Het kasteelpark van Vlamertinge strekt zich uit ten noorden van de dorpskern van Vlamertinge langs de Hospitaalstraat en de Kasteelweg (20ste eeuw) in de richting van Elverdinge. Langs de westzijde wordt het park begrensd door de Grote Kemmelbeek.

Het kasteel zelf is ingeplant parallel aan de Hospitaalstraat, waarvan de as in de loop van 20ste eeuw enigszins rechtgetrokken is waardoor het kasteel vandaag de indruk wekt scheef in zijn omgeving ingeplant te zijn. De onduidelijkheid over die schijnbare scheve inplanting wordt nog versterkt door de grote zichtlijn die pal van noord naar zuid over een hoek van 60° door het centrum van kasteel loopt.

De totstandkoming van het kasteel en zijn park

De Ieperse bezittingen van de familie de Gelcke kwamen in handen van de familie du Parc via een huwelijk in 1821 van Charles Alain Gabriel Louis du Parc (°1795) met Mathilde Amélie Julie de Gelcke. Pierre Gustave Louis Isidore burggraaf du Parc (1823-1892) bouwde het huidig kasteel in neogotische stijl in de periode 1856-1859 naar een ontwerp van de Antwerpse architect Jozef Schadde. Het is niet bekend wie de ontwerper van het kasteelpark is, maar de aanleg toont aan dat hier een vakman aan het werk geweest is. Toch is er niets over de ontwerper van het park van Vlamertinge bekend. Archiefmateriaal dat meer duidelijkheid zou kunnen brengen, ontbreekt vooralsnog en moet volgens de familie du Parc als verloren beschouwd worden.

Op zoek naar mogelijke ontwerpers

Hebben in de 19de eeuw weerkerende samenwerkingsverbanden tussen architecten en landschapsarchitecten zoals wij die vandaag kennen bestaan? Is het betrouwbaar om voor die periode landschapsarchitecten en architecten met elkaar in verband te brengen? Of werden ontwerpers vooral via verwantschap of vriendschapsbanden aangesteld.

Zo is het bekend dat bij huwelijken in de 19de eeuw de ouders van de bruid het bruidspaar een parkontwerp voor het domein, waar ze zouden intrekken, cadeau deden. De bouwer van het kasteel, Pierre Gustave Louis Isidore huwde met Anne-Marie Elisabeth de Dopff (1825-1907) afkomstig uit Maastricht en enige dochter van Ferdinand Jean Guillaume Marie baron de (sic) Dopff en Marie Thérèse Elisabeth de Matha. Voorvader Daniel baron Wolff von Dopff, ontwerper van de vestingwerken rond Maastricht, bouwde in de 17de eeuw het huidig kasteel en zijn befaamde terrastuinen van Neercanne. De familie von Dopff had dus duidelijk iets met tuinen, maar al in de 18de eeuw moest de familie von Dopff het kasteeldomein van Neercanne verkopen. Of zij later nog gerenommeerde tuinen in hun familiebezit gehad hebben, moet nog onderzocht worden.

Anderzijds is het kasteel ‘De Blankaert’ uit 1860 in nabijgelegen Woumen ook een realisatie van Jozef Schadde, hier in opdracht van Gustave Joseph Hubert de Coninck de Merckem. De ontwerper van het park zou volgens één bron een zekere ‘Fox’ geweest zijn. Deze Brits klinkende naam is wellicht een verbastering van de naam Fuchs, meer bepaald de gerenommeerde, uit Duitsland afkomstige, genaturaliseerde Belgische landschapsarchitect Louis Fuchs (1818-1914). Het is dus niet onwaarschijnlijk dat Schadde en Fuchs ook een paar jaar eerder al in het nabije Vlamertinge samen gewerkt hebben. De open structuur van het park, de strategische inplanting van de bomengroepen en solitairen in de open weilanden, de evenwichtige dispositie in het park van de wegen in grote lussen, de boomkeuze met bruine beuk in alle groepen, duidt op de hand van een bekwame vakman.

