Bejaardenhof voor echtelieden met gemeenschapslokaal, in 1949 opgericht door de sociale huisvestingsmaatschappij De Mechelse Goedkope Woning naar ontwerp van architect Jan Faes. In 1962 uitgebreid met modernistische galerijflats, eveneens ontworpen door Jan Faes.

Bouwgeschiedenis en situering

Het bejaardenhof De Schijf, op een achterin gelegen terrein aan de Schijfstraat, werd vlak na de Tweede Wereldoorlog gerealiseerd door De Mechelse Goedkope Woning in samenwerking met de Commissie van Openbare Onderstand (C.O.O.). Het hof was bedoeld als alternatief voor de bestaande rusthuizen, waarin mannen en vrouwen van elkaar gescheiden werden. De Mechelse Goedkope Woning bouwde op het terrein, dat verkregen werd van de C.O.O., in totaal 49 woongelegenheden voor bejaarde echtelieden. De C.O.O. zou ook tussenkomen in de huur.

Het ontwerp werd opgemaakt door de Mechelse architect Jan Faes, die in de jaren 1950 en 1960 meewerkte aan verschillende sociale woningbouwwijken van De Mechelse Goedkope Woning, onder meer de bekende wijk Oud Oefenplein. De Nationale Maatschappij keurde het definitieve ontwerp goed in 1949. De werken werden uitgevoerd door de firma Dogaer en Zonen uit Mechelen. Nog hetzelfde jaar werd de wijk ingehuldigd, getuige de gedenksteen ingemetseld in het gemeenschapslokaal. 49 koppels konden er gehuisvest worden in vijf vrijstaande bungalows en 22 duplexwoningen (met 44 woongelegenheden). Daarnaast omvatte de wijk ook een gemeenschapslokaal, bedoeld als feestzaal of kaartershuis.

Vernieuwend voor die periode was niet enkel de idee van een wijk voor bejaarde echtelieden, maar ook de opvatting van vrijstaande bungalows of korte rijen duplexwoningen rond een groen gemeenschappelijk plein. Het groenplan en de inrichting van de openbare ruimte maakte integraal deel uit van het ontwerp en was bijzonder verzorgd (ontwerper onbekend). De woningen werden eerder landelijk opgevat, in een sobere traditionalistische stijl. In toenmalige literatuur en krantenartikels werd het rusthof De Schijf gelauwerd en omschreven als een "modern begijnhof".

Begin jaren 1960 volgde een uitbreiding van het bejaardenhof, eveneens naar ontwerp van Jan Faes. In opdracht van De Mechelse Goedkope Woning ontwierp Jan Faes een galerijflat met twintig woongelegenheden, ditmaal in een uitgesproken modernistische stijl. Het bestaande gemeenschapslokaal werd uitgebreid met een televisielokaal (gebouwd in dezelfde stijl). De bouwaanvraag die werd ingediend bij de Stad Mechelen (1961) vermeldt naast Jan Faes ook D. Peeters (wellicht Désiré Modest Peeters). In 1964 werd het gebouw in gebruik genomen. Het gerealiseerde gebouw verschilt echter licht van de ingediende bouwaanvraag. Begin jaren 1970 werd het bejaardencomplex nogmaals uitgebreid, ditmaal met zestien duplexen (32 woongelegenheden) voor bejaarden, verdeeld over twee blokken, naar ontwerp van V. Lauwers en Jan Van Meerbeeck (niet opgenomen in de afbakening).

Beschrijving

Eerste fase (bejaardenhof 1949)

Bejaardenhof gebouwd rond een L-vormig plein, ommuurd met lage tuinmuur (oorspronkelijk was de inkom gemarkeerd door stenen zuilen met pergola’s). Bungalows en duplexwoningen geschikt rond een gemeenschappelijk groenplein. Het terrein is op de rand bebouwd, met aan de inkom van het hof twee vrijstaande bungalows ingeplant op bissectrices, aansluitend aan de zuidkant van het terrein nog drie vrijstaande bungalows; verder vier per twee gekoppelde woningen, twee blokken met drie woningen en aan het uiteinde van het hof twee blokken met telkens vier woningen. In de noordpunt van het terrein, bij de inkom gemeenschapslokaal.

De aanleg van het bejaardenhof wordt gekenmerkt door de volledige scheiding van voetgangers en verkeer: voor de leveranciers is er een rijweg aangelegd rondom de wijk, die de achterkant van de woningen (met achterdeur uitgevend op berging) ontsluit. De voorkanten van de woningen geven uit op de groenzone. De inrichting van het plein was volledig uitgedacht in functie van het comfort van de bewoners, met rustbanken, een cirkelvormige ommuurde zithoek met bloemen, verzorgde voetpaden (grotendeels bewaard). Bij de inplanting van de woningen werd rekening gehouden met optimale oriëntatie (bezonning); functionele groenaanleg met bomen en struiken langs de noordkant en een lijn populieren om de noordenwind op te vangen.

Alle woningen en gemeenschapslokaal werden opgetrokken in traditionele baksteenbouw (rode papesteen) op plint in klampsteen onder rode pannen zadeldak; bij de bungalows vervangen door zwart pannendak. Alle woongelegenheden opgebouwd uit woonkamer, keuken, slaapkamer, bergplaats en wasgelegenheid/badkamer. Het gemeenschapslokaal werd in de jaren 1960 uitgebreid in dezelfde stijl.

Ingemetseld in de straatgevel van het gemeenschapslokaal een gedenksteen, met opschrift: "OP 16 JULI 1949 WERD DOOR DE HEER R.DECLERCK/ GOUVERNEUR DER PROVINCIE ANTWERPEN DE EERSTE STEEN/ GELEGD VAN HET RUSTHOF VOOR OUDE ECHTELIEDEN OPGERICHT/ DOOR DE S.M. DE MECHELSE GOEDKOPE WONING/ IN SAMENWERKING MET DE COMMISSIE VAN OPENBARE ONDERSTAND/ EN IN AANWEZIGHEID VAN DE HEREN A. SPINOY BURGEMEESTER EN DR. J. TEUGELS VOORZITTER DER C.O.O./ VOOR DE MECHELSE GOEDKOPE WONING DESCAMP ZAAKVOERDER/ J. VERBERT VOORZITTER/ F. HOUBEN SEKRETARIS/ DE AANNEMERS DOGAER ZONEN/ DE ARCHITECT J. FAES".

Tweede fase (galerijflat 1961)

Begin jaren 1960 werd een geknikt galerijflatgebouw van twee bouwlagen ingeplant op de uiterste noordrand van het terrein, naast het bestaande kaartlokaal (dat werd uitgebreid met een nieuwe T.V. zaal); symmetrisch opgebouwd met aan elke kant van de inkompartij (in het oksel) tien traveeën. Aan de voorkant bevinden zich de woon- en slaapkamers, aan de achterkant badkamers en keukens. De eerste verdieping is bereikbaar via een galerij aan de achtergevel. Licht hellend lessenaarsdak met in de andere richting hellende luifel boven de galerij. De voorgevel heeft een voor de jaren 1960 typische gevelinvulling met silexpanelen, en vlakken met lichtblauwe sandwichpanelen en ramen (schrijnwerk vervangen). De inkomtravee is speels uitgewerkt met een paneel met glasdallen op de eerste verdieping en een sierlijke lichte betonnen luifel.

Evaluatie

Het bejaardenhof De Schijf heeft een architecturale en stedenbouwkundige waarde. Het samenspel van de verschillende fasen verleent het ook een meerwaarde (contextwaarde). Erfgoedelementen die de waarde onderbouwen zijn de inplanting en de groenaanleg met inrichting, de combinatie van woningtypes, het volume en de materialiteit van de woningen. Voor het galerijflatgebouw is in het bijzonder de behandeling en de materialiteit van de voorgevel van belang in de architecturale waarde.