De Sint-Martinuskerk ligt aan de rand van het dorpscentrum, langs de dreef die leidt naar het kasteel van Westmalle. In de kern dateert het gebouw uit de late 15de eeuw; het huidige uitzicht dateert van de heropbouw van 1926-1927 door architect V. Lenaerts. De kerk wordt omgeven door een ommuurd kerkhof.

Historiek

De oudst gekende afbeelding van de kerk is een schets van de "Kercke van Westmale" in het landboek van de Sint-Bernardusabdij; de prent toont een zeshoekige toren met even breed schip en koor. Er is geen transept, zijkapellen of sacristie. Met de bouw van de huidige Sint-Martinuskerk werd gestart op het einde van de 15de eeuw, na de verwoesting van het oude bedehuis dat als kasteelkapel fungeerde. De doopkapel en de sacristie aan de zuidzijde van het koor zijn restanten van deze 15de-eeuwse bouwfase. De grafkapel van de kerk dateert vermoedelijk uit de 16de eeuw. Getuigen hiervan zijn twee wapenschilden op de sluitstenen in het gewelf (het ene van de familie van der Molen, het andere een alliantiewapen 'van der Molen- de Cotereau'). In de westgevel van de grafkapel is het epitaaf van Hendrik de Cotereau ingewerkt, een zwart marmeren medaillon met rondomrond rolwerk in wit marmer met renaissance-ornamentiek en -symboliek.

In 1757 werd de zeshoekige toren door brand verwoest. De heropbouw door de Bernardijnen gebeurde in 1760, een campanile-achtige toren met een tweede 'tiende-torentje' centraal op de dwarsbeuk. Grote schade werd aangericht in 1822 door een blikseminslag gevolgd door een grote brand en in 1869 door een hevige storm. In 1902-1905 werd de kerk vergroot van 30 tot 50 meter lengte, de toren werd daarbij 20 meter in westelijke richting opgeschoven. In de nacht van 8 juni 1915 brandde de kerk opnieuw af. Bij de wederopbouw in 1926-1927 werd de kerk een tweede maal uitgebreid met twee zijbeuken naar ontwerp van V. Lenaerts, tot een grootte van 24 bij 50 meter. Deze verbredingen zijn duidelijk merkbaar in de architectuur en in het materiaalgebruik. Het huidige kerkorgel dateert van 1934. De drie klokken in de toren zijn van het jaar 1949.

Beschrijving

De Sint-Martinuskerk is een driebeukige kruiskerk met ingebouwde westtoren, een schip van zes traveeën, nog vergroot met twee zijbeuken over meer dan de halve lengte van het schip, transepten van twee traveeën met vlakke sluiting, een koor van twee traveeën met driezijdige sluiting en een zuidelijke zijkapel met vijfzijdige sluiting. Deze parochiekerk is een baksteenbouw afgewerkt met kalkzandsteen, de uiterste zijbeuken opgetrokken in zandsteen, de volumes zijn afgedekt met leien zadel- en lessenaarsdaken. De oude delen zijn in Kempische rode baksteen opgetrokken en werden in 1926 met dezelfde steen hersteld. Het parement van de twee toegevoegde zijbeuken is opgetrokken in grès de Montauban.

De vierkante westertoren onder ingesnoerde naaldspits wordt gemarkeerd door hoekstenen, doorlopende kordons en steigergaten. De toren telt vier geledingen, gescheiden door waterlijsten; aan de noordzijde is een vijfhoekig traptorentje aangebouwd. Aan elke zijde van de bovenste geleding bevinden zich twee spitsboogvormige galmgaten. Boven de natuurstenen korfboogdeur bevinden zich een radvenster en een groot spitsboogvormig drielicht met neogotisch maaswerk. De traveeën van de zijbeuken zijn gemarkeerd door steunberen met versnijdingen, en opengewerkt door spitsboogvormige neogotische twee-, drie- of vierlichten. Door het afwijkend materiaalgebruik vallen de twee uiterste zijbeuken sterk op. Deze zijbeuken en de transepten eindigen in puntgevels met schouderstukken. De oostelijke gevel van het zuidtransept is afgewerkt met een boogfries. Aan de zuidzijde van het koor bevindt zich een lager 15de-eeuws kapelletje met eenvoudige spitsboogvensters in natuurstenen omlijstingen dat toegankelijk is via een segmentboogdeur met geprofileerde omlijsting onder een gotische spitsboog met maaswerk. Enkele recentere aanbouwen huisvesten de sacristie en bergruimte.

Interieur

Het interieur wordt bepaald door spitsbogen op zuilen met een achthoekige sokkel en dekblad. Een bakstenen spitstongewelf op halfzuilen en consoles dekt het schip af; de zijbeuken zijn voorzien van een kruisribgewelf. Ook de doopkapel wordt overwelfd door een kruisribgewelf; de grafkapel wordt gekenmerkt door een graatgewelf met sluitstenen met een 16de-eeuws wapenschild.