Historiek

Het vroegste openbaar entrepot of stapelhuis te Leuven vond vanaf 1752 zijn onderkomen in de resterende gebouwen van de vroegere "broodovens", die in 1746 door de Stad voor de Franse troepen waren opgericht in de Vaartstraat, ter hoogte van de Dijle, tegenover het huis Zeelandt.

In 1791 volgde de opbouw van een nieuw entrepot aan de toen nog verder doorlopende Stapelhuisstraat, ongeveer ter plaatse waar later in 1968 de Brandweerkazerne werd ondergebracht. Vanaf 1823 droeg het de officiële benaming van "Directe Belastingen, Douane en Accijnzen".

Weldra te klein bevonden en om te voldoen aan de toenemende transitohandel, werd in 1846-1849 ten westen aan het "Pleintjen" vóór de Vaartkom, een groter stapelhuis opgetrokken, met vijf en halve bouwlagen en een rechthoekige binnenplaats, ontworpen door toenmalig stadsarchitect F.H. Laenen. Met zijn vrij imposant en karakteristiek voorkomen ging dit nieuwe entrepot nu het vroegere perspectief op de Keizersberg visueel afsluiten. In 1850 werd het, via het station "Leuven Kom", aangesloten op het spoorwegnet en in 1852 breidde architect E. Lavergne het aan de achterzijde uit met een zoutmagazijn, dat op zijn beurt in 1897 werd verruimd met een opslagruimte voor suiker, waarvoor de Keizersberg gedeeltelijk werd afgegraven.

Tijdens Wereldoorlog II een eerste maal in 1940 door brand geteisterd en nadien in 1944 door luchtbombardementen volledig vernield, dienden de Douane- en Accijnsdiensten voorlopig te worden ondergebracht in diverse locaties als onder meer in het voormalige magazijn "Fonteyn" aan het Engels Plein en in een woning Vaartstraat nummer. 64.

Ter plaatse van het in ruïnes herschapen vroegere entrepotgebouw, werd in 1954 de bouw van het huidige "Openbaar Entrepot" aangevat naar plannen van architect V. Broos, een in de regio zeer actieve en bekende architect die een twintigtal jaren eerder (1935) al aan de noordzijde (nummer 39-43) op de hoek met de Ankerstraat de opmerkelijke silotoren en magazijn had ontworpen (beschermd als monument bij Ministerieel Besluit van 10 december 2003). De eerstesteenlegging vond plaats op 17 oktober 1954 en de plechtige inhuldiging op 6 oktober 1956.

Beschrijving

Met zijn geïsoleerde ligging aan de kop van de Vaartkom, als invulling van het in puntvorm uitlopend perceel tussen Achter de Latten en Burchtstraat, beschrijft het entrepotgebouw een ruime rechthoekige plattegrond met uitgelengde en afgeronde hoek ten zuidwesten. Het vormt een markante functionele bouwmassa die constructief werd geconcipieerd als een volledige skeletbouw van gewapend beton - op funderingspalen - in een omhulsel van baksteenmetselwerk.

Als specifiek havengebonden gebouw omvatte het oorspronkelijke programma enerzijds een kantoorgedeelte met ontvangkantoor van de Douane en Accijnzen en douaneagentschap van de Nationale Maatschappij voor de Buurtspoorwegen en anderzijds het eigenlijke entrepotgedeelte met de opslagruimtes. Deze gecombineerde bestuurlijke en utilitaire functie is duidelijk afleesbaar uit de vormgeving.

In opbouw vormt het "Openbaar Entrepot" een drie bouwlagen hoge massieve constructie onder plat dak, met een originele volumeverschuiving door het hoger optrekken van de typerende halfronde hoekbeëindiging aan de achterzijde tot een rotondevormige dakverdieping, afgedekt door een zwak hellend kegeldak.

Opvallend is de nadrukkelijke gelaagdheid door het balkvormig effect van de nagenoeg blinde rechter voorgevelpartij met ruim overstekende betonnen luifel en hoge loskade, door de registers met doorlopende bandramen van de stapelplateaus, en verder ook door de omlopende arduinen plint en de geaccentueerde cordonlijsten als aflijning van gevels en rotonde. Deze horizontaliteit wordt enigszins getemperd door de verticaal verbonden venster- en deur- of terugwijkende ingangspartijen binnen natuurstenen omlijstingen in het kantoorgedeelte in de zuidoost-hoek, de ritmische opeenvolging van lisenen in de overige zij- en achtergevels en de expressieve textuur van het metselwerk namelijk door toepassing van telkens twee strekken en één kop in kettingverband en een afgeschuind voegwerk Als naoorlogs voorbeeld van modernistische architectuur met accent op het functionele, verwijzen algemene vormgeving en uitwerking en typische elementen als onder meer de vlaggenmasten duidelijk naar de zogenaamde "pakketbootstijl" van de interbellumperiode.

Inwendig getuigen zowel planschikking als inrichting en aankleding nog bijzonder goed van het oorspronkelijke opzet van het gebouw: namelijk in het kantoorgedeelte met de wachtzalen, trappenpartij, gelijkvloerse burelen van ontvanger en spoorwegdouane en op de bovenverdieping de lokalen van de controleurs en accijnzen en de "ontleedkamer" van de verificateur. De inkompartij bewaart de herdenkingsplaat aan de eerstesteenlegging.

In het eigenlijke entrepot omvat de begane grond, naast de lokalen van verificateur en brigadier en een opslagruimte, een laad- en losruimte met kade en spoorrails voor de treinwagons. De overige verdiepingen zijn verder volledig ingenomen door stapelruimtes met grote vloeroppervlakten en kolommenstructuur, bereikbaar via betonnen trappen, en de rotonde via een ijzeren trap. De kelderverdieping behield nog de glijbaan voor de vaten.

Van de originele installaties resten nog twee bascules, voorts een "Jakobsladder" reikend tot de tweede verdieping en een zakken- of balenlift reikend tot in de rotondeverdieping. Met de momentele sluiting van het museum Vander Kelen-Mertens (Savoyestraat) wegens verbouwingen, fungeert het entrepot gedeeltelijk als tijdelijk museumdepot.