Heers en Veulen ontstonden nabij de Heerse of Veulense Beek, één van de bovenlopen van de Herk, die er het golvend open-field landschap van Droog-Haspengouw insnijdt.

De oudst gekende archeologische sporen zijn van Gallo-Romeinse oorsprong. De Sint-Martinuskerk van Heers is een zeer oude stichting, waartoe tot 1450 ook Veulen behoorde. De Luikse Sint-Laurentabdij inde in beide dorpen de tienden, en had er een belangrijk grondbezit. De vochtige beemden in de beekvallei werden in de toenmalige landbouweconomie als gemene weiden benut. Regelmatig rezen tussen Heers en de omliggende dorpen grensgeschillen om het bezit ervan. Verbindingswegen zijn vaak als holle wegen ingesneden.

Heers was steeds een landbouwgemeente met een aantal grote hoeven. Het nederzettingspatroon is dat van een groot hoopdorp. De gemeente wordt doorkruist door de steenweg Sint-Truiden-Luik, aangelegd in 1717. Door de aanleg van de steenweg verloor het oude centrum aan belang ten voordele van de bebouwing aan de steenweg, die vanaf het midden van de 18de eeuw een aanvang neemt.

Ten noorden van het oude dorpscentrum lag het Broek, een moerassige zone, brongebied van de Heerse Beek. Hier liggen ook de vijvers van het kasteel. In de onmiddellijke nabijheid van de dorpskern liggen kasteel, Sint-Martinuskerk, de pastorie, de kapel der Heren en enkele grafstenen. Te oordelen naar de stijl van het gebouw situeert het kasteel zich eind 15de, begin 16de eeuw. Het is een compact geheel in laatgotische stijl met elementen die reeds verwijzen naar de renaissance. De vier vleugels zijn gelegen rondom een vrijwel vierkante binnenplaats. Ten vroegste begin 19de eeuw vervangt een park in landschappelijke stijl de traditionele inrichting met grachtensysteem, boomgaarden en hovingen, zoals zichtbaar op de Atlas der Buurtwegen (1843). Het park, aan de straatzijde afgesloten door een ijzeren hek tussen hardstenen pijlers, is thans sterk verruigd en sluit aan bij de populierenaanplanten in de voormalige beemden van de beekvallei. De kasteelhoeve is een thans vrijwel geheel gesloten. Opmerkelijk is de imposante en monumentale langsschuur met kleine vierkante toren, die wellicht dateert van de bouwperiode van het kasteel. Tegenover het kasteel, aan het einde van een beukenlaan en holle weg ligt op een heuveltje de kapel van de Houten Lieve Heer. Kapel en laan zijn reeds aangeduid op de kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778).

De Heerse (of Veulense) Beek is meteen ook de zuidwest-grens van de gemeente Veulen. Op de laagste gedeelten liggen hier van oudsher vochtige beemden die laten met populieren werden ingeplant. Ook Veulen was steeds een landbouwdorp. De sterke concentratie in het zuiden van het grondgebied geeft het het aanzien van een kerndorp met bebouwing gegroepeerd bij kasteel en kerk. Het stratenpatroon heeft in de loop der eeuwen vrijwel geen wijziging ondergaan. De dorpsbebouwing wordt gekenmerkt door een aantal grote vierkantshoeven. Aan de school staat nog een haag van gevlochten gele kornoelje. De oudste kern van het kasteel dateert van 1669. In zijn huidige vorm schijnt het opgetrokken te zijn in 1747. Het grondplan beschrijft een vrijwel vierkant geheel van roodgeschilderde bakstenen gebouwen in Maasstijl rond een gekasseid erf. Het is als het ware gebouwd als een grote vierkantshoeve, waarvan de noordoostelijke vleugel geflankeerd door torens het eigenlijke kasteelgedeelte is, terwijl de overige vleugels de hoevegebouwen zijn. De kabinetskaart toont als oorspronkelijke omgeving een gebied van vochtige beemden, grachten en hovingen. Ook hier is volgens de Atlas der Buurtwegen in 1843 het park in landschappelijke stijl reeds aangelegd en het grachtensysteem omgevormd tot vijvers. Het is een zeer ruim park met vijver en een aantal merkwaardige bomen, dat aansluit bij de grotendeels met populieren beplante beemden in de beekvallei. In de onmiddellijke buurt van het kasteel liggen de kapel en grafkelder van de familie de Donnea, de pastorie met ommuurde tuin, de parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw Tenhemelopneming met ommuurd kerkhof.

• Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
• Provincie Limburg, Atlas der buurtwegen provincie Limburg [online].