Onbegrijpelijk is echter de weinig esthetische vorm van de waterpartij, waarin men nog de langgerekte kleiput van de baksteenproductie voor het kasteel en de bijgebouwen vermoedt. Een ontwerper van het kaliber van een Fuchs zou de waterpartij zeker rondere contouren gegeven hebben. Of werd zijn voorstel voor de transformatie van de kleiput naar waterpartij niet uitgevoerd?

De eerste en enige ingreep om de waterpartij wat minder ‘stijf’ te maken is te zien op de stafkaart van 1911. Aan het westelijke uiteinde, de kant van het kasteel, kreeg de waterpartij een noordelijk gerichte halfronde lob met een diameter die ongeveer overeenkwam met de breedte aan die zijde van de bestaande waterpartij. Mogelijk is landschapsarchitect Edmond Galoppin (1852-1919) uit Schaarbeek verantwoordelijk voor een tweede aanlegfase die zich situeert tussen het tot stand komen van de stafkaarten van 1884 en 1911. Edmond Galoppin was een leerling aan de Tuinbouwschool van Vilvoorde van Louis Fuchs, die zijn ontwerpen sterk beïnvloed heeft. Galoppin heeft in West-Vlaanderen onder meer de kasteelparken van Bulskampveld en Aartrijke getekend.

De evolutie van het park aan de hand van de historische kaarten

Het park op de Dépôkaart van 1884, getuigt van een bijzonder vindingrijk ruimtelijk inzicht. Er wordt gebruik gemaakt van compacte bomengroepen om en bij het kasteel, smalle stroken ‘green belt’ ten zuidoosten en ten zuidwesten voor de privacy vanaf de verkeerswegen en landschappelijk ingeplante percelen bos ten noordoosten en ten noordwesten. Een evenwichtig over het park gespreid parcours van hoofd- en bijwegen sluit aan op het bestaande wegennet in het landschap. Opvallend is de openheid van het park met grasvelden en grote hooilanden die uitzicht bieden op boerderijen in de onmiddellijke en ruimere omgeving. Er zijn geen nadrukkelijke zichtassen in het park aanwezig, maar de blik wordt wel in bepaalde richtingen geleid via strategisch ingeplante boomgroepen, stroken green belt en percelen bossen. Het is een park waarin het omliggend landschap en het landleven tot tegen het kasteel doorgetrokken is. De aanplanting van exotische houtachtigen en kleurrijke cultuurvariëteiten maken het kasteelpark van Vlamertinge tot een ‘paysage rural, embellit par l’art’. Maar het is tevens een landschap waarin het kasteel als symbool van het grootgrondbezit zich nog fier aan alle kanten durft te tonen.

De waterpartij heeft een merkwaardige zwak geknikte, langgerekte vorm die zou verwijzen naar het uitbrikken van de lokale kleilaag voor de baksteenproductie voor het kasteel en zijn aanhorigheden. Merkwaardig en apart ingetekend en ingekleurd is de niervormige waterpartij die ten noordwesten bij die vermoedelijke kleiwinning aansluit. Verder liggen er nog twee ronde waterpartijen in de hooilanden ten noordoosten en noordwesten van het kasteel., langsheen een nieuw aangelegde zuidoost - noordwest gerichte dreef, die aansluit op de Veurnseweg.

De militair topografische kaart van 1911 geeft op het eerste gezicht een identieke toestand van het park als in 1884. De niervormige waterpartij aan het noordwestelijk uiteinde van de langgerekte waterpartij heeft een halfronde contour gekregen. Toch heeft zich een ingrijpende wijziging van het parkconcept zelf ingezet: het afstappen van de verweving van het kasteelpark met zijn omliggend landschap, waarschijnlijk ingegeven door de zich wijzigende verhoudingen tussen de verschillende sociale klassen. Daar zorgen smalle green belts ten noordwesten en noorden, twee boomgaarden ten noordwesten en bomenrijen van opbrengsthout langsheen de hoofdwegen en de aanplanting van meer bos langsheen de Grote Molenbeek zodat het kasteeldomein afgeschermd wordt van de Veurnseweg, voor.

