De voormalige porseleinwinkel Vanhoecke werd vernoemd naar de laatste uitbater die het pand zijn huidig uitzicht bezorgde aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Samen met de drie aanpalende woningen ten zuiden springt het pand opvallend uit ten opzicht van de rooilijn, die hiermee samen de laatste getuigen van de historische rooilijn vormen in dit deel van de Brusselsepoortstraat.

Historiek

Cartografische bronnen tonen aan dat het gedeelte van de Brusselsepoortstraat tussen het (heden gedempt) Klein Scheldeken en het kruispunt 't Zand reeds in de middeleeuwen een dichte bebouwing kende. De nog bewaarde huizenrij waartoe de voormalige porseleinwinkel behoort, heeft dan ook een oude bouwhistorische kern. De voormalige porseleinwinkel bezit eveneens een pre-19de-eeuwse kern. Tijdens een grondige renovatie in 2008 werden diverse bouwsporen vrijgelegd, zoals onder meer de oude balkenlagen van de eerste verdieping en bouwsporen in het baksteenmetselwerk. Deze elementen bleven behouden achter de huidige moderne interieurafwerking. De kelder aan de straatzijde met een bakstenen korfbooggewelf bleef behouden, terwijl de (vermoedelijk 19de-eeuwse) kelder met troggewelven op metalen I-liggers in 2008 werd gesupprimeerd om stabiliteitsredenen.

Voor de voormalige porseleinwinkel dateren de oudste betrouwbare archivalische bronnen pas van de vroege 19de eeuw, al is de informatie vrij beperkt. In 1802 diende Judocus Verstraeten een bouwaanvraag in voor “une maison dite Keyserstraete a laquelle il desire faire construire dans la façade de la dite maison deux fenêtres egales à celles deja existantes”. De bouwaanvraag bevat helaas geen plan waardoor het toenmalige uitzicht van het pand niet gekend is. Circa 1830 wordt in het kadasterarchief eveneens een zekere Verstraeten vermeld als eigenaar van het pand. Op het primitief kadasterplan van datzelfde jaar herkennen we reeds het huidige volume van de porseleinwinkel, weliswaar met een smalle achterbouw en een bijgebouw achterin het perceel. De hoge omheiningsmuren van de huidige achtertuin bewaren nog steeds bouwsporen van deze (inmiddels gesloopte) bijgebouwen. Behoudens de omschrijving in het kadaster als huis is er niets geweten over de toenmalige functie van het pand, noch over de uiterlijke kenmerken.

Reeds in 1864 werd in dit pand een porcelein-magazijn opgericht door een zekere Broekaert-Maes. De term porseleinwinkel wordt in contemporaine handelsgidsen (Dubbele wegwyzer der stad Gent) gebruikt als een overkoepelende term voor winkels die, behalve porseleinproducten ook kristaal (kristal), geleier (faience) en steen- en glaswerk verkochten. Hoewel de koopwaar dus ruimer was, wordt ook hier de overkoepelende term porseleinwinkel gehanteerd.

Vanaf 1873 werd de zaak uitgebaat door Joseph Debièvre-Maes. Vermoedelijk gaat het niet echt om een nieuwe uitbater, maar is mevrouw Maes hertrouwd met dhr. Debièvre, mogelijk na overlijden van dhr. Broekaert. Het is dhr. Debièvre die in 1885 een bouwaanvraag zou indienen "om den bestaande trubun van zijn huis Brusselschestraat N°7 te mogen vervangen door eene nieuwe trubun". De nieuwe winkelpui beslaat de volledige gevelbreedte op de gelijkvloerse verdieping en is bovenaan afgewerkt met een uitkragende geprofileerde kroonlijst. De toegangsdeur werd hierbij verplaatst van de linkse naar de centrale travee. Het winkelraam met kleine roedeverdelingen (tribune) werd vervangen door grotere glaspartijen, zoals gebruikelijk was vanaf de tweede helft van de 19de eeuw. Dit was het gevolg van de technische vooruitgang in de glasproductie en de mogelijkheid tot het maken van steeds grotere overspanningen door gebruik van stalen liggers. Deze ingrepen zijn tevens bouwhistorisch gedocumenteerd. Tijdens de verbouwingswerken van 2008 werd de stalen ligger van de winkelpui. In de kelder verwijzen de twee keldergaten ter hoogte van de centrale en zuidelijke travee nog naar de vorige toestand, waarbij de toegangsdeur zich in de noordelijke travee bevond. De winkelpui uit 1885 bleef tot op heden bewaard.

De familie Debièvre-Maes zou de zaak in de Brusselschestraat (later Brusselsepoortstraat) tot in 1887 blijven uitbaten. In 1888 nam Adolphe Vanhoecke de porseleinwinkel over. De familie Debièvre-Maes wordt in de daaropvolgende jaren echter nog steeds vermeld als uitbater van een porseleinwinkel, maar dan wel op een nieuwe locatie aan de Brusselsesteenweg nummer 21. Adolphe Vanhoecke heeft de porseleinwinkel zeer lang uitgebaat, minstens tot in 1932, maar mogelijk nog langer. Met een nieuwe eigenaar veranderde ook de koopwaar. De winkel van Vanhoecke wordt namelijk omschreven als porcelein-magazijn maar wordt ook opgelijst bij de quincaillerie-magazijnen. In een quincailleriewinkel of ijzerkramerij verkocht men allerlei metalen huisraad, zoals bijvoorbeeld knopen, gespen, horlogekettingen, sleutels, (scheer)messen, scharen, brillen, enz. Een andere gangbare definitie is een winkel voor metalen voorwerpen zoals keukengerei en ander klein gereedschap. Men kan veronderstellen dat het eerder ging om een nevenactiviteit, aangezien er uitsluitend keramische producten worden afgebeeld op de gevelreclame.

A. Vanhoecke liet aan het einde van de belle epoque de voorgevel van zijn zaak volledig bekleden in decoratief steengoed. De gevel is opgevat als één groot reclamepaneel waarbij de aangeboden koopwaar op de gevel wordt afgebeeld. Omgeven door talrijke bloemsoorten is allerhande sier- en gebruiksgoed weergegeven, zoals een porseleinen servies, sierborden, lampetstellen, vazen, schotels, kannen, diverse types glazen, een parapluhouder en een bloemenstaander. De waardevolle en unieke betegeling is grotendeels bewaard gebleven en kan op basis van stilistische kenmerken en de typerende droge lijntechniek worden toegeschreven aan Maison Helman Céramiques d'Art uit Brussel. Op basis van het merkteken op de achterzijde van enkele gedemonteerde tegels kon worden achterhaald dat de tegels geproduceerd werden door tegelfabrikant Utzschneider Jaunez et Cie uit Jurbise waarmee Helman in de beginjaren van zijn bedrijf samenwerkte. Maison Helman werd opgericht in 1902, maar men startte pas vanaf 1910 met de productie van eigen tegels. In de beginjaren kocht Helman nog blanco tegels in om nadien te decoreren, zoals ook hier het geval was. De betegeling van de voormalige porseleinwinkel kan op basis van deze gegevens gedateerd worden in de belle époque, meer bepaald tussen 1902 en 1914.

Het is onduidelijk wanneer de porseleinwinkel Vanhoecke precies werd opgedoekt. In ieder geval gebeurde dit na 1932. Vanaf het midden van de 20ste eeuw was er in de voormalige porseleinwinkel Café Radar onderbracht. Er werden reclamepanelen aangebracht op de borstwering van de eerste verdieping ("sparta pils" en "café radar"). Tussen twee vensters installeerde men een lichtreclame. Beide ingrepen hebben aanzienlijke schade aangericht aan de betegeling, met name gebarsten of afgevallen tegels en talrijke boorgaten. Het winkelinterieur werd omgevormd tot een café-interieur. Sinds de omvorming tot café werd het pand opvallend minder goed onderhouden. Een lekkende dakgoot zorgde op termijn voor schade aan de betegeling en verlies van enkele tegels bovenaan de gevel. In 2008 werd het pand grondig gerenoveerd waarbij het schrijnwerk werd vervangen, en de houten kroonlijst werd gereconstrueerd naar oorspronkelijk model.

Beschrijving

De voormalige porseleinwinkel maakt deel uit van een huizenrij van vier rijwoningen die uitspringen ten opzichte van de rooilijn. De voorgevel volgt de historische rooilijn en staat daarmee zowel schuin als vooruitspringend ten opzichte van de straat. Het volume telt drie traveeën en twee bouwlagen onder een pannen zadeldak (nok parallel aan de straat, oorspronkelijk Vlaamse pannen). Achteraan bevindt zich een recente eenlaagse aanbouw en een achtertuin met hoge ommuring. Toen de aanpalende panden aan de noordzijde circa 1970 werden gesloopt en een dieper gelegen appartementsgebouw werd opgetrokken, werd de noordelijke zijpuntgevel voor helft vrijstaand.

In de voorgevel bevindt zich ter hoogte van de gelijkvloerse verdieping een gevelbrede winkelpui met centrale toegangsdeur. Op de bovenliggende verdieping zijn er drie identieke rechthoekige vensters. De voorgevel is volledig bekleed met steengoedtegels voorzien van figuratieve decoratie in kleurrijke emailglazuren.

De houten winkelpui dateert van 1885 en bestaat uit een centrale, beglaasde (vernieuwde) toegangsdeur boven een hardstenen dorpel met (heden dichtgemaakt) bovenlicht, door afgeronde tussenstijlen gescheiden van de twee flankerende, rechthoekige winkelramen boven dorpels in blauwe hardsteen. Het geheel wordt afgewerkt met een geprofileerde kroonlijst met tandlijst. De oorspronkelijke houten rolluiken zijn niet bewaard. Het houten schrijnwerk van de drie vensters op de bovenverdieping werd in 2008 vernieuwd naar bestaand model (T-opdeling). De vensters werden voorzien van nieuwe slank uitgevoerde dorpels in blauwe hardsteen. De geprofileerde houten kroonlijst werd eveneens in 2008 vernieuwd naar historisch model.

Het tegelensemble werd ontworpen door de befaamde Brusselse tegelproducent Maison Helman Céramiques d’Art en bestaat uit een gevelreclame die de volledige gevel beslaat. De betegeling werd gerealiseerd met vorstbestendige tegels met een basisvorm van 16 x 16 centimeter, ontwikkeld als ongeglazuurde plavuis, hier geglazuurd toegepast als gevelbekleding. Op de gevelreclame wordt de zeer diverse koopwaar van de voormalige porseleinwinkel afgebeeld. De veelkleurige decoratieve voorstellingen zijn uitgevoerd in droge lijntechniek tegen een beige achtergrond binnen een oranje omlijsting met accoladevormige afrondingen in de hoeken. Deze omlijsting deelt de betegeling op in verschillende segmenten. Er zijn negen segmenten te onderscheiden, genummerd van A tot I.

• Segment A betreft de zone boven de bovenvensters en onder de kroonlijst. Dit segment bevat 180 tegels. Er worden drie cirkelvormige medaillons met vrouwenbustes afgebeeld. Het zijn voorstellingen van decoratieve sierborden die de interieurs sierden van voorname belle-epoquewoningen, bijvoorbeeld om op het dressoir te plaatsen of aan de muur te hangen. Deze medaillons bevinden zich telkens boven de drie vensters van de eerste verdieping. Elk medaillon heeft dezelfde vormgeving, bestaande uit een parellijst en omringende lijst met bladmotief. De centrale figuur is afgebeeld in kwartprofiel, terwijl de buitenste figuren naar de middelste figuur zijn gericht en dus elk in volledig profiel zijn afgebeeld. De drie jonge vrouwen hebben glanzend zwarte haren met opvallende diademen. De twee buitenste figuren dragen lichtblauwe kledij, de centrale figuur draagt witte kledij en een dubbel parelhalssnoer. De drie medaillons zijn omgeven door bloemen, die doorlopen achter de omlijsting van de medaillons en zo de vrouwen volledig omringen. Centraal zijn de bladeren en bloemen van purperen irissen afgebeeld. Aan beide zijden zijn rozenbottelstruiken afgebeeld. De vrouwenfiguren zijn wellicht bloemenassociaties.

• Segmenten B, C, D en E zijn de vier smalle penanten naast en tussen de vensteropeningen op de eerste verdieping. De buitenste segmenten, B en E bestaan elk uit 28 tegels. Ze zijn gedecoreerd met rozenbottelstruiken. De twee segmenten tussen de vensters tellen elk 42 tegels. Elk segment bevat de voorstelling van een slanke siervaas met handvaten, respectievelijk met chrysant en stokroos. De dagkanten van de vensters zijn voorzien van ongedecoreerde beigekleurige tegels.

• Segment F bevindt zich ter hoogte van de borstwering van de bovenvensters, boven de kroonlijst van de winkelpui. Dit tegelpaneel van 180 tegels is het rijkst gedecoreerd en stelt de koopwaar van de voormalige porseleinwinkel voor. Omgeven door talrijke bloemsoorten zoals rozen, bamboebladeren en waaierpalm wordt allerhande sier- en gebruiksgoed weergegeven. We onderscheiden onder andere een porseleinen eetservies met soepkom, borden, schalen en sauskom, maar ook lampetstellen, vazen, schotels, kannen, diverse types glazen, een koffieservies, een wandelstok- en parapluhouder in faience, een bloempot en een bloemenstaander met Oost-Indische kers.

• Segment G betreft een smalle strook links van de winkelpui afgewerkt met een enkele rij van 18 beigekleurige ongedecoreerde tegels.

• Segementen H en I bevinden zich onder de winkelramen, aan weerszijden van de toegangsdeur. Beide tegeltableaus zijn bijna even groot, waarbij het linkse segment (H) met 65 tegels één tegelrij breder is dan het rechtse paneel van 60 tegels. De tegeltableaus zijn identiek qua vormgeving en stellen wilde papaver voor.

• Verspreid over enkele segmenten, in het bijzonder segmenten A en F, zijn een aantal tegels preventief gedemonteerd of verloren. Sommige lacunes werden ingevuld met beigekleurige tegels of cementmortel, andere kregen geen invulling.

Tegen de achtergevel werd in 2008 een nieuwe aanbouw gebouwd, ter vervanging van een recente (20ste-eeuwse) achterbouw. De vrijstaande achtergevel hierboven bewaart nog tal van bouwsporen. Het betreft een verankerde onbepleisterde bakstenen gevel met twee vensteropeningen onder rollagen. In 2008 werd één vensteropening verkleind en een andere omgevormd tot vensterdeur. Boven de vensters is een opvallende bouwnaad van de verhoging van deze gevel te zien. De toegevoegde rij gevelankers wijst erop dat hierbij ook het vloerniveau werd gewijzigd. Net boven het dak van de aanbouw zijn de rollagen te zien van twee voormalige muuropeningen van de gelijkvloerse verdieping.

De zeer hoge bakstenen ommuring van de achtertuin bewaart tal van bouwsporen. Er zijn verschillende bouwnaden en sporen van dakranden af te lezen, als ook afzonderlijke elementen zoals een muuranker en een houten latei.