De voormalige klompenmakerij klimt in kern op tot de 19de eeuw. Het is een uitzonderlijk bewaarde site die wezenlijke onderdelen van een kleinschalige familiale klompenmakerij bewaart: een blokstal, een ruraal gebouw en een zone voor de stockage van de boomstammen. De klompenmakerswoning is inmiddels afgebroken. Het betreft een zeldzame getuige van de klompenmakersnijverheid in het Land van Waas, dat reeds in de 17de eeuw op ruime schaal klompen produceerde. Vanaf de tweede helft van 19de eeuw groeide de regio zelfs uit tot het grootste productiecentrum in België met bijna zevenhonderd klompenmakerijen.
De klompenmakerij Van Moere bevindt zich in de hoofdgemeente Beveren in de vroegere wijk Tyskenshoek (ook Thyskenshoeck), waarvan de gehuchtsnaam reeds op de Ferrariskaart (1770-1778) en de Atlas der Buurtwegen (circa 1845) wordt genoteerd. Het kleine gehucht situeert zich ten westen van het Beverse dorpscentrum in de nabijheid van de grens met deelgemeente Vrasene. De Pastoor Steenssensstraat, waaraan de klompenmakerij gelegen is, wordt gekenmerkt door gesloten en vrijstaande laagbouw, veelal met voortuinen, en merendeels uit de 20ste eeuw. Ten zuiden van de klompenmakerij bevindt zich de Vrije Basisschool Wegwijzer en iets verder het recente zwemcomplex ‘De Meerminnen’ dat aansluit bij de sportterreinen die zich ook ten zuidoosten en oosten van de klompenmakerij uitstrekken.
De klompenmakerij Van Moere werd volgens het kadasterarchief opgericht in 1879 door blokmaker Fideel Lauwers. De L-vormige blokstal met bijhorend ruraal gebouw werd op dat moment aangebouwd tegen het haaks op de straat ingeplante woonhuis, dat zeker uit het begin van de 19de eeuw dateerde. De klompenmakerij werd bewust wat verdiept en parallel aan de straat opgetrokken. Zo kon de voorliggende vrije ruimte dienst doen als stockageruimte voor de geleverde boomstammen. Een klein vierkant gebouwtje achterin de tuin, eveneens gebouwd in 1879 fungeerde wellicht als rookhuisje dat om veiligheidsredenen op afstand van het atelier en woonhuis was gebouwd. Blokmaker Fideel Lauwers uit Beveren was eigenaar van de gebouwen, maar cijnspachter van de grond die toebehoorde aan het Bureel van Weldadigheid van Beveren.
In 1894 werd het woonhuis verlengd naar de straat toe en gelijktijdig opgesplitst in twee woongelegenheden waardoor het gebouw zijn huidige vorm kreeg. Het feit dat het ooit dienst deed als meergezinswoning is architecturaal nog steeds afleesbaar. Het Bureel van Weldadigheid van Beveren werd kadastraal nog steeds als eigenaar van de gronden genoteerd. Cijnspachter en eigenaar van de vergrote woning, blokstal en de bijhorende ateliers bleek inmiddels handelaarster Justina Schelfhout te zijn. In 1907 behoorden de gebouwen toe aan winkelierster Maria-Joanna Schelfhout. De toestand wijzigde nadien kadastraal niet meer.
Volgens mondelinge bron behoorden het woonhuis en de klompenmakerij na de eeuwwisseling toe aan de familie Van Moere, waarnaar de site vernoemd werd. Naar verluidt baatten ze de klompenmakerij uit tot en met de jaren 1940. Zoals veel gelijkaardige ambachtelijke bedrijven in de streek werd de klompenmakerij omstreeks de Tweede Wereldoorlog buiten gebruik gesteld. Door de opkomst van gummilaarzen en modern schoeisel in synthetisch materiaal, nam de vraag naar klompen sterk af en waren de kleinschalige familiale en arbeidsintensieve klompenmakerijen niet meer rendabel. De site is vandaag eigendom van het OCMW van Beveren, die in samenspraak met de gemeente Beveren achter de klompenmakerij een kleinschalig woonwagenpark voor permanente bewoning op de achterliggende gronden wenst te realiseren. De klompenmakerswoning werd in 2018 afgebroken; enkel de gemeenschappelijke muur met de blokstal bleef behouden.
De voormalige klompenmakerswoning, die in kern minstens opklom tot het begin van de 19de eeuw en in 1894 vergroot werd, was opgevat als een haaks op de straat ingeplante laagbouw die in het verleden ingericht was als meergezinswoning. Het eenvoudige gebouw van één bouwlaag hoog onder een pannen schilddak, en typologisch aanleunend bij een boerenarbeidershuis, telde aan de straatzijde twee traveeën (deur en venster). De zuidelijk georiënteerde zijgevel was opgedeeld in acht traveeën. Het volledige bakstenen gebouw was verankerd met lange schietankers en afgewerkt met een cementering met schijnvoegen. De eenvoudige rechthoekige deuren met bovenlicht (één in de straatgevel, twee in de zuidgevel, twee in noordgevel) evenals de schuifvensters met rolluik (één in de straatgevel en vier in de zuidgevel) waren afdekt door ijzeren I-lateien met rozetvormige bevestigingsbouten, die het huis een 20ste-eeuws voorkomen gaven. Een omlopende witgeschilderde dakgoot, in hout en met een tandlijst aan de straatzijde, markeerde het schilddak.
De noordelijke zij- of erfgevel, waartegen de blokstal werd gebouwd, was ter hoogte van de straat en de voortuin (de vroegere zone voor stockage van boomstammen) gecementeerd en blind. Op manshoogte nabij de hoek was er een kleine oculus of ronde opening die wellicht de mogelijkheid gaf om van binnenuit de voortuin en straat in het oog te houden. Nabij de nok was er een in de cementering ingewerkt beschilderd ijzeren reclameplaatje met opschrift 'PUBL. DEWEZ'. Dit opschrift verwees naar het publiciteitsbedrijf Dewez dat in 1920 in Luik werd opgericht. Het bijhorende onderschrift met telefoonnummer was niet meer leesbaar. Het achterste deel van de noordelijke zij- of erfgevel gaf uit op de kleine met dallen verharde binnenkoer.
De vroegere klompenmakerswoning was opgedeeld in vier achterelkaar liggende ruimtes. De gevelbrede kamer aan de straat was de meest representatieve ruimte of de vroegere 'beste kamer'. Via een deur in de straatgevel kon men deze ruimte betreden. Het betrof een sobere kamer met eind-19de- en begin-20ste-eeuwse aankleding. Een haard met wit houten schouwmantel met typische voluutvormige wangen met rolwerk stond centraal tegen de noordzijde en kwam qua typologie vanaf 1860 voor. De beige-zwarte tegelvloer met geometrisch motief werd naar verluidt in de jaren 1930 geplaatst. De zoldering was sober bepleisterd, de wanden behangen. Twee houten deuren in de oostelijke binnenmuur gaven respectievelijk uit op een kelder (noorden) en op de tweede kamer met steile bordestrap die leidde naar een opkamertje en de zolder (zuiden). De derde ruimte herbergde de keuken. Een rechthoekig rookkanaal met kachelopening bevond zich tegen de westelijke binnenmuur. De tegelvloer met geometrisch kettingpatroon in grijs- en geeltinten werd naar verluidt ook in de jaren 1930 geplaatst. De keuken stond via twee sobere houten binnendeuren in de oostelijke binnenmuur in verbinding met de laatste en vierde kamer. Daarin was aan de noordelijke erfzijde een voutekamer met daaronder een tweede keldertrap.
De eigenlijke klompenmakerij (blokstal met ruraal gebouw) werd in L-vorm in 1879 haaks tegen het midden van de blinde noordelijke zijgevel van het woonhuis gebouwd. De klompenmakerij werd daarbij bewust verdiept geplaatst zodat er een zone parallel aan de straat vrij bleef bestemd voor de stockage van de te verwerken boomstammen. Deze stockagezone is een essentieel onderdeel van een klompenmakerssite. Het was namelijk gebruikelijk dat aangekocht gekapt wilgen- en/of populierenhout bij de klompenmaker gedurende een zestal maanden in openlucht 'te rusten' werd gelegd vooraleer het hout tot klompen te verwerken. Door afdekking met graszoden werd uitdroging van het hout voorkomen. De vroegere stockagezone is heden een soort voortuinstrook afgezoomd met een deels bewaarde lage houten afsluiting. Na de stopzetting van de klompenmakerij werd deze zone ook als moestuin gebruikt.
De klompenmakerij bestaat uit een zogenaamde blokstal van vijf traveeën breed en één bouwlaag onder een relatief laag zadeldak met brede overstek (nok parallel aan de straat en afgedekt met Vlaamse pannen). De blokstal is een volledig in hout opgetrokken constructie met horizontale beplanking op een lage bakstenen stoel, per travee verstevigd door een lage gemetselde steunbeer. Deze houtbouw is een sterke indicatie voor de ouderdom van de blokstal en verschilt van de bakstenen constructies die vanaf het einde van de 19de en vooral het begin van de 20ste eeuw werden opgetrokken. Deze blokstal is bovendien één van de oudst en zeldzaam bewaarde blokstallen opgenomen in de Inventaris Bouwkundig Erfgoed. De westelijke straatgevel van de blokstal is voorzien van een rechthoekige deur en drie ruime witgeschilderde houten vierkante vensters met kleine roedeverdeling, kenmerkend voor een blokstal. De open droogzolder met lange zijden is opengewerkt door middel van regels op stijlen. Hiertussen werden de klompen vroeger te drogen gelegd en gestapeld. Door deze constructie had de wind vrij spel, maar waren de klompen beschermd tegen de zon en de regen. De noordelijke zijgevel is blind en eveneens opgebouwd uit opgeklampte houten planken. De noordelijke zijgevel vormt tevens de grensscheiding met de aanpalende percelen die niet tot de site behoren. De blinde oostelijke erfgevel heeft een open doorgang en is voorts grotendeels ingebouwd door de haaks geplaatste schuur annex werkhuis. Een aantal regels van de opengewerkte droogzolder zijn aan de erfzijde verdwenen.
De blokstal wordt binnenin door een smalle open doorgang in twee delen verdeeld. In de kleinste zuidelijkste zone met baksteenmuur en stenen vloer bevond zich de stookplaats. De zwartgeblakerde binnenmuur duidt dit aan. De eigenlijke werkzone situeert zich ten noorden van de smalle doorgang, bereikbaar via een houten deels opgeklampte deur (aan erfzijde) in de volledig houten scheidingswand. Een tweede opgeklampte deur in dezelfde houten scheidingswand aan de straatkant, bood de mogelijkheid om via de straatgevel de werkruimte te betreden. Deze deur is heden gedicht. De lager gelegen werkruimte heeft een vloer van aangestampte aarde en grote platte stenen met verschillende afmetingen. De sobere volledig in hout opgetrokken ruimte wordt overkluisd door twee spanten (standvinken op een gemetselde stoel, met korbelen en moerbalk onder meer met sporen van telmerken; een draagstructuur die ook voorkomt bij landelijke gebouwen zoals schuren en dergelijke) hier en daar bijkomend verstevigd door boomstammen. Klompenmakers werkmateriaal of alaam is niet meer ter plaatse.
De volledige blokstal is afgedekt door een met stijl- en regelwerk geopende lage zoldering met vlakke zoldervloer opgebouwd uit een plankenvloer op kinderbalkjes, toegankelijk via een opening in de zoldervloer boven de smalle doorgang. Het zadeldak wordt gedragen door een eenvoudig aan het Hollandse spant ontleende gebinttype.
Het dieper gelegen ruraal gebouw (schuur of werkhuis) werd eveneens in 1879 gebouwd, haaks op de blokstal. Het betreft een lang volume onder een laag pannen zadeldak met dakoverstek. De quasi volledig in hout opgetrokken schuur is samengesteld uit horizontaal en verticaal geplaatste planken, binnenin verstevigd met een aantal slanke boomstammen. Aan de zuidelijke erfzijde heeft de schuur een gedeeltelijke bakstenen onderbouw, die deels doorbroken is door een houten opgeklampte deur. De blinde houten noordelijke zijgevel ligt in het verlengde van de noordelijke zijgevel van de blokstal en vormt eveneens de grensscheiding met de aanpalende percelen. De eigenlijke toegang bevindt zich in de oostelijke kopgevel en betreft een brede houten dubbele poort.
De schuur bestaat uit slechts één rechthoekige ruimte met verharde aarden vloer en achteraan de gemeenschappelijke houten scheidingswand van de blokstal. De eenvoudige zolder- en dakconstructie wordt gedragen door een in het midden geplaatst dragend spant (standvink en korbelen), en bijkomend verstevigd door verschillende stuttende boomstammen. De houten zoldervloer ligt op kinderbalken en wordt extra verstevigd door een aantal later aangebrachte slanke boomstammen. Daarboven bevindt zich een zeer eenvoudige dakconstructie. De huidige schuur bevat, wellicht vanwege de louter utilitaire functie als werkhuis, veel recuperatiemateriaal.
Bron: Digitaal beschermingsdossier 4.001/46003/109.1, voormalige klompenmakerij Van Moere
Auteurs: Duchêne, Helena
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Duchêne H. 2019: Klompenmakerij Van Moere met blokstal [online], https://id.erfgoed.net/teksten/281729 (geraadpleegd op ).
Klompenmakerij aangebouwd bij een diephuis uit het eerste kwart van de 20ste eeuw en circa 1940 buiten gebruik gesteld. Woonhuis van twee traveeën en één bouwlaag onder schilddak (nok loodrecht op de straat, Vlaamse pannen). Verankerd en gecementeerd bakstenen gebouw met eenvoudige rechthoekig deur en venster onder ijzeren I-latei met rozetvormige bevestigingsbouten. Haaks tegen het midden van de blinde linker zijgevel, zogenaamd blokstal van vijf traveeën onder zadeldak met brede overstek (nok parallel aan de straat, Vlaamse pannen). Houten constructie (horizontale beplanking) op bakstenen stoel, per travee verstevigd door lage gemetselde steunbeer. Rechthoekige deur en drie ruime vierkante vensters met kleine roedeverdeling. Droogzolder met lange zijden opengewerkt door middel van regels op stijlen.
Bron: DEMEY A. 1981: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Sint-Niklaas, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 7n1 (B-L), Brussel - Gent.
Auteurs: Demey, Anthony
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Demey A. 1981: Klompenmakerij Van Moere met blokstal [online], https://id.erfgoed.net/teksten/17163 (geraadpleegd op ).