Het kasteeldomein van Ooidonk te Deinze (Bachte-Maria-Leerne), gelegen binnen een grote meanderende Leiebocht en uitgestrekt meersengebied, is één van de bekendste en integraal best bewaarde historische kasteeldomeinen van Vlaanderen. Architectuur en omgevend landschap zijn hier doorheen de geschiedenis op zulke wijze verweven tot één geheel dat het totaalbeeld primeert en de verschillende onderdelen met intrinsieke waarde de componenten vormen van het totale monument.

De naam “Hodonc”, van Frankische oorsprong, verwijst naar een oude nederzetting met strategische functie, gezien zijn ligging op een verhevenheid in de grote Leiebocht, in de nabijheid van de baan Gent-Deinze-Ieper. Vermoedelijk had deze eerste nederzetting een typische mottestructuur met afzonderlijk omgracht opper- en neerhof. Volgens de eerste archiefdocumenten van de 13de-14de eeuw had het een zeker aanzien en grote uitgestrektheid, doch van een kasteel is nog geen sprake. Het is Jan de Fosseux, heer van Nevele, die in 1387 de plaats uitkiest voor zijn nieuwe verblijfplaats: een waterburcht met typische vierkante plattegrond met vier hoektorens, omgeven door een brede walgracht. In de eerste helft van de 19de eeuw, onder de familie du Bois wijzigde de omgeving van het kasteel aanzienlijk. Architect J.J. Dutry wordt vermeld door J.P. Goetghebuer als werkzaam in het park van Ooidonk. Mogelijk is geheel de reorganisatie van het domein van zijn hand. Het neerhof voor het kasteel werd gesloopt en op de plaats kwam de grote landschapsvijver met eilandjes die verbonden werd met de omgrachting. Hierdoor werd ook de hoofdtoegang verplaatst naar de noordelijke hoek bij de dreef en werd een ijskelder aangelegd onder een met linden beplante heuvel. Het “Engels park”, aangelegd met slingerend wegenpatroon en tra’s, de oranjerie en moestuin werden toen ook aangelegd en met het kasteelpark verbonden via een overbrugging van de landweg naar de Leiemeersen, op de plaats van de oorspronkelijke ingang. De familie t’Kint de Roodenbeke, eigenaars sinds 1864, gaven het kasteel zelf zijn huidige uitzicht tijdens een grondige restauratiecampagne onder leiding van de Franse architect C. Parent.

Naast de tuinen en het kasteelgoed is het bos met zijn oorspronkelijk drevenpatroon bewaard. Mooie middelhoutbestanden met oude eiken met een hakhoutetage bleven tot op heden behouden. De siertuin tussen de binnen- en buitenwal kreeg zijn huidige constellatie tijdens het interbellum, onder meer met een vroeger zwembad en paden aangelegd in flagstone wat wijst op een verwantschap met de “Nouveau Jardin Pittoresque”. Ooidonk is nog een vrij intact kasteeldomein. Mede door de unieke strategische ligging in het meersengebied binnen de grote Leiebocht is het domein met zijn voorname gebouwen, dubbele omgrachting, tuinen, vijver, kasteelbos, boerderijen en landerijen een representatief geheel gebleven. De Ooidonkdreef, de in 1567 aangelegde verbindingsdreef met de steenweg, is nog een unieke lindendreef met bij de steenweg het vroegere dorpscentrum van Sint-Maria-Leerne en verder een rechtlijnig verloop doorheen de weilanden.

Links en rechts van Ooidonkdreef of aansluitend bij het kasteelgoed in het zuiden liggen nog enkele hoeven die sinds eeuwen deel uitmaken van de bezittingen van het kasteel. De arm van de oude Leie te Astene wordt ook nog wel Vosselareput genoemd (naar een stuk van de arm dat is ingericht als zwemgelegenheid). Het zicht rond deze arm wordt grotendeels bepaald door de omliggende weilanden. Deze voormalige Leie meander heeft een lengte van 4710 meter. Over het juiste tijdstip van het afsluiten van deze arm heerst onduidelijkheid. Afhankelijk van de bron varieert het jaartal tussen 1850 en 1860. De overheid zou de ‘heuvel’ hebben doorgestoken, een sas geboord en aldus de scheepsweg verkort hebben. Volgens het sashuis te Astene is de sluis te Astene waarschijnlijk vanaf 1865 gebouwd en gebeurde de afsluiting van de meander vermoedelijk in 1867. Het landschap binnen de meander is een meersengebied met weinig lineaire vegetatie. Sinds de Ferrariskaart zijn er geen spectaculaire wijzigingen gebeurd.

Aan de oostelijke zijde van het Kasteel van Ooidonk ligt eveneens een meersengebied. Een meander van de Leie, Otegemsham, slingert zich hier door de weilanden. Aan de overzijde van de Leie ligt het 19de-eeuwse kasteel Ter Lake, nu Ter Leie genoemd. Het boomrijk park eromheen is in de Coleghemham gelegen. De overwelfde kelders van het vroegere feodale heerlijke verblijf van “Ter Laecke” bleef als oude kern bewaard.

Het gebied, met centraal het Kasteeldomein van Ooidonk en de omliggende Leiemeersen, wordt bijna volledig door bewoning omsloten. Vanop de kleine Vetterskouter heeft men een zicht op de Leiemeersen, met het middeleeuwse gehucht Bachte aan de oever van de Oude Leiearm gelegen.