Oorlogsgedenkteken op het kerkhof, rechts naast de toegang van de kerk. Op dit kerkhof bevindt zich het graf van Luitenant-Generaal Wielemans, in de kerk en bij de pastorie herinneren andere gedenktekens aan de Eerste Wereldoorlog.

Dit gedenkteken herinnert aan de burgerlijke en militaire doden van Houtem uit beide wereldoorlogen.

In de pastorie van dit dorp, op relatief veilige afstand van het front gelegen, was tussen januari 1915 en oktober 1918 het Groot Hoofdkwartier van het Belgische Leger gevestigd.

Kenmerken

Op een zware meerledige hardstenen sokkel, gedeeltelijk opgebouwd uit in steen uitgehouwen boomstronken en vooraan versierd met een gedrapeerde doek, staat een boom met afgehouwen takken in de vorm van een kruis. Een wingerdrank slingert zich ertegen naar boven.

Op het kruis: 'Hulde aan onze dapperen' (niet meer leesbaar). Op het voetstuk: in een cartouche '1914-1918', in een banderol 'uit dank gemeentebestuur en volk van Houthem'. Er is eveneens een klimmende leeuw tussen een samengebundelde eike- en palmtak aangebracht, op de gedrapeerde doek staan de namen van gesneuvelden; op de rechterkant de namen van de soldaten en één burger; op de linkerkant de namen en twee slachtoffers W.O. II. De namen zijn chronologisch gerangschikt. Uitgehouwen, wit beschilderde letters.

H. 261 cm x Br. 137 cm x D. 117 cm

Uitvoering: L. Tanghe, Brugge (gesigneerd)

• JACOBS M. 1996: Zij die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 2, Brugge.

Vrij centraal gelegen graf voor luitenant-generaal Wielemans op het kerkhof van Houtem, rechts van de kerk. Op het kerkhof bevindt zich eveneens het oorlogsgedenkteken en een Brits perk met doden uit de Tweede Wereldoorlog. In de kerk hangt een gedenkplaat in verband met de Eerste Wereldoorlog. Bij de pastorie herinnert een gedenksteen aan de Eerste Wereldoorlog.

Historische achtergrond

Félix Wielemans werd in 1863 in Gent geboren. Als Luitenant-Generaal was hij één van de topmensen uit het leger. Van 1913 tot 1915 was hij kabinetschef van de minister van oorlog. Van 1914-1915 was hij waarnemend stafchef van het Belgische Leger, van 1915 tot zijn dood in 1917 was hij stafchef van het Belgische Leger. Vanaf januari 1915 was het Groot Hoofdkwartier van het Belgisch Leger in de pastorie van Houtem gevestigd.

Wielemans stierf op 5 januari 1917 te Houtem aan de gevolgen van de Spaanse griep. Hij was houder van verschillende eretekens en werd op het kerkhof van Houtem begraven.

Kenmerken

Op een breed vierkantig licht aflopend podium en een zware meerledige sokkel staat een vierkantig spitszuil. Het geheel is uit ruw behouwen roze graniet.

Op de zuil prijkt bovenaan een houten kruis en onderaan de portretbuste van de generaal in zijaanzicht in een bronzen medaillon.

Op het voetstuk: vooraan 'Au lieutenant général Wielemans Chef d'Etat Major Général de l'Armée Belge 1863-1917'; op de rechterkant 'Erigée par l'armée', tekst in bronzen letters.

H. 390 cm x Br. 250 cm x D. 250 cm

Uitvoering: F.L. J. De Riemaecker, Sergt T60 ** 1916 (gesigneerd en gedateerd)

Georiënteerde kerk midden kerkhof met palm- en taxusboompjes; afzomende doornhaag en bomen; gietijzeren hek ten oosten. Calvarie tegen zuidelijke transeptgevel.

Vanaf 1144 tot aan de Franse Revolutie, altaar onder patronaat van de Veurnse Sint-Niklaasabdij.

Gotische hallenkerk met zware westtoren naar het typisch kerkschema van de kuststreek, uit de 15de tot 16de eeuw en 1625; jaartal 1552 van rode baksteenkoppen in casement van zuidelijke torenwand; jaartal 1560 op linker neut van ingangsdeur tot middenbeuk, binnenin de westtoren; jaartal 1625 op balk boven westelijke scheiboog van de zuidelijke transeptarm. Overblijfselen van romaanse constructie: ijzerzandstenen partijen van sokkel, transeptgevels, noordgevel van noordelijk zijkoor; centrale muurgedeelten van kalksteen bij transeptgevels.

Restauratiewerken in 1949-1950 naar ontwerp van architect L. Viérin (Brugge) van 1940 met betrekking tot vensters van westgevel (vernieuwd), traceerwerk van torencasementen, en bouw van sacristie in regionale neo-Vlaamserenaissance-stijl. Restauratie en vernieuwing van brandvensters in 1968 naar ontwerp van architect L. Viérin en M. Martens (Brugge). Torenrestauratie in 1969- 1970 onder leiding van architect B. Hendryckx (De Panne).

De plattegrond ontvouwt: een vierkante westtoren, een driebeukig schip van vier traveeën, een transept met armen van één travee, een koor en twee zijkoren van respectievelijk drie rechte traveeën met driezijdige- en twee rechte traveeën met tweezijdige sluiting, een oostelijke sacristie (1949-1950).

Baksteenbouw uitgezonderd vermelde natuurstenen muurpartijen. Gebogen zadeldaken (leien) met hanggoot.

Westtoren met drie geledingen gemarkeerd door kordons; op elkaar gestelde hoeksteunberen met versnijdingen. Typische vertegenwoordiger van de regionale baksteengotiek, zie architectonische versieringen. Steunberen: casement met rondboog en traceerwerk op tweede en derde geleding, met eenvoudige tudorboog op vierde geleding. Onleesbare gevelsteen van steunbeer ten noorden van portaal. Vijfzijdig traptorentje met zelfde versieringen en bakstenen spitsbekroning, tegen de zuidelijke torenwand. Per torengeleding, spitsbogige casementen met traceerwerk. W.torenwand: tudorboogdeur met geprofileerde omlijsting en natuurstenen druiplijst; verdiept spitsbogig vierlicht met visblaasmotief, druiplijst en afzaat, op tweede geleding. Borstwering met rondbogige muuropeningen en hoekpinakels. Latere bekroning met ingesnoerde leien spits en galmgaten.

Twee westelijke tuitgevels met aandak en muurvlechtingen: spitsbogig vierlicht met druiplijst en afzaat ten noorden, spitsbogig casement en hoeksteunbeer uitlopend op pinakel ten zuiden.

Noord-, zuid- en oostgevels: steunberen met versnijdingen; omlopend kordon; kroonlijst. Verlichting door middel van spitsbogige twee- (koren), drie- (schip, noordelijk transept) en vierlichten (Z.transept) met afzaat; druiplijst met gestrekte uiteinden bij koorvensters. Zuidgevel: gedichte spitsboogdeur met geprofileerd beloop, in eerste linker travee, rondboogdeur verdiept in uitgelengde rondboogomlijsting met rondboognis waarin Onze-Lieve-Vrouwebeeld, in vierde travee. Noordgevel: gedichte tudorboogdeur met druiplijst, in eerste travee. Licht uitspringende transeptpuntgevels. Zuidelijke transeptgevel: verlaagd aandak zie muurvlechtingen en rechter schouderstuk; ijzerzandstenen muurpartij met gedichte rondboogdeur verwijzend naar romaanse constructie; gedichte rechter korfboogdeur. Vermoedelijk ingekorte transeptarm, zie rest van spitsbogig casement in westelijk zijgedeelte.

Toreninterieur: portaal met bakstenen kruisribbengewelf en zelfde architectonische versieringen als buitenwand. Hallenkerk geritmeerd door middel van spitsboogvormige scheibogen op bakstenen zuilen met achtzijdige sokkel en kapiteel; houten spitsbooggewelven. Sporen van gedichte rondboogvormige muuropeningen (?) in transeptsluitingen.

Mobilair: zuidelijk zijaltaar: "Heilige Sebastiaan in een landschap" (doek), 16de eeuw. Noordelijk zijaltaar: "Barmhartige Samaritaan" (doek), 17de eeuw. Noordelijke zijbeuk: "Aanbidding der Koningen" (doek), 17de eeuw, geschonken door Ernestus de Werdrin volgens opschrift; "Heilige Drievuldigheid" (doek), 17de eeuw. Zuidelijke zijbeuk: Kruisafneming met schenker en patroonheilige (doek), van 1669 en toegeschreven aan V. Bouquet. Noordelijke zijbeuk: Calvarie met Maria Magdalena (hout), 18de eeuw. Laatste travee van middenbeuk: Heilige Petrus (steen), 18de eeuw; Heilige Paulus (steen), 18de eeuw.

Doksaal (hout), tweede helft van de 18de eeuw. Orgelkast, eerste helft van de 18de eeuw.