De Congoberg is een getuigenheuvel, gelegen in het Pajottenland, met bosrelicten, weiland en een open kouter tussen twee 18de-eeuwse gesloten hoeven.

Fysische geografie

Topografie en hydrografie

De Congoberg, met een oppervlakte van circa 70 hectare, bevindt zich ten zuiden van Nieuwenhove en ten westen van de weg Denderwindeke-Vollezele. Deze getuigenheuvel wordt gekenmerkt door steile hellingen, taluds, holle wegen en talrijke bronnen. In de omgeving van de Congoberg stromen verschillende beken: naar het noorden de Bosbroekbeek, naar het westen de Waarbeek, naar het oosten de Vlaanderbeek en naar het zuiden toe de Beverbeek.

Tussen de Dender- en Markvallei liggen een aantal heuvelruggen die tevens als waterscheiding tussen beide bekkens fungeren. De Congoberg bereikt een hoogte van 105 meter boven de zeespiegel en vormt het westelijk deel van een oost-west georiënteerde getuigenheuvel die verder oostwaarts eveneens de Zavelberg omvat. De getuigenheuvels ontstonden tijdens het boven-mioceen. De meest aanvaarde hypothese verklaart het ontstaan van deze heuvels als volgt: heel het noordelijk deel van België was overspoeld ten gevolge van een transgressie. Evenwijdig met de kustlijn, die noordoost-zuidwest georiënteerd was, kwamen een groot aantal zandbanken voor, die uit matig grove, plaatselijk kleiige, glauconiethoudende zanden bestonden. Toen de zee zich terugtrok in noord-noordoostelijke richting en de zandbanken boven water kwamen te liggen, werd het glauconiet geoxideerd tot limoniet, dat de korrels aan elkaar kitte tot harde en moeilijk erodeerbare ijzerzandsteen. De depressies tussen de zandbanken bleven echter onder het waterpeil liggen en konden verder geërodeerd worden. Het gevolg hiervan was dat de ijzerzandsteenbanken als heuvels in het landschap bleven uitsteken.

Aan de voet van de Congoberg ligt het omgrachte Hof te Leisbroek, dat aan het beschermde landschap een historische waarde verleent. Samen met de Kesterheide is de Congoberg één van de hoogste uitzichtpunten van het zuidelijke Pajottenland, met onder meer vergezichten over de Dendervallei en het Hof te Leisbroek, waardoor de Congoberg ook een esthetische waarde heeft.

Geologie en bodem

De tertiaire ondergrond bestaat overwegend uit grijze klei tot silt (Lid van Moen). Op de hogere delen van de Congoberg komen donkergrijze tot blauwe klei (Lid van Aalbeke) en grijsgroen, zeer fijn zand tot silt (Formatie van Tielt) voor. De meeste bodems binnen het beschermde landschap zijn droge leembodems met textuur B horizont (bodemtype Aba1). Naar het noorden toe komen volgende bodemtypes voor: natte tot matig natte leembodems zonder profiel (bodemtypes Aep, Ahp en Adp), droge leembodems zonder profiel (bodemtype Abp) en droge zandleembodems met onbepaald profiel (bodemtype wLbx). In het zuiden van het beschermde landschap worden volgende bodemtypes aangetroffen: matig natte zandleembodem met textuur B horizont (bodemtype Lda), matig droge tot matig natte zandleembodem met textuur B horizont (bodemtype uLDa) en droge lemig zandbodem met weinig duidelijke ijzer en/of humus B horizont (bodemtype Sbf).

