erfgoedobject

Pannenfabriek De Panoven

bouwkundig element
ID
200349
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/200349

Juridische gevolgen

Beschrijving

De pannenfabriek Jorissen of De Panoven, gelegen in Loksbergen is een zeldzaam geworden voorbeeld van een gemechaniseerde pannenbakkerij uit het interbellum met een paapoven (nog gedeeltelijk gevuld met gresbuizen) en met de praktisch volledig bewarde voorbewerkingsfase en opvallende transportsystemen. De oprichting van dit bedrijf – dat reