Met de oprichting van het "martelarenmonument" in 1923-1925 wilde het stadsbestuur op waardige en ostentatieve wijze eer betuigen aan de talrijke burgers die volgens de Belgische versie onschuldig door de Duitsers gefusilleerd werden tijdens de augustusdagen van 1914.

Architect A. De Bondt, wiens ontwerp bekroond werd in de openbare wedstrijd van 1921, concipieerde het monument als een representatief en indrukwekkend gedenkteken met eigentijdse vormgeving gekenmerkt door een strakke geometrische lijnvoering en een gestileerde ornamentiek in de lijn van de art deco. Als constructiemateriaal werden betonsteen en witte natuursteen verwerkt.

Voor de monumentale sculpturale uitwerking tekende Marcel Wolfers (Elsene 1886 - Corroy-le-Grand 1976), gekend beeldhouwer en bedreven in de toegepaste kunsten (onder meer als lakwerker en medailleur). Hij was de zoon van de gerenommeerde art nouveau beeldhouwer en zilversmid Philippe Wolfers, was leerling van Isidore de Rudder aan de Academie voor Schone Kunsten te Brussel en werd voorzitter van de "Société Belge des Métiers d'Art". Behoudens zijn inbreng in andere oorlogsmonumenten en standbeelden (onder meer te Sint-Pieters-Woluwe en Trazegnies), nam hij ook deel aan de belangrijke "Exposition Internationale des Arts Décoratifs" te Parijs in 1925.

Op een driezijdige massieve sokkelvormende onderbouw met afgeschuinde hoeken - eertijds omringd door een waterbekken en beplant ter hoogte van het platform -, fungeert een tweede kleinere en dwars geplaatste driehoekige basis als voetstuk voor de 20 meter hoge zeszijdige obelisk.

Bronzen platen, waarin de namen van de slachtoffers zijn ingegrift, omkaderen een rechthoekige toegangsdeur in het onderste basement zijde station. Op de nu begroende overige zijden prijkten eertijds laagreliëfs met uitbeelding van de invasie en de wederopbouw van Leuven, in 1940 door de Duitsers evenwel gesupprimeerd en vervangen door een cementlaag. De afgeschuinde en gelede hoeken fungeren als fonteinen met bekkens geschraagd door drie leeuwenparen.

Erboven stellen de drie taferelen van het tweede basement de gedeporteerden en vluchtelingen (stadszijde), de gefusilleerde burgers (zijde Diestsevest) en de triomfantelijke terugkeer van de soldaten (zijde Tiensepoort) voor. In de geknikte hoeken symboliseren naakte vrouwenfiguren de lijdende Victories. Verticaal oplopende meerledige profielen accentueren nog de rijzige obeliskvormige herdenkingszuil, in de top doorbroken door lichtopeningen.

Bovenaan schragen consoles drie imposante beelden - oorspronkelijk verguld -, nl. een moeder met kind, een krijgsman met zwaard en een barbaar in verdedigingsstand, personificaties van respectievelijk de Hoop, de Gerechtigheid en de Vaderlandsliefde. In het versmallend getrapt topstuk ten slotte een baken, oorspronkelijk bedoeld voor de eeuwig brandende vlam.