Het landschap ‘Dijlevallei tussen Mechelen en Rijmenam’ is gelegen op grondgebied van de gemeenten Mechelen, Bonheiden en Boortmeerbeek in Kerngebied Brabant. Het wordt begrensd door de bewoning van Mechelen in het westen, Bonheiden en Rijmenam in het noorden, Keerbergen in het oosten en Boortmeerbeek, Hever en Muizen in het zuiden.

Het betreft een uitgestrekt, kleinschalig rivierlandschap langsheen beide oevers van de Dijle. De nog talrijk aanwezige relicten van het oorspronkelijk alluvium, geven dit rivierlandschap een bijzondere historische waarde. Een aanzienlijk deel van de vandaag nog voorkomende heggen en houtwallen kunnen worden teruggevonden op de historische kaarten uit de 18de eeuw (kabinetskaart van de Ferraris, 1770-1778) en het kleinschalige karakter weerspiegelt de eeuwenoude functie als landbouwgebied van dit landschap. Van oudsher werden de natte gronden in dit gedeelte van de Dijlevallei gebruikt als graas- en hooiland. Men kan terecht stellen dat de perceelsstructuur en topografie in een aanzienlijk deel van dit gebied historisch stabiel zijn gebleven.

Niet alleen landschappelijk, maar ook bouwkundig vertegenwoordigt dit gebied een belangrijke historische waarde. Kasteel Befferhof is reeds herkenbaar op de kabinetskaart de Ferraris, doch aangeduid als ‘Kasteel Diepenbeek’; de huidige driehoekige domeinstructuur komt nog overeen met wat we op de historische kaarten zien. Het oude kasteelgebouw heeft ondertussen wel plaats moeten maken voor een nieuw in neo-Vlaamse renaissancestijl. Kasteel Hollaken werd reeds in een akte van 1528 beschreven als herenhoeve; in 1536 was er sprake van een slot. Vandaag betreft het een neogotisch geïnspireerd kasteel dat werd opgetrokken in de eerste helft van de 19de eeuw, maar sindsdien nog verschillende keren ingrijpend werd aangepast. Het Muizenhof of ook ‘Muysenhuys’ was volgens de overlevering in de 9de-10de eeuw een schans in de Dijlemeander, die later uitgroeide tot waterburcht en vol leen in de middeleeuwen. De oorspronkelijke omgrachting verdween en het kasteel, waarvan de oudste vermelding opklimt tot de 13de eeuw, werd herhaaldelijk heropgebouwd. Het huidige uitzicht dateert uit het midden van de 20ste eeuw; de bijgebouwen gaan terug tot de 19de eeuw, doch werden ook reeds aangepast.

Naast de kasteeldomeinen, zijn er ook een aantal hoeves met een aanzienlijke waarde. De Mispeldonkhoeve werd reeds vermeld in 1474. Tot in de 18de eeuw betrof het een lemen hoeve bedekt met stro; werd toen versteend en later verbouwd en vergroot. De Hottentothoeve zou oorspronkelijk bij het oud goed van Calsterbroek hebben gehoord en opklimmen tot het begin van de 18de eeuw. Ook te vermelden is het tolhuisje, gelegen ter hoogte van de Dijlebrug, dat vermoedelijk werd opgericht rond 1786 toen ook de houten Dijlebrug werd gelegd. Het tolhuisje was de woning voor de ontvanger die de brug moest openen en tol moest heffen voor de overzet van de rivier en deed tegelijkertijd dienst als herberg.

Naast deze historische waarde, moet ook zeker de natuurwetenschappelijke waarde van dit gebied worden besproken. Deze wordt in de eerste plaats bepaald door de geologische herkenbaarheid en het gaaf gebleven microreliëf. De geleidelijke overgang van alluviale en zware kleigrond, over drassige veenbodems, naar droge zandgrond en van oeverwalmateriaal en komgronden, tot plaatselijke zandopduikingen -zie toponiemen als Berendonk en Pikhakendonk- heeft een grote vegetatiekundige diversiteit tot gevolg. De ouderdom van talrijke heggen en houtwallen resulteert in een hoge ecologische rijpheid van deze landschapselementen, wat zich uit in de aanwezigheid van heel wat verschillende en soms zeldzame bomen en struiken. Langs de randen van de zandige opduikingen heeft men dan weer te maken met ecologisch interessante randsituatie. Ook vanuit faunistisch opzicht is dit landschap buitengewoon interessant. Vooral vogels maar ook zeker amfibieën en insecten vinden er hun uitverkoren biotoop.

Dit gebied in de Dijlevallei bezit nog alle ingrediënten van het oorspronkelijke kleinschalige, oude rivierlandschap met dijken, afgesneden meanders, natte hooi- en graasweiden, broekbosjes, talrijke kleine landschapselementen die de geslotenheid benadrukken. Al deze kenmerken samen vormen een gevarieerd en schilderachtig geheel, waarin de Dijle met haar dijken en oude meanders, alsook de zijlopen zoals de Molenbeek, de Boeimeerbeek, de Hollakenbeek en de Leibeek belangrijke ruimtelijk-structurerende elementen zijn. De esthetische waarde van dit landschap wordt dan ook bepaald door de afwisseling in structuur en begroeiing, aangevuld met heel wat bouwkundig erfgoed.

• Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.