Georiënteerde kerk in het centrum van het dorp, op een driehoekig met gras begroeid plein met enkele bomen. Aan de zuidzijde een monument ter nagedachtenis van de oorlogsslachtoffers.

Historiek

In 1230 werd Eksaarde als afzonderlijke parochie ingericht. De huidige kerk stamt uit die periode. Aan deze, van in oorsprong driebeukige transeptloze kerk is vermoedelijk in het eerste kwart van de 14de eeuw een zuidelijk zijkoor toegevoegd en circa 1400 een noordelijk zijkoor; terwijl het hoofdkoor in het midden van de 15de eeuw zou heropgebouwd zijn. Na de geuzentijd verkeerde de kerk in een zeer slechte staat en werd dan ook in de 17de eeuw grondig hersteld: in 1625 voegt men de noordelijke transeptarm toe, die in 1642 herbouwd wordt; in 1652 volgt de zuidelijke transeptarm. Rond die tijd verandert men de benedenkerk in een pseudobasiliek en brengt men stenen kruisribgewelven aan ter vervanging van de houten tongewelven (1660 overwelving hoogkoor). Een brand in 1726 beschadigt de torenspits en het kerkdak, wat door Jan van Goethem uit Sint-Niklaas hersteld wordt. In 1732 voegt men een sacristie toe achter het zuidelijke zijkoor. Een grondige restauratie ondergaat de kerk in 1897 door architect Henri Geirnaert, waarbij onder meer de vensters opnieuw voorzien werden van hun monelen en de benedenkerk ten westen met één travee verlengd werd. Onderhoudswerken circa 1968-69 onder leiding van architect Fernand Weyers (Sint-Niklaas).

Beschrijving

In plattegrond tekent zich een driebeukige kruiskerk af, met achtzijdige vieringtoren en polygonaal hoofdkoor geflankeerd door rechthoekige zijkoren; tegen de oostzijde van laatstgenoemde zijn rechthoekige sacristieën aangebouwd. Vijfzijdige doopkapel tegen de eerste noordtravee. Ruim gotisch en neogotisch bakstenen gebouw met koren, sacristieën en plinten van zandsteen. De drie beuken van de benedenkerk, alsook de drie koren zijn gevat onder afzonderlijke zadeldaken. Westgevel met decoratieve spitsbogige spaarvelden. Rechts van het portaal gedenksteen: "Adjutorium Nostrum in nomine Domini qui fecit caelum et terram templum dedicatum Beatae Virgini Mariae glorisae assumptiae. Instauratum et amplificatum est cura. Reverendi Domini Francisci Josephi Druwé. Anno di. MDCCC XCVII". Zijbeuken van vijf traveeën met ruime spitsboogvensters met tracering; steigergaten van zandsteen onder de gootlijst. Rechthoekige transeptarm van één travee met een spitsboogvenster in de hoofdgevel en markerende hoekkettingen. Achtkantige vieringtoren met rondbogige galmgaten en hoge spits. Zijkoren van twee traveeën, van elkaar gescheiden door steunberen met een versnijding; blind spitsboogvenster in de oostmuur. Hoofdkoor van twee traveeën met vijfzijdige apsis. Tegen de oostwand van de sacristieën en koor zijn grafzerken uit de 18de en 19de eeuw ingemetseld.

Interieur

Goed verlicht interieur met hardstenen zuilen op achtkantige sokkel en bekroond door een hogelkapiteel. Spitse scheibogen (platte middenband geflankeerd door rollijsten). Gedichte, doch bewaarde spitsbogige bovenlichten (twee per travee) met rollijstprofiel aan de dagkanten. Bakstenen kruisribgewelven, van elkaar gescheiden door gordelbogen met stucversiering in renaissancestijl. Erboven zijn de originele houten tongewelven behouden, evenwel zonder binnenbeschieting: schip + rondbogig waarvan de spanten een analoog profiel als de scheibogen bezitten, trekbalken met slofstukken; hoofdkoor spitsbogig, spanten met peerkraalprofiel; zijkoren korfbogig, zonder geprofileerde spanten; zuidelijke transeptarm spitsbogig, spanten met afgeschuinde zijden.

Mobilair

Schilderij "Marteling van de Heilige Sebastiaan" (18de eeuw). Hoogaltaar, noordelijk zijaltaar, biechtstoel, koorbanken: neogotisch. Communiebank: rococo (1790? Alexander Nuten, Sint-Amands). Lambrisering zuidelijk zijkoor: rococo (1757); zijbeuken: classicistisch (1740). Preekstoel (17de eeuw). Doksaal (17de eeuw).