Historiek

Ruime barokkerk te midden van het dorpsplein (Mercatorplein) met ten zuiden een plantsoen waarin het standbeeld van Mercator en ten noorden een parking. De huidige kerk zou naar verluidt staan op de plaats van de eerste kapel uit de 8ste eeuw. Deze werd vervangen door een romaanse kerk, vermoedelijk kruisvormig met vieringtoren (oudste document met betrekking tot de kerk van 1172), die circa 1200 vernieuwd werd. In 1453 door oorlog zwaar beschadigd, wordt ze in gotische stijl hersteld. Op 10 augustus 1603 teistert een onweer de toren dermate dat hij, na voorlopige herstellingen door Rombaut van de Sande, in 1661 dient heropgebouwd te worden naar ontwerp van ingenieur P.P. Mercx (Brussel) met stenen afkomstig van het kasteel. De bekroning dateert waarschijnlijk uit het derde kwart van de 18de eeuw. Reeds van in 1675 klaagde men over de geringe hoogte van de kerk, zodat uiteindelijk in 1723 het koor 10 voet hoger gemaakt wordt naar ontwerp van architect Wauters. In 1757 en 1758 (zie chronogrammen) volgen de benedenkerk en de transeptarmen in barokstijl. De huidige sacristieën werden in 1860 gebouwd. De aanleg vertoont een kruiskerk met niet uitspringende transeptarmen, een achtzijdige vieringtoren en een polygonaal koor; sacristieën in de oksels.

Beschrijving

Vrij monumentale pseudo-basiliek, geheel uit gekantrechte zandsteen opgetrokken. Voorgevel met brede, in- en uitzwenkende top, bekroond door een gebogen fronton waaronder het wapenschild van bisschop Maximiliaan van der Noot is aangebracht. Ruime travee geritmeerd door Dorische pilasters en sterk markerende kroonlijsten. Hoofdingang in schouderboogomlijsting van hardsteen met maskerkop in de sluitsteen; flankerende pilasters met ingediepte schachten en bekronende beeldnis tussen voluten. Rondbogige zijingangen in geblokte omlijsting waarboven een segmentboograam met ijzeren harnas in een omlijsting met waterlijst, oren en neuten in de vorm van rolwerk. Analoog doksaalvenster in het middenvak; erboven een paneel met chronogram: "eCCLesIa DeO et MarIae renoVata". Benedenkerk van vijf traveeën, gemarkeerd door lisenen en geopend door ruime segmentboogvensters met waterlijst. Rechthoekige transeptarmen van één travee met ingezwenkte topgevel bekroond door een driehoekig fronton. Chronogrammen duiden het bouwjaar aan: ten zuiden "gLorIose VICIT DraConeM" (1758); ten noorden "MIrIfICe CVrat SaDaLes" (1758). Achtzijdige vieringtoren met Toscaanse hoekpilasters waartussen rondbogige galmgaten met paneel op de borstwering; boven een balustrade tussen postamenten verheft zich de jongere uurwerkkamer, afgedekt door een klokvormige koepel uitlopend op een lantaarn met helmdakje. Koor van drie traveeën met driezijdige blinde apsis. Segmentboogvensters in de rechte travee.

Interieur

In het schip rondbogige scheibogen op Dorische zuilen met basement. Kruisribgewelven waartussen gordelbogen met cartouches. Zware torenvoet met vrij lage, rondbogige arcades.

Mobilair

Schilderijen: "Aanbidding van het Kruis", kopie naar Rubens; "Aanbidding van het Heilig Hart", door Paelinck; "Bezoek van Maria aan haar nicht Elisabeth", kopie naar J.J. Jordaens die het originele stuk voor deze kerk vervaardigde (in 1797 door de Fransen naar het museum van Lyon ontvreemd). Christus aan het Kruis (18de eeuw). Koorgestoelte en lambrisering (barok, circa 1725 en rococo, circa 1750). Preekstoel en een biechtstoel, rococo, door J.J. Montoisi.