en zadeldaken. Eenvoudige noordelijke voorgevel met drieledige indeling door middel van vlakke bakstenen pilasters, bekroond door driezijdig fronton met geprofileerde omlijsting van witte natuursteen. Ovale en steekboogvormige vensters in vlakke beschilderde omlijsting van arduin. Steekboogpoort in vlakke omlijsting van arduin met kwarthol geprofileerde dagkanten, neuten en sluitsteen gedateerd 1772 (steenmerk DM). Ingebouwde toren van vier geledingen onder ingesnoerde naaldspits (leien). Aflijnende hoekpilasters en steigergaten onder de gekorniste kroonlijst; rondboogvormige galmgaten met negblokken van zandsteen.

Zijbeuken, transept en koor met travee-indeling door middel van vlakke bakstenen pilasters onder de omlopende, gekorniste kroonlijst. Rondboogvensters op lekdrempels; transept met rechthoekige en halfronde vensters met arduinen dorpels. Koor met steekboogvensters in beschilderde omlijsting van arduin en koperen zonnewijzer. Westelijke sacristie onder geknikt tentdak (leien) met getraliede rechthoekige venstertjes, arduinen dorpels; eenvoudig classicistisch grafmonument van familie de Pret uit de tweede helft van de 19de eeuw. Oostelijke sacristie van drie traveeën onder lessenaarsdak (leien) met rechthoekige getraliede vensters en rechthoekige deur met bovenlicht.

Interieur

Gebroken wit en licht bruin geschilderde pseudo-basiliek. Rondboogvormige scheibogen op rechthoekige pijlers waartegen pilasters met eenvoudig lijstkapiteel. Tongewelf met lijstwerk, geprofileerde gordelbogen uitlopend op geprofileerde lijst.

Mobilair

Schilderijen: Verheerlijking van Maria, door Cornelius Schut, doek, westelijk transept, derde kwart van de 17de eeuw; De dankbare melaatse, toegeschreven aan Otto Venius, paneel, oostelijk transept, 16de eeuw, gerestaureerd in 1860 en 1982. Beide gevat in rijk gebeeldhouwde houten omlijsting met onder meer engelenkoppen met gespreide vleugels.

Meubilair: portiekaltaar, gemarmerd hout, derde kwart van de 18de eeuw, in Lodewijk XV-stijl; portiek-zijaltaren, gemarmerd hout, circa 1772; lambrisering koor, eik, circa 1772 of 1778; lambrisering zijbeuken, eik, 1840 (?); preekstoel, eik, circa 1660 geschonken door pastoor J. Gheerincx, trap en klankbord van 1784 door Van Goubergen; biechtstoelen, eik, transepten, 18de eeuw; biechtstoelen in zijbeuken, 1840, in Lodewijk XVI-stijl; orgel door Eg. Fr. Van Peteghem (Gent) van 1774-76, gewijzigd door gebroeders Goyvaerts in 1932 en gedeeltelijk gerestaureerd in 1971, orgelkast in rococostijl; grafmonument van Antoon van Brabant (+ 1498) in westelijk transept, overledene uitgebeeld in krijgerskledij en in gebedshouding met leeuw aan de voeten, op rechthoekig zwartmarmeren voetstuk, vierkante nissen in wanden met drielobmotief en onder meer wapenschild gedragen door twee wildemannen, gerestaureerd in 1842 door Van den Kerckhove, neogotische smeedijzeren afsluiting van 1842; twee epitafen van de familie de Pret in koor, uit het vierde kwart van de 18de eeuw.

Een met gras begroeid restant van kerkhof met enkele grafmonumenten uit het vierde kwart van de 19de eeuw. Tegen de oostgevel kerk enkele grafstenen uit de 17de, 18de en 19de eeuw.