De trend van ‘verbossing’ zet zich duidelijk verder zoals te zien is op de NGI-kaart van 1961. Het gaat hier vermoedelijk om deels spontane verbossing waarbij oorspronkelijk vrijstaande bomenclusters met elkaar vergroeid zijn en aanplanting van canadapopulieren. Zowel de spontane verbossing als de populierenaanplantingen zijn duidelijk op het terrein waarneembaar.

Op de NGI-kaart van 2005 is duidelijk te zien hoe het kasteelpark vandaag helemaal in zichzelf gekeerd is en hoe het eens zo dominante kasteel volledig uit het landschapsbeeld verdwenen is. Verder heeft centrale verlanding de langgerekte waterpartij een nieuwe vorm geven. Intussen is het noordoostelijk hooiland in oppervlakte afgenomen en omgezet in bouwland.

Over stijl en aard

Het kasteelpark van Vlamertinge is aangelegd in landschappelijke stijl met een bescheiden tendens naar gemengde stijl, gezien de aanwezigheid van geometrisch aangelegde bloemen- en plantenperken rondom het kasteel, regelmatige buxusperken in het grasveld voor de loggia en de rechte dreef die aansluit op de Veurnseweg. De gemengde stijl is in de tuinkunst de eclectische stijlvorm die landschappelijke elementen en geometrische elementen combineert. Het is echter niet onmogelijk dat de geometrische perken pas in een tweede fase tussen het verschijnen van de Dépôtkaarten van 1884 en 1911 gerealiseerd zijn.

Kasteelparken uit de 19de eeuw werden niet enkel volgens een bepaalde stijl aangelegd, zij werden ook volgens een welbepaalde aard of karakter aangelegd: groots of nobel, riant of pittoresk. Het kasteelpark van Vlamertinge is zoals de meeste kasteelparken in Vlaanderen van riante aard. Kasteelparken met een grootse of nobele aard zijn heel uitgestrekt en bijgevolg heel grootschalig, pittoreske tuinen en parken zijn echter beperkt in oppervlakte en zijn per definitie kleinschalig. Parken met riant karakter houden het midden tussen parken met een grootse of nobele aard en tuinen en parken met pittoresk karakter. De grotere parken met riant karakter leunen eerder aan bij de parken met een grootse of nobele aarde, de kleinere sluiten eerder aan bij de tuinen en parken met pittoresk karakter.

De stijl van het kasteelpark van Vlamertinge is door de tijd niet fundamenteel gewijzigd: het is steeds een park in landschappelijke stijl met een oprukkende tendens naar gemengde stijl gebleven. Qua karakter is het kasteelpark echter drastischer gewijzigd. Bij zijn aanleg leunde het kasteelpark van Vlamertinge met zijn imposante en dominant kasteel veeleer aan bij de nobele of grootse aard omdat de schaal van het kasteelpark bepaald werd door de vele uitzichten op het omliggend landschap dat zoals hoger beschreven naadloos overliep in het kasteelpark. Dat aanleunen bij het groots of nobel karakter heeft ongetwijfeld zijn invloed gehad op de keuze van opgaande boom- en struiksoorten van eerste en tweede grootte en op de plantwijze in groepen met vooral groenbladige boomsoorten en met evenwichtig over het kasteelpark verdeelde bruinbladige exemplaren. In parken met een groots of nobel karakter en bij riante parken die qua schaal daarbij aansluiten kunnen pittoreske scènes voorkomen die als kleinschalig enclaves her en der kunnen opduiken om afwisseling en verscheidenheid te brengen.

Sindsdien is het kasteelpark meer en meer dichtgegroeid en verkleind qua schaal waardoor de aard geëvolueerd is naar een kasteelpark met riant karakter dat eerder aanleunt bij de pittoreske aard.Dit gewijzigde karakter van eerder groots of nobel en grootschalig naar eerder pittoresk en kleinschalig kan niet anders dan zijn weerslag hebben op de toekomstige aanpak van het kasteelpark.

Beplanting in het park