Dit gebied ligt in de gemeenten Brugge (Assebroek), Beernem en Oostkamp. In het noorden vormt de bebouwing van Steenbrugge, Assebroek en Ver-Assebroek (beiden Brugge) de grens, in het oosten de weg tussen Assebroek en Beernem, in het zuiden door de weg tussen Lijsterhoek (Beernem) en Veldhoek (idem), in het westen een dreef die in noordwestelijke richting loopt.

Geheel het gebied behoort tot een uitloper van de Vlaamse Vallei. Uit fysisch-geografisch en landschappelijk oogpunt kan het worden ingedeeld in drie delen:

• De Bergskes of het Bergjesbos. Dit gebied is gelegen dichtbij Assebroek en langs drie kanten omsloten door bebouwing. Het is een relatief klein deelgebied gelegen op de dekzandrug Gistel-Maldegem-Stekene-Verrebroek;
• Het meersengebied gelegen in de depressie ten zuiden de dekzandrug. In dit deelgebied liggen de Assebroekse meersen, de Chartreuzemeersen (op het grondgebied van gemeente Oostkamp), de Gemene Weiden (tussen de Bergskes en het Sint-Trudoleken) en Steenbrugse bosjes. Hier ligt ook de noord-zuid verlopende pleistocene zandrug tussen de Chartreuzemeersen en de Assebroekse meersen.
• Het Beverhoutsveld ten zuiden van de meersen. Dit gebied ligt weer iets hoger op arme zandgrond.

Kenmerkend in het gebied is het agrarisch landgebruik met vele hoogstamdreven die de gronden verdelen. Nabij Brugge zijn er de tracés van de verlaten spoorlijn Brugge - Eeklo doorheen de Steenbrugse Bosjes en de Gemene Weiden en de verlaten tramlijn van Ver-Assebroek naar Oedelem doorheen de circulaire archeologische site.

Fysische geografie

Geologie en bodem

Aan de zuidrand van de grote dekzandrug Verrebroek-Gistel bevinden zich een aantal depressies die, samen met de rug en een aantal kleinere stuifzandzones op de rug, tijdens het einde van het weichsel- pleniglaciaal (70.000- 13.000 geleden) en het daaropvolgende laatglaciaal - grosso modo tussen 20.000 en 11.000 jaar geleden - zijn gevormd. De grootste van deze depressies zijn de meersen van Assebroek, de Ededepressie (bij Maldegem) en de Moervaartdepressie. Hun ontstaan hangt samen met de vorming van de dekzandrug in de Vlaamse Vallei tijdens het pleniglaciaal. Het noordelijk gelegen kasteeldomein de Bergskens met een hoogte rond 10 meter +TAW ligt op deze grote dekzandrug. Toen op het einde van het pleniglaciaal het verwilderde riviersysteem (snel) wijzigde in een meanderend systeem, stopte de aanvoer van smeltwater aan de voet van de rug en werden de depressies omgevormd tot ondiepe (maximaal 2 à 3m), stilstaande plassen. We nemen aan dat dit tussen 14.000 en 15.000 jaar geleden gebeurde. In de daaropvolgende periode (het laatglaciaal) werden de plassen geleidelijk opgevuld met limnische (wanneer het meer dieper was dan 1m water) en venige sedimenten (minder dan 1m water). Het limnische sediment is moeraskalk, gyttja genaamd. Deze moeraskalk werd afgezet door een combinatie van gesloten begroeiing, een zacht klimaat en kalkhoudend kwelwater. Deze kalk sloeg neer bij contact met de lucht en zo ontstonden kalktufachtige afzettingen. Op de moeraskalk ligt een laag gliede (zeepklei) uit het atlanticum (7.500 jaar geleden), een venige biogene afzetting. Hierboven bevinden zich post-atlantische overstromingsafzettingen bestaande uit veen (vanaf neolithicum), klei en zand (voornamelijk sinds middeleeuwse overstromingen). De oorspronkelijke erosieve reliëfvormen in het tertiair substraat werden volledig bedolven en reflecteren zich nagenoeg niet meer in het actueel reliëfoppervlak. Deze gebieden worden gekenmerkt door een dik quartair dek van soms meer dan 30 meter en vormen een essentieel onderdeel van een jong quartair accumulatie landschap. Meestal dagzomen zandige of licht zandlemige sedimenten. Op de zwak hellende dalbodems is een belangrijk microreliëf ontwikkeld van oeverwallen, dekzandruggen, duinen, zwakke secundaire dalen, vlakken ruggen en depressies.

