De parochiekerk Sint-Martinus, ingewijd in 1777 werd gebouwd in classicistische stijl. De kerk wordt omgeven door een kerkhof en een bakstenen ommuring in de noordelijke, oostelijke en westelijke zijde. De kerk staat in nauwe verbinding met de pastorie die deel uitmaakt van dezelfde ommuurde site. Het geheel van kerk, pastorie, kerkhof en kerk(hof)muur vormt een beeldbepalend ensemble in Wilsele-Dorp. Waardevolle graven en een waardevol kerkinterieur ondersteunen de architecturale, historische en artistieke erfgoedwaarde van het geheel.

Historiek

Een militaire kaart uit 1705 illustreert de gemeente Wilsele-Dorp door middel van een kerkgebouw. De huidige classicistisch getinte parochiekerk van Sint-Martinus zou in fasen gebouwd zijn en zo dit voormalige, bouwvallig geworden kerkgebouw hebben vervangen. Volgens de auteurs van Meer Schoonheid werd in de jaren ’40 van de 18de eeuw een nieuw koor opgetrokken, waarna het schip volgde. De volledige kerk werd echter pas in 1777 ingewijd. In 1960 werd een oud stenen altaar in rococostijl ontdekt onder het huidige houten hoogaltaar, waarop de datum van de kerk- en hoogaltaarwijding staat gebeiteld: "29 april anno 1777". De kerk met omringend kerkhof wordt weergegeven op de kaart van Ferraris (1771-1778) en de daaropvolgende historische kaarten. De Sint-Martinuskerk oogt homogeen, maar kende enkele bouwfasen door uitbreiding en vernieling met wederopbouw als gevolg. In 1815 kreeg de kerk haar doksaal en een jaar later het orgel. In 1847 werd de sacristie aangebouwd tegen de zuidelijke zijgevel ter hoogte van het driezijdige koor. De bouw van deze sacristie wordt bevestigd door het archief van het kadaster (geregistreerd in 1848) alsook door het jaartal weergegeven boven de sacristiedeur. In 1876 en 1906 kende de kerk veel schade, onder meer door noodweer, waarna herstellingen plaatsvonden. Zo zou de tegelvloer in de kerk, centraal in het schip, dateren uit 1906. Ook de Tweede Wereldoorlog bracht vernieling; op 11-12 mei 1944 werden de ramen en het dak van de kerk beschadigd. Tussen 1948 en 1952 volgden de wederopbouwwerken. In 1968 werd het interieur van de kerk, waaronder het koor, aangepast aan de vernieuwde liturgie.

Kerkhof

De kerk van Wilsele werd ingewijd in 1777. Het kerkhof is mogelijk ouder te dateren aangezien er reeds een kerk aanwezig was op deze locatie. Zowel de kerk als het kerkhof staan afgebeeld op de Ferrariskaart uit de late 18de eeuw. Heel wat gegoede Leuvense families gaven de voorkeur aan een graf op dit katholieke kerkhof nadat in 1784 het begraven binnen de nabijgelegen Leuvense stadsomwalling verboden werd. In 1862 werd het kerkhof vergroot ten westen van de kerk, tevens de toegangszone tot de kerk en voordien in gebruik als tuin van de pastoor. Tijdens het interbellum (1914 volgens het kadaster) werd het kerkhof naar het oosten uitgebreid en kreeg het zijn huidige vorm. Ook is er in dit jaar sprake van de bouw van een nieuwe constructie wat op de bouw van het lijkenhuisje slaat. In 1961 werd het kerkhof buiten dienst gesteld vanwege de komst van een nieuwe begraafplaats aan de Wakkerzeelsebaan.

Beschrijving

Het geheel van kerk, pastorie, kerkhof en kerk(hof)muur vormt een beeldbepalend ensemble in Wilsele-Dorp op het kruispunt van de Pastoor Legrandstraat, de Hagelandstraat en de Albert Woutersstraat. De kerk, de pastorie en het kerkhof bevinden zich boven op de flank van de heuvel waarop Wilsele-Dorp gebouwd werd. De kerk is dan ook zichtbaar vanuit de ruimere omgeving van de Leuvense Vaartkom. De 18-eeuwse Sint-Martinuskerk is een éénbeukige kerk van drie traveeën diep, met een driezijdige absis naar het oosten georiënteerd en een klokvormige torenspits op het zuiden. De kerk werd hoofdzakelijk opgetrokken in rood baksteenmetselwerk met witte zandsteen voor de ornamenten, de plint en het portaal (hoekkettingen, vensteromlijstingen, steigergaten, twee zittende engelenbeelden...) en werd voorzien van leien bedaking.

Interieur

Het 18de-eeuwse interieur werd vernieuwd vanwege de vernieuwde liturgie. Het interieur omvat onder meer drie schilderijen van Jan Jozef Horemans (1714-1790) uit 1746 in barok. Ze stellen Jezus en de overspelige vrouw, Magdalena onder het kruis en Jezus’ verrijzenis voor. Twee schilderijen van Pieter Jozef Verhaghen (1728-1811) uit de tweede helft van de 18de eeuw geven de Emmaüsgangers en Maria met het kind Jezus weer.

Houtsculpturen in de kerk zijn onder meer een gotische Calvarie (begin 16de eeuw), een beeld van Sint-Martinus te paard (16de eeuw) alsook Louis XV-meubilair (midden 18de eeuw). Een renaissancekruisbeeld uit de 16de eeuw hing aanvankelijk onder een luifel tegen de buitengevel van het koor, maar dat werd te kwetsbaar. Deze opstelling is nog zichtbaar op oude foto’s, alsook een afdruk in de bakstenen gevel vandaag. In het koor bevindt zich het hoogaltaar in 18de-eeuwse barok met aanbiddende engelen en met een rijke versiering. Een preekstoel, biechtstoelen, zijaltaren en een grote sacristiekast in barok (schelpmotieven) sieren het kerkinterieur. De twee zijaltaren zouden ouder zijn (tweede helft van de 17de eeuw) en afkomstig zijn van het voormalige Sint-Ursulaklooster in de Halfmaartstraat in Leuven. Een tweede biechtstoel werd rond 1880 volgens het model van de eerste bijgemaakt.

De kerk telt vier gebrandschilderde glasramen die bij de herstelling van de kerk in 1949 geplaatst werden door glasschilder Lou Asperslagh (1893-1949). De twee glasramen aan weerskanten van het hoogaltaar stellen de twee patroonheiligen van de parochiekerk voor: Sint-Martinus en Maria. In de vloer van de kerk zijn twee grafzerken ingewerkt uit 1709 en 1772 van twee in Wilsele verongelukte personen.

Orgel

Rond 1797, bij de sluiting van de kloosters door het Frans Bewind, kon de parochie Wilsele een orgel (vermoedelijk uit midden 18de eeuw) aankopen van het gesupprimeerde klooster der Oratorianen in Leuven. In 1817 werd in de orgelkast een zo goed als nieuw instrument gebouwd door de gebroeders Smets (Brussel). Het instrument is licht gewijzigd en thans (2012) buiten gebruik.

Kerkhof

De kerk wordt omgeven door een met bakstenen muur onder ezelsrug omheind, grotendeels geruimd en vergroend kerkhof. Tegen de noordelijke kerkhofmuur zijn nog enkele familiegraftekens uit de 19de en begin 20ste eeuw bewaard gebleven. Ze zijn onder andere opgetrokken in eclectische en neogotische stijl en variëren van kruisen op stèles tot tombes op een sokkel (bijvoorbeeld familie Staes en schilder Pieter Jozef Verhaghen (1728-1811) die instond voor twee schilderijen in de kerk). Enkele graftekens hebben een met een metalen hekken omsloten graftuin. Tegen het kerkkoor werden meerdere neoclassicistische grafplaten voor pastoors geplaatst (bijvoorbeeld Pastoor Schuermans (1868-1891)). Ten zuiden van de kerk staan nog enkele hardstenen graftekens in neogotiek en art deco uit de vooroorlogse periode en het interbellum. De zusters van Paridaens hadden ook hier een rustplaats want niet verwonderd gezien hun nabijgelegen eigendom Bleydenberg.

Centraal in de oostelijke uitbreiding van 1914 staat een gietijzeren calvariekruis met betonnen sokkel, gesigneerd Leonard Van Aerschot uit Herentals. Op de uitbreiding liggen ereperken met oud-strijders uit zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog. Het gaat mogelijk om verplaatste private graven, getuige de veelheid aan aanwezige graftypes die het interbellum overspannen. In het noordoosten is een herdenkingsplaat geplaatst voor de burgerlijke en militaire slachtoffers van het bombardement op Wilsele van 12 mei 1944, waar ook het grafmonument in de Hagelandstraat nabij de toegang tot de kerk aan herinnert. De slachtoffers liggen onder identieke sobere kruisen begraven. De slachtoffers van twee neergestorte Lancaster-vliegtuigen werden onder de typische natuurstenen graftekens van de Commonwealth War Graves Commission begraven.

Verspreid bleven een gietijzeren grafkruis en enkele hardstenen graftekens in neogotiek, art deco en modernisme bewaard die de hele 20ste eeuw overspannen.

Classicistisch getint gebouw ingewijd in 1777. Jaartal 1847 boven de sacristiedeur.

Mobilair. Drie schilderijen van Hovemans (1746) en een werk van P.J. Verhaghen (tweede helft 18de eeuw). Houtsculptuur, onder meer een gotische Calvarie (begin 16de eeuw) en beelden, onder andere Sint-Martinus (volkskunst, 17de eeuw); Louis XV-meubilair (midden 18de eeuw).