Vegetatie

De Congoberg heeft een belangrijke wetenschappelijke waarde: verspreid op de flanken komen enkele interessante vegetatietypes voor. Aan de voet van de heuvel bevinden zich ook enkele brongebieden met opvallende vegetaties. De Biologische Waarderingskaart vermeldt de aanwezigheid van eiken-haagbeukenbos (Molenbos), soortenarm permanent cultuurgrasland, soortenrijk permanent cultuurgrasland (met relicten van halfnatuurlijke graslanden), weilandcomplexen, houtkanten en taluds

Cultuurhistorisch landschap

Op de helling van de Congoberg, net ten oosten van het beschermde landschap, werd een middenpaleolithische site opgegraven. Hierbij werden sporen van een kampement uit deze periode aangetroffen, evenals Romeinse aardewerkfragmenten.

De gesloten hoeven Hof ten Berg (ten noordwesten van het beschermde landschap) en Hof te Leisbroek (in het noorden van het beschermde landschap) dateren beiden uit de 18de eeuw en zijn reeds zichtbaar op de kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778). Ook de kouter tussen het Hof ten Berg en het Hof te Leisbroek was reeds op het einde van de 18de eeuw aanwezig. Dreven leiden naar het Hof te Leisbroek, waar ook ten tijde van de bescherming nog de resten van een ringgracht aanwezig zijn.

De huidige bospercelen, aangeduid als het Molenbos, zijn overblijfselen van een groter bos, minstens daterend uit de 18de eeuw, dat op de kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) aangeduid werd als “den Hulsbergh Bosch”. Dit bos werd grotendeels gerooid en omgevormd tot weiland.

In het oosten van dit gebied, langs de Repingestraat, bevindt zich nabij een beukenbosje de arduinen Sint-Annakapel, een pijlerkapel opgericht in de 18de eeuw.

Bibliografie

De Kongoberg ligt ten zuiden van Nieuwenhove en ten westen van de weg Denderwindeke-Vollezele. Het gebied ligt deels in de provincie Oost-Vlaanderen, deels in Vlaams-Brabant. Tussen de Dender- en Markvallei ligt een aantal heuvelruggen die tevens als waterscheiding dienen. De Kongoberg bereikt een hoogte van 105 meter boven de zeespiegel.

Het landschap van het zuiden van de provincies West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en westelijk Vlaams-Brabant kenmerkt zich door een west-oost gerichte rij heuvels met toppen op ongeveer dezelfde hoogte. Deze restheuvels worden al geruime tijd beschouwd als Diestiaanheuvels, d.w.z. dat zij nabij hun top afzettingen bevatten die horen tot het Zand van Diest. Een recenter model geeft een alternatieve verklaring voor de opbouw en de genese van deze getuigenheuvels (voor het ontstaan van deze restheuvels zie thema ‘Genese van de restheuvels van Vidaigneberg tot Kesterberg’).

Tot in de eerste helft van de 18de eeuw was de Kongoberg bebost, het Hulsbergbos genaamd. Dit bos werd grotendeels gerooid en omgevormd tot weiland met perceelsrandbegroeiing. Het Molenbos is hiervan een laatste restant. De plaatsnaam ‘Achter den bos’ verwijst eveneens naar de vroegere toestand. De kouter ten oosten van Hof ten Berg was reeds op het einde van de 18de eeuw aanwezig. De perceelsrandbegroeiingen zijn intussen grotendeels verdwenen.

De beide vierkantshoeven Hof ten Berg en Hof te Leisbroek dateren uit de 18de eeuw. Dreven leiden naar het Hof te Leisbroek, waar ook nog de resten van een ringgracht aanwezig zijn. Nabij het Hof ten Berg zijn vijvers aanwezig. In alle richtingen stromen beken: naar het noorden de Bosbroekbeek, naar het westen de Waarbeek, naar het oosten de Vlaanderbeek en naar het zuiden de Beverbeek. Het gebied telt talrijke bronnen. Steile hellingen kenmerken de omgeving van de Kongoberg, taluds en holle wegen komen er talrijk voor. Aan de rand van het afgebakende gebied liggen de gehuchten Nieuwenhove, Klein Frankrijk en Boterdaal. Het gehucht Aulsberg is een duidelijk voorbeeld met markante terreinovergangen onder de vorm van talrijke natuurlijke taluds.