Door de vorming van de dekzandrug vond er een ombuiging van de waterlopen plaats in oostelijke of in mindere mate in westelijke richting richting naar de Reie toe, die vermoedelijk met de bedding van het kanaal Brugge - Gent overeenstemde. De hoeveelheid afvloeiend water in de Reie was voldoende groot om een doorbraakdal te vormen door de dekzandrug te Steenbrugge (ter hoogte van de Steenbrugse Bosjes). De aan de zuidrand van de grote dekzandrug voorkomende depressies vormden een verzamelgebied voor tal van beekjes die niet in de Reie afwaterden. Door de opwaaiing van transversale zandruggen, zoals de rug tussen de Chartreuzemeersen en de Assebroekse meersen, werd het verzamelgebied opgedeeld waardoor de natuurlijke afwatering verhinderd werd. Later werd het noord-zuid verlopende zandruggetje doorbroken door het Sint-Trudoledeken en door de Hoofdsloot die beiden in de omgeving van Steenbrugge de Reie vervoegden.

De depressie van de Assebroekse meersen ligt beneden het peil 5 meter +TAW, in het westen slechts 4 meter +TAW. Het vormt het verzamelgebied van verschillende beken, in het oosten de Bergbeek, de Hellepoelbeek en de Groenstraatbeek, welke het gebied van Oedelemberg afwateren en in het zuiden de Hoofdsloot en de Mazelbeek, welke de centrale rugzone van Moerbrugge afwateren. Het voorkomen van de hoger gelegen dekzandrug van het domein de Bergskens met relatief hogere grondwatertafel dan de lagergelegen Gemene Weiden en Chartreuzemeersen heeft tot gevolg dat de overgangszone tussen zandrug en meersen specifiek gekenmerkt wordt door het voorkomen van kwelzones met kalkarm water. Deze kwelmilieus hebben tevens een floristische waarde.

In het Beverhoutsveld komen de Pleistocene sedimenten van de Vlaamse Vallei aan de oppervlakte. Het gebied vertoont kleine zandruggetjes (typisch voor de Vlaamse Vallei-afzettingen) en heeft een slechte waterhuishouding en arme bodem.

In het gebied is een grote diversiteit aan bodems aanwezig volgens de Bodemkaart van België (Ameryckx, 1958, 1965 en 1968). In het meersengebied zijn dit voornamelijk veenbodems (oostelijk deel) en sterk gleyige zandleembodems en kleibodems zonder profiel (westelijk deel). In de Assebroekse meersen rust het veen op een 20 tot 40 centimeter dikke laag moeraskalk waaronder zich zandig kalkhoudend materiaal bevindt. Centraal in de meersen dagzoomt een pleistocene zandrug bestaande uit droge zandbodems. Het Beverhoutseveld kenmerkt zich voornamelijk door natte zandleembodems zonder profiel. De Bergskes liggen op de dekzandrug met zandbodems, plaatselijk sterk vergraven.

Cultuurhistorie

Prospecties in het gebied leverden verschillende concentraties van archeologische vondsten op die aantonen dat het gebied zeker sinds het mesolithicum (circa 9000 tot circa 4000 v.Chr.) menselijke activiteiten gekend heeft. De verspreiding van de mesolithische vindplaatsen blijkt in direct verband te staan met het fysische milieu; alle vindplaatsen zijn te situeren aan de rand van of op de dekzandruggen bij de Asseboekse meersen. Het gaat om verschillende types werktuigen zoals schrabbers, stekers, boren en microklingen. Er werd ook één losse vondst uit het laatneolithicum (3500-3000 v.Chr.) aangetroffen, een gevleugelde pijlpunt. Meerdere losse vondsten vanaf het middenneolithicum (4300-3500 v.Chr.) gaan gepaard met de kolonisatie van de zandige gronden met de intrede van de Michelsbergcultuur (4400-3500 v.Chr.).

Bij Steenbrugge werden een aantal fragmenten van rood beschilderd aardewerk aangetroffen, globaal gedateerd in de 10de-12de eeuw. In die periode verschijnt de naam van de gemeente Assebroek in de historische bronnen. De oudste vermelding van Assebroek onder vorm van "Gilbertus de Ascebroc" staat in het Cartularium van de Abdij ter Duinen van 1187.

Ten zuiden van de kerk van Ver-Assebroek ligt een circulaire structuur als relict van het kasteel van de Heren van Assebroek. Het betrof een waterburcht gekenmerkt door 4 concentrische grachten en wallen. Het centrale eiland was oorspronkelijk opgehoogd en aan de oostelijke zijde mogelijke met een brug verbonden met de eerste wal. Het kasteel werd vermoedelijk aangelegd in de 13de eeuw en bewoond in de 14de eeuw. Het lijkt verlaten te zijn in de 15de eeuw, waarna de grachten geleidelijk aan verveenden. In de 19de of 20ste eeuw werd het monument genivelleerd en werd het projectgebied heringericht als hooiland. Deze ringvormige structuur vormde mogelijks het opperhof dat aansloot bij het neerhof waar momenteel de kerk en het leenhof van Ver-Assebroek staan.

Het Hof van Praet is een voormalige site met walgracht die al zichtbaar is op de 18^de-eeuwse Ferrariskaart. In de walgracht werd aardewerk aangetroffen uit de late middeleeuwen wat op een oudere voorloper van de site wijst. Een tweede omgrachte hoeve ‘Ter Lieverstede’ lag aan de rand van de meersen langs de huidige Legeweg. De gracht noch wal zijn hier bewaard gebleven.

Op 3 mei 1382 zou in dit gebied de Slag op het Beverhoutsveld gestreden zijn. Het was een fase in de opstand van Gent onder leiding van Filips van Artevelde tegen Lodewijk II van Male, graaf van Vlaanderen. De slag had plaats rond het kanaal Gent Brugge, juist ten westen van het gebied. Op de akkers van het Beverhoutseveld zijn verschillende (archeologische) vondsten gedaan die in verband kunnen staan met deze veldslag, onder andere zwaarden, speren en kanonskogels.

Tijdens de late middeleeuwen (13de-15de eeuw) moet het landschap de eerste grote veranderingen hebben ondergaan, vooral door de systematische ontginningen op initiatief van grote hoeven en kloosters. Het natuurlijk landschap wordt bijgevolg omgevormd tot een cultuurlandschap waarvan alle grond een specifiek gebruik kende. De ingebruikname van de beemden wordt ook in deze periode gesitueerd. Het Beverhoutsveld zal door toename van begrazing door dieren van bos naar heide evolueren. Heidegebieden speelden in de agrarische samenlevingen tot in de 19^de eeuw een belangrijke rol voor het beweiden van dieren (oa. schapen), het leveren van plaggen, veen, hout, etc.

Als we kijken naar de landschapstypes zijn er drie deelgebieden te onderscheiden. Deze gebieden hebben ook hun eigen specifieke geschiedenis die heeft geleid tot de huidige landschapskenmerken. We bespreken zie hier apart.

Bergskes

Dit kleine deelgebied, vlakbij Assenbroek, heeft in de loop van de geschiedenis weinig grote veranderingen meegemaakt. Het is gelegen op de dekzandrug die voor het overgrote deel onder de bebouwing van Assenbroek ligt. De Bergskes is één van de weinige stukjes die niet bebouwd werd. Het landgebruik bestaat voornamelijk uit bos. Ook elders in Vlaanderen is deze dekzandrug vaak bebost omdat de arme zandgrond geen goeie landbouwgrond vormen. Het zijn zure eikenbossen en daartussen enkele graslanden. In de bossen, die plaatselijk ook gemengd zijn, zijn enkele villa’s ingepast waaronder Domein de Bergskes en Landhuis Les Buttes.

De overgang tussen de dekzandrug en de achterliggende meersengebied is bruusk en is goed zichtbaar op het terrein. Ook landschappelijk komt hij goed tot uiting door het contrast tussen het eerder gesloten landschap op de dekzandrug (bebossing) en het halfopen meersengebied met veel perceelsrandbegroeiing en dominant graslandgebruik.

Meersen

In het meersengebied ligt de circulaire structuur (eerder archeologisch toegelicht). De ligging in de natte meersen was wellicht een meerwaarde voor de aanleg van een systeem van wallen en grachten. Eén van de vroegste bewoners was ridder Boudewijn I. Een uit 1237 daterende zegel van hem, met de vermelding "DUWINI DE ARSBROC", wordt in het Archive Nationale de Paris bewaard. Een ander interessant document is een oorkonde uit 1356 waarmee Boudewijn I bepaalde gronden aan de gemeenschap schenkt. Deze oorkonde bevat immers een verwijzing naar een zelfde gebeuren in 1327 waarmee een aantal meersen te Assebroek aan de gemeenschap werden geschonken. Het gemeenschappelijk bezit van een deel van het meersengebied heeft in recentere tijden nog voor de nodige beroering gezorgd.

Een figuratieve kaart, bewaard in het Stadsarchief te Brugge, verwijst vermoedelijk naar een weergave van het gebied midden 15de eeuw. Het kasteel van Male met in de omgeving een molen is duidelijk herkenbaar. De met bomen omgeven kerktoren, waarrond het Sint-Trudoledeken loopt, stemt vermoedelijk overeen met de abdij te Odegem. Tussen beide gebouwen en ook verder naar het oosten wordt een vrij groot moerassig gebied voorgesteld, welke vermoedelijk overeenstemt met de laaggelegen gronden van het meersengebied.

Tot in de 15de eeuw vindt men in teksten vooral de toponiemen Ars-, Ors-, of Aersbroeck. Nadien is er een verschuiving naar Asse- en Aesbroeck waarneembaar. De literatuur stelt dat het bepalend lid "ARS" het middeleeuws Brugs is voor "ORS", wat paard betekent, zodat de meest waarschijnlijke verklaring voor het toponiem Assebroek ‘paardenmeers’ of ‘paardenmoeras’ is. Opvallend is bovendien de gelijkenis tussen de toponiemen Oostkamp - Orscamp en Assebroek - Ars - Orsebrouck. Volgens de literatuur was er tussen Assebroek en Oostkamp vroeger een doorwaardbare plaats, "Orsevoorde" genoemd. In tegenstelling hiermee is de verklaring die andere bronnen geven aan het toponiem "Ancsbroek" (ook "Enkbroek"). Zij zoeken het in de richting van het eigendomsstatuur van de Gemene Weiden die ten noorden van het Sint-Trudoledeken liggen: "de bouwgrond welke bij een dorp of landgemeente behoort en die aan verschillende eigenaars in gemeenschappelijke eigendom toebehoort, in dien voege dat de deelen, bij de onderscheiden personen in gebruik, niet van elkaar afgesloten zijn of geheind".

De Gemene Weiden vormden een gemeen en onverdeelde eigendom van de afstammelingen van oude families, “aanborgers” genoemd. Hierdoor vertoonde het gebied als landbouwinstelling veel gelijkenis met de "Allmend" of gemeenschapsweide, die bij de Franken en de Allemannen bestond en waarop zij mogelijk als institutie is gebaseerd. In tegenstelling met het statuut van de aanborgers in andere gebieden, zoals het Beverhoutsveld op het grondgebied Oedelem, bestond voor de aanborgers van de Gemeene Weiden de verplichting niet om rond de gemeenschappelijke gronden te wonen. De oudste bewaarde oorkonde over dit gebied dateert van 12 juli 1475 en werd verleend door hertog Karel de Stoute. In deze oorkonde verklaart hij dat de aanborgers sedert onheuglijke tijden dit veld "int ghemeene en onverdeelt" bezitten en voor eigen doeleinden gebruiken. In 1553 bevestigde keizer Karel V diezelfde onverdeelde rechten. Dit recht van de aanborgers, namelijk het voorbehoud van gronden voor eigen gebruik, werd vanaf het begin van de 18de eeuw herhaaldelijk betwist. Zo liet in 1708 de baljuw van Sijsele de hoofdmannen van de aanborgers voor de Raad van Vlaanderen verschijnen met als bedoeling hen te verplichten tot het betalen van belastingen op het vrij-eigen. De aanborgers wonnen evenwel het proces waardoor hun rechten onaangetast bleven.

De druk vergrootte evenwel in de 19de eeuw, toen verschillende openbare besturen de gronden wilden aanslaan. Een eerste poging ging in 1820 uit van de commissaris van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden voor het district Brugge, maar werd door de aanborgers verhinderd. In 1844 stelde het college van burgemeester en schepenen van Assebroek de bestuursformule en de eigendomsrechten op de Gemeene Weiden in vraag. In 1863 besliste de Bestendige Deputatie van West-Vlaanderen de meersen als gemeentelijke secties te beschouwen waarbij de rechten van de aanborgers volledig werden genegeerd. De gronden werden onmiddellijk door de gemeente in bezit genomen en het gebied veranderde zeer snel van uitzicht: wegen werden aangelegd, grachten werden gegraven, weiland werd omgezet in akkerland, ... De gronden werden verpacht en een deel ervan werd gebruikt als bedding voor de spoorweg Brugge - Maldegem - Eeklo (1863). Ondanks zware politieke druk en allerhande bedreigingen besloten de hoofdmannen van de aanborgers te procederen tegen deze bezitsontneming. Bij gebrek aan documenten waarin de rechten van de aanborgers duidelijk werden aangetoond bleef het proces zonder definitieve uitspraak. Pas in 1879 kwam terug schot in de zaak toen kanunnik J.O. Andries zijn historisch-rechtskundige studie publiceerde over de eigendomsrechten van de aanborgers. In 1881 volgde de gerechterlijke uitspraak: de teruggave van de betwiste gronden aan de aanborgers.

In tegenstelling tot vele andere Vlaamse veldgebieden waar het gemeenschapsrecht- en gebruik van gronden ook van toepassing is geweest, is de specifieke eigendomstoestand van de Gemene Weiden tot op het moment van de bescherming (2001) nog steeds in gebruik; het betreft dus een uniek voorbeeld.

Het weilandcomplex ten zuiden van het Sint-Trudoledeken op het grondgebied Oostkamp, de Charteuzemeersen, dankt zijn naam aan de vroegere eigenaar, namelijk het karthuizerinnenklooster Sint-Anna in de Woestijne te Brugge (Sint-Andries). Dit blijkt onder andere uit het ‘Handboek van Inkomsten en Renten’ van dit klooster uit 1429: "Hier in zal men vinden rente ende land liggende voorts uit Brugsch, int Sysseelsche, in Oorscamp, in Wingene, in Ruddervoorde, ... In Oorscamp land - van XXX ghemeten meersche inde parochie van Oorscamp, noordoost van de kerken dit voors meersch land liggende metten noordhende ande ghemeene Weede an beede zyden der Chartreusinne meersche ende metten zuudhende an bernaerde land Vande Walle ...". Een zelfde aanwijzing staat in een proces-verbaal van de Franse republiek uit 1798 betreffende de verkoop van nationale goederen: "Lequel lot fait partie de la totalité des biens comprise dans le procès verbal d'estimation de l'expert appelés Chartreusinne Goed comprenant ensemble un terrain d'environ une étendue de quatre vingt dix mesures cent trente quatre verges de terre en bois et prés".

De naam van de waterloop Sint-Trudoledeken verwijst naar de Sint-Trudo abdij, die ook belangen had in het meersengebied. De abdij lag te Odegem, de oudste parochie van Assebroek, ter hoogte van de hofstede Sint-Trudo (ten westen van de Sint-Lukaskliniek). De abdij ontving onder meer gronden bij schenking in 1133 van graaf Diederik van Elzas ter compensatie voor de plundering op 9 juli 1128 bij de moord op graaf Karel de Goede. De juiste ligging van deze gronden kan echter aan de hand van het bestaande bronnenmateriaal niet aangetoond worden.

Het beheer van de meersen werd georganiseerd door de Watering (of polder) van Sint-Trudoledeken, waarvan het archief teruggaat tot in 1468. Deze Watering heeft een totale oppervlakte van 3900 hectare en voert via het Sint-Trudoledeken twee derde van het water af in het Zuidervaartje en zo verder naar de Leopoldvaart, één derde wordt geloosd in de vaart Gent - Brugge - Oostende via de Hoofdsloot en het pompgemaal. De lage ligging van het meersengebied bemoeilijkte de waterafvoer en in het winterhalfjaar stond het gebied dan ook nagenoeg steeds onder water. Ten behoeve van de landbouw besliste de Watering in 1936 een reeks waterbeheersingswerken uit te voeren. Bestaande waterlopen werden over een lengte van 42 kilometer herdolven en nieuwe waterwegen met een totale lengte van 20 kilometer werden gegraven. In maart 1939 werd een pompinstallatie met een capaciteit van 75 kubieke meter/minuut in gebruik genomen waardoor 1300 hectare werden droger gemaakt. Via de Hoofdsloot wordt het opgepompte water naar de vaart Gent - Brugge - Oostende gevoerd. De gevolgen van deze verbeterde waterafvoer lieten zich vlug merken: in 1930 omvatte de Watering nog 3700 hectare grasland en 200 hectare akkerland, in 1940 nam het akkerland reeds 2000 hectare in. Deze Watering fuseerde in 2010 tot de Oostkustpolder.

Op historische kaarten is de recentere evolutie van het gebied te volgen. De kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) geeft een herkenbare weergave van de bodemkundige structuur van het gebied, namelijk een overwegend open meersengebied. Plaatselijk wijkt het landgebruik af en zijn er enkele bosjes of boscomplexen en percelen akkerland. Deze percelen liggen in het westen van het gebied (huidige Steenbrugse Bosjes) en op de smalle pleistocene zandrug tussen de Chartreuzemeersen en de Assebroekse Meersen. Behoudens een met bomenrijen omgrensde blok ten zuiden van het Sint-Trudoledeken, de zogenaamde Chartreuzenmeersen en de perceelsrandbeplanting rond de akkers op de pleistocene zandrug komen in het gebied geen perceelsbeplantingen voor.

De belangrijkste wijziging op de kaart van Vandermaelen (circa 1845) is de vermindering van het bosareaal, voornamelijk aan de oost- en de zuidrand van het meersengebied, evenals een langwerpig perceel langsheen de pleistocene zandrug middenin het gebied. Ook is er een omzetting van het graslandareaal aan de randen van het meersengebied naar akkerland gebeurd. Later werd het tracé van de spoorweg Brugge - Maldegem - Eeklo ingetekend (dubbele lijn).

De planchetkaart van het Dépôt de la Guerre van 1871 geeft een duidelijk beeld van de impact van de werken die in opdracht van het provinciebestuur vanaf 1863 werden uitgevoerd. In de meersengebieden valt het grachtennetwerk en de beplantingen langs de hoofddreven op. De sterke ontbossing ten voordele van akkerland aan de west- en zuidrand van het meersengebied is eveneens een opvallende wijziging. Een latere cartografische weergave van het gebied van het Institut Cartographique Militaire van 1890 (herdruk 1904) toont enerzijds de omzetting van nagenoeg alle grasland naar akkerland met aanleg van een horizontale ontsluitingsweg in de Gemeene Weiden ten noorden van het Sint-Trudoledeken (Leideken op de kaart) en anderzijds de omzetting van akker- naar grasland in de zuid- en westrand van het gebied en toename van bos in het westen palend aan de spoorweg Brugge - Eeklo.

De toenemende bebossing van een aantal percelen aan de westrand van de meersen wordt voorgesteld op de militaire stafkaarten van 1947-1949 van het Militaire Geografisch Instituut. De Gemene Weiden worden door middel van kleine paden dwars op de horizontale ontsluitingsweg verder opgedeeld in kleine percelen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd door de Duitsers in het meersengebied een schijnvliegveld aangelegd. De afwateringsgrachten werden niet onderhouden en bij de bevrijding in september 1944 werd de pomp beschadigd. In 1977 werd een nieuwe, automatische pompinstallatie met twee vijzels geïnstalleerd, wat tot gevolg heeft dat de meersen enkel nog bij langdurige en zeer hevige regenval onder water komen: de waterstand is dan in het kanaal Gent - Brugge - Oostende zo hoog dat niet in het kanaal mag overgepompt worden. De Polder Sint-Trudoledeken, zoals de Watering na het koninklijk besluit van 23 januari 1958 genoemd wordt, voert, vanuit een ‘natuur-standpunt’ bekeken, een streng waterbeleid.

Doorheen het meersengebied werden destijds twee spoorlijnen aangelegd: de tramlijn van Ver-Assebroek naar Oedelem en de treinlijn Brugge - Maldegem - Eeklo (aangelegd in 1863 en lopend doorheen de Steenbrugse Bosjes en de Gemene Weiden). Beide lijnen werden een paar decennia terug opgegeven en opgebroken. De beddingen kennen nog een gebruik als recreatief pad.

De topografische kaart van 1980 van het Nationaal Geografisch Instituut toont een toename van grasland in de Gemene Weiden en op de pleistocene zandrug en de ontbossing van een aantal percelen langsheen de Mazelbeek. De repelvormige percelering, verticaal in de Chartreuzemeersen en horizontaal in de Assebroekse meersen, is verdwenen; de grote perceelblokken worden afgelijnd door middel van bomenrijen.

Op de kaart van het Nationaal Geografisch Instituut van 1995 is de grootschalige omzetting van grasland naar akkerland in de Chartreuzemeers de voornaamste wijziging. Een bijkomend en vrij recent verschijnsel is de aanplanting van populieren: één groot perceel langsheen de Mazelbeek en een kleine perceel tussen twee loofhoutbestanden.

Beverhoutsveld

De slechte waterhuishouding en arme bodem op het Beverhoutsveld is de reden voor de zeer late ontginning van het gebied. Vóór 1850 was het een heidegebied (wastina) waar het vee gemeenschappelijk kon grazen en waar plaggen ed. gehaald konden worden. In het begin van de middeleeuwen stond er waarschijnlijk nog een bos dat echter vrij snel tot heidegebied evolueerde door overbegrazing. In het gebied komt nu nog steeds heidevegetatie voor. Tijdens de middeleeuwen waren hier talrijke veldvijvers aanwezig die nu verdwenen zijn. In sommige weilanden zijn cirkelvormige depressies aanwezig, maar het is niet bekend of dit resten van veldvijvers zijn.

Op de historische kaarten van de Ferraris en Vandermaelen is het Beverhoutsveld een uitgestrekt heidegebied te midden van reeds ontgonnen agrarische percelen. Vennen zijn afgebeeld en ook enkele doorgaande wegen of paden. De aanzet van de ontginning van het Beverhoutsveld is op de topografische kaart van 1871 voor de eerste keer te zien. Een verkaveling van grote rechte blokken is duidelijk waarneembaar.

Vanaf het midden van de 19^de eeuw werd het veldgebied op zeer systematische manier ontgonnen. Tijdens deze ontginningsperiode werd een netwerk van loodrechte dreven aangelegd om de nieuw ingerichte akkers en weilanden te ontsluiten. Vanaf 1863 werden in opdracht van het provinciebestuur in het Beverhoutsveld talrijke dreven en paden aangelegd met beplantingen langs de hoofddreven. Er werd ook een grachtennetwerk gegraven voor een betere ontwatering van het gebied. Het rechtlijnig drevenpatroon deelde het gebied in grote blokken landbouwland op die op hun beurt nog eens onderverdeeld werden in gebruikspercelen.

Het blokvorming ontginningssysteem is zichtbaar op de topografische kaarten vanaf 1890. De dreven zijn nog zeer herkenbaar en goed bewaard gebleven. Langs de percelen kwamen (en komen hier en daar nog) knotbomenrijen en houtkanten voor. De dreven accentueren het systematische ontginningspatroon van het gebied en delen het gebied ook visueel op in kleinere ruimtes. De perceelsrandbegroeiing en de rietkragen in grachten delen die kleinere ruimtes verder op. Desalniettemin heeft het gebied een half open karakter met af en toe vergezichten.

De systematische percelering met de inbreng van lineaire beplantingen langs dreven, paden en grote perceelsblokken heeft geleid tot meer gesloten landschapsbeeld, in tegenstelling tot het eertijds volledig open meersengebied.

Huidige landschap

Aan de rand van het meersengebied vlakbij de zandrug komt kwelwater aan de oppervlakte wat een unieke vegetatie met zich meebrengt. De ondergrond van deze depressie bestaat uit zandige Vlaamse Vallei-afzettingen, vervolgens laatglaciale moeraskalk met erboven een venige laag, en daarboven voornamelijk holoceen zandig en lemig materiaal. Het uitgesproken alluviaal karakter van dit gebied, zijnde een natuurlijk bergingsgebied in functie van de afwatering van de omgevende landschappen, is bepalend voor het dominant voorkomen historisch permanent graslandgebruik. Het grachtenstelsel is geënt op de dekzandrug: enerzijds evenwijdig ermee in oost-west richting en anderzijds dwars erop in noord-zuidrichting. Door de aanleg van een grachtenstelsel, door de afwatering naar het kanaal Gent-Oostende via de Hoofdsloot en het Sint-Trudoledeken, en door de inzet van pompen is het gebied niet meer zo vochtig als vroeger, maar het graslandgebruik primeert nog steeds op akkerbouw. De wei- en hooilandpercelen zijn begrensd door grachten met rietkragen, en perceelsrandbegroeiing (vooral knotbomenrijen). Op hoger gelegen stukken komen enkele dreven voor.

Tussen de Gemene Weiden en het kasteel Bergskes loopt een oude tramlijn die nu begroeid is met een houtkant. Het meersengebied is nauwelijks bebouwd en vormt een open ruimte aan de rand van de stad Brugge. Weinig wegen doorsnijden het gebied wat de landschappelijke samenhang bevordert.

Het verschil tussen het landschap op de dekzandrug, in de achterliggende depressie (meersengebied) en het veldgebied wordt goed geaccentueerd door het verschil in openheid: op de rug is het een gesloten landschap met enkele bosjes terwijl het in het meersengebied en het veldgebied een half open landschap is door de vele bomenrijen. Het landschap heeft een kleinschalig karakter met onder meer weilanden met typische perceelsrandbegroeiing. Ook zijn er nog veel onverharde wegen. Het gebied is eveneens gekenmerkt door een nagenoeg afwezige bebouwing. De weinige bebouwing ligt sterk verspreid.

Flora en fauna

Op de biologische waarderingskaart wordt een inschatting gegeven van de natuurwaarde van de verschillende percelen. Het noordelijk deel van dit gebied is voor de natuur het meest waardevol. Dit is voornamelijk het gebied De Bergskes en de meersen (in het bijzonder de Assebroekse Meersen). Het Beverhoutseveld is voornamelijk intensief in agrarisch gebruik, enkel de dreven hebben hier een (beperkte) natuurwaarde.

Deze beschrijving is gebaseerd op gegevens uit het beschermingsdossier van 2001. De natuurwaarde is grotendeels geënt op het eeuwenlang gebruik van deze gebieden als meersen voor hooi en weide.

Een eerste belangrijk element in het gebied vormen de talrijke grachten en waterlopen die op zich reeds de nodige verschillen vertonen. Deze zijn hoofdzakelijk een gevolg van de graad van vervuiling. In de sterkst vervuilde waterlopen, met merkbare verbetering voor het Sint-Trudoledeken sinds de scheiding van het afvalwater, groeien onder andere grote brandnetel, akkerdistel, bitterzoet en riet. Een aantal kleinere grachtjes worden in het landschap geaccentueerd door homogene schermen liesgras. Minder sterk vervuilde grachten, zoals in het grootste deel van de Assebroekse meersen, hebben een meer heterogeen samengestelde vegetatie. Hier vindt men onder andere bultroos, blaartrekkende boterbloem en plaatselijk gele waterkers. Op en langs de oevers groeien onder andere oeverzegge, mannagras, moerasspirea, kattenstaart en heelblaadjes. De grachten in de Gemeene Weiden en in een belangrijk deel van de Chartreuzen bieden meestal nog een ander en interessanter beeld. In de plaatselijk droogvallende bedding treft men onder meer volgende soorten aan: kleine kroos, puntkroos, gedoornd hoornblad, dotterbloem, aarvederkruid en waterviolier.

Langs de oevers wordt de vegetatie, indien deze zich hoog kan ontwikkelen, voornamelijk bepaald door gele lis, grote waterweegbree, riet, grote egelskop en valse voszegge. Is de vegetatie lager, dan vindt men in de zone waterrand - oever onder andere volgende soorten: groot moerasscherm, kleine watereppe en watertorkruid. Langs de hoofdgrachten groeien in de iets hoger gelegen overgangszone naar de paden toe onder meer moeraswalstro, kleverig walstro en pinksterbloem.

Wat de weilanden betreft, dient er een onderscheid gemaakt tussen de matig droge en de nattere, soms venige weiden. De relatief droge weiden vertonen weinig variatie en bijzondere soorten ontbreken. Wel aanwezig zijn onder andere Engels, Italiaans en Frans raaigras, madelief en witte en rode klaver. Het soortenaanbod wijzigt in de meer natte weiden met soorten als geknikte vossenstaart, pinksterbloem en mannagras. In de venige weiden komen buiten deze soorten nog enkele andere, in het Vlaamse district zeldzame soorten voor. Voorbeelden hiervan zijn egelboterbloem (Ranunculus flammula), schildereprijs (Veronica scutellata), muizenstaart (Myosurus minimus) en aardbeiklaver (Trifolium fragiferum). In de weinige resterende hooilandjes in de Gemeene Weiden groeien onder andere koekoeksbloem, moeraswalstro, wederik, moeraszegge en gewone zegge.

Het droge karakter van de verlaten spoorweg- en trambedding weerspiegelt zich duidelijk in de voorkomende plantensoorten. Enkele voorbeelden illustreren dit: grijskruid, ijzerhard, Sint-Janskruid en zandzegge. De taluds van de spoorwegbedding zijn vochtiger en begroeid met onder meer zwarte en grauwe els, zomereik, grauwe wilg en braam. Als ondergroei vindt men er onder andere mannetjesvaren, avondskoekoeksbloem en stinkende gouwe.

Langs de paden en de dreven in het meersengebied groeien de voor deze plaatsen kenmerkende soorten zoals reukgras, ijle dravik en akkerhoornbloem.

De Steenbrugse bosjes geven op hun beurt een ander beeld. In de loofhoutbestanden wordt de boomlaag ingenomen door onder andere gewone esdoorn, ruwe en zachte berk, tamme kastanje, beuk, es, zomereik en Amerikaanse eik. De struiklaag, die op bepaalde plaatsen zeer dicht is, bestaat onder meer uit haagbeuk, hazelaar, sporkehout, wilde kamperfoelie, vogelkers, Amerikaanse vogelkers en vlier. De kruidlaag wordt gekenmerkt door een aantal typische bossoorten, zoals bosanemoon, wijfjesvaren en dubbelloof. Op één plaats werd de voor het Vlaams district zeer zeldzame rankende helmbloem (Corydalis claviculata) aangetroffen.

Een andere interessante plaats bevindt zich in het bosje onmiddellijk ten westen van de Sint-Lucaskliniek: de bodem is er plaatselijk zeer drassig en de plantengroei bestaat er onder meer uit gele lis, moerasvergeet-mij-nietje, watermunt, wolfspoot en moerasandoorn.

De naaldhoutbestanden, die weinig of geen ondergroei hebben, bestaan voornamelijk uit Europese lork, fijnspar en Douglasspar.

Avifauna

De grote verscheidenheid aan biotopen in het gebied heeft zijn weerslag op de samenstelling van de avifauna. De hiernavolgende gegevens dateren uit 1970 met aanvullingen van 1985.

Voor veel vogelsoorten vormt het meersengebied een tijdelijk uitgelezen voedsel- en verblijfsgebied. Tot het broedbestand behoren vooreerst een aantal karakteristieke water- en weidevogels zoals kievit, waterhoen en wilde eend. Het zeldzame ijsvogeltje werd als broedgeval waargenomen in de omgeving van het Van Caillebos. In de in het gebied voorkomende beboste percelen, zijnde het het kasteeldomein de Bergskens, het Van Caillebos en de Steenbrugse Bosjes, broeden boomvalk, sperwer en groene specht. Specifiek in de Steenbrugse Bosjes komt de buizerd als broedvogel voor en broeden tuinfluiter, zwartkop, tjiftjaf, matkop, pimpelmees, fluiter, staartmees, boomkruiper, grote bonte specht, groene specht, holenduif en grauwe vliegenvanger. Van de dagprooivogels is de torenvalk de meest algemene. In de holten van knotwilgen vindt men regelmatig broedgevallen van steenuil en in de Assebroekse meersen werd de ransuil als broedvogel waargenomen. Fourageergasten zijn witgatje, houtsnip, watersnip, wulp en blauwe reiger.

De in de winter zeer natte weilanden vormen een uitstekende pleisterplaats voor een aantal eendachtigen zoals wilde eend, wintertaling, slobeend, pijlstaarteend, bergeend en in uitzonderlijke omstandigheden grauwe gans, kolgans en rietgans.

In het struweel langs de verlaten spoorwegberm en trambedding en in de rietkragen langs de grachtjes kan men de zangposten horen van winterkoning, heggenmus, bosrietanger, kleine karekiet, grasmus, vink, geelgors, rietgors, groenling, merel, grote lijster en roodborstje.