Georiënteerde driebeukige kerk met ingebouwde westtoren, ingeplant ten oosten van het dorpsplein, en omgeven door een kerkhof.

Historiek

Volgens oude documenten was Leest reeds in 1129 een zelfstandige parochie in het bisdom Kamerijk. Bijgevolg was er ook een kerk, vermoedelijk in romaanse stijl, waarvan resten bewaard bleven in de onderbouw van de toren (zie gedeelte van witte zandsteen). Volgens kerkrekeningen werd deze kerk op het einde van de 16de eeuw (voor 1591) grotendeels door brand vernield, waarbij ook de kerkschatten en -meubilair verdwenen. In 1599 opnieuw gewijd door bisschop Matthias Hovius. Nadien herhaaldelijk herbouwd en uitgebreid. Volgens een figuratieve kaart van Hombeek uit de 17de eeuw, had de toenmalige kerk een eenbeukig schip van drie traveeën, breder dan de toren, en een laag smal koor; de toegang bevond zich in de zijgevel. Twee zijkoren van 1614 (zie figuratieve kaarten uit de 18de eeuw), namelijk het Onze-Lieve-Vrouwkoor en het Sint-Niklaaskoor, beide afgebroken in 1852. Zuidelijke sacristie van 1620. In 1768 koor herbouwd omwille van bouwvalligheid. In 1782 toren herbouwd in baksteen (zie kerkrekeningen en gedenksteen boven de ingang) en witgekalkt; na de Tweede Wereldoorlog gecementeerd en in 1971 gedecapeerd en voorzien van een nieuw parement. Vermits de kerk in de 19de eeuw te klein en te bouwvallig was geworden, werd het schip in 1852-1855 heropgebouwd in neogotische stijl en voorzien van zijbeuken (waardoor de toren werd ingebouwd) onder leiding van de provinciale architect F. Berckmans, volgens een niet gedateerd ontwerp. De oude kerkmuren werden afgebroken en gerecupereerd voor de fundering. Hoogzaal en torenzolder werden afgebroken en verhoogd. In 1859 werd een tweede sacristie (ten noorden) gebouwd. Herstel kerkhofmuur in 1863, nieuw ijzeren hek van A. Van Aerschot uit Herentals. Nieuw neogotisch meubilair door M. Vijt en broer. Relatief sterk beschadigd tijdens de Eerste Wereldoorlog, onder meer de koorvensters met hun gotisch maaswerk; de herstellingen werden uitgevoerd naar ontwerp van de provinciale architect E. Careels in de periode 1918-1921; het maaswerk werd vervangen door eenvoudige, geschilderde glasramen, gesigneerd Ed. Steyaert, 1924. Tegelijkertijd interieur herschilderd onder pastoor Beukelaers in de nog steeds typische kleuren rood en zilver.

Beschrijving

Neogotische kerk met ingebouwde, oudere westertoren. De plattegrond vertoont een driebeukige, transeptloze kerk met schip van negen traveeën en koor van twee traveeën met halfronde sluiting, geflankeerd door twee sacristieën (aan zuidzijde van 1620, aan noordzijde van 1859). Met uitzondering van sokkel, koor, zuidsacristie en torenonderbouw, waarvoor zandsteen werd gebruikt, geheel opgetrokken uit baksteen, onder leien bedaking met enkele kleine dakkapellen.

Vierkante westtoren van drie geledingen onder ingesnoerd leien tentdak; de zandstenen onderbouw klimt vermoedelijk op tot de romaanse periode; huidig uitzicht van na de Tweede Wereldoorlog, toen een nieuw parement werd aangebracht. Rechthoekige deur met blind bovenlicht in rondboogomlijsting. Rondbogige vensters en galmgaten. Venster boven de ingang vermoedelijk van 1782.

Schip geritmeerd door versneden steunberen waartussen sobere spitsboogvensters met arduinen onderdorpels; in de westgevel van de noordelijke zijbeuk blind spitsboogvenster met eronder gedenksteen verwijzend naar de eerstesteenlegging in 1852; de zuidelijke zijbeuk met als venster opgevatte neogotische gedenksteen (natuursteen) voor de oorlogsslachtoffers. Koor van zandsteen met talrijke grafstenen en spitsboogvensters in een na de Eerste Wereldoorlog vernieuwde arduinen omlijsting. Tegen de oostgevel van de noordelijke sacristie: overluifelde (derde kwart 19de eeuw) calvarie met houten Christus aan het kruis, volgens F. Donnet eertijds met inscriptie 1709, recent overgebracht naar de voormalige doopkapel, heden in gebruik als winterkapel (ten zuiden van de toren) en vervangen door een keramiek, vermoedelijk van G. Herregods.

Interieur

Bepleisterd en grijs geschilderd interieur (rood voor de gordelbogen en zilver voor druipstenen en consooltjes) met spitsboogarcade op zuilen met bladkapiteel op achtzijdige sokkel; kruisribgewelven.

Mobilair

Schilderijen: Voetkussing door Maria Magdalena, volgens Donnet uit de 18de eeuw.

Beeldhouwwerk: Sint-Anna-ten-Drieën, gepolychromeerd hout, 15de of 16de eeuw; Christus op de koude steen, gepolychromeerd hout, 17de eeuw; Sint-Niklaas en Heilige Jozef met kind, 17de eeuw, afkomstig uit de Sint-Jozefskapel (zie Dorpsstraat); gepolychromeerde, houten 19de-eeuwse beelden als Heilige Cornelius, Heilige Franciscus van Assisi, Sint-Antonius.

Neogotisch meubilair door M. Vijt en broer, uit het derde kwart van de 19de eeuw: hoofdaltaar van 1875, zijaltaar Onze-Lieve-Vrouw van 1869, zijaltaar Sint-Cornelius van 1871, koorgestoelte van 1856, preekstoel van 1871, vier biechtstoelen (1855, 1860).

Glasramen gesigneerd "Ed. Steyaert-Schaarbeek, A.B.S. MCMXXIV".

Ommuurd kerkhof, aan straatzijde afgezet met linden; ijzeren toegangspoort tussen arduinen geringde pijlers met bekronend bolornament. Links en rechts van de kerk neogotisch ijzeren hek. In de zuidoostelijke hoek: eclectisch grafmonument voor de familie Empain, gesigneerd 'J. Naert arch.' met oudste begraving van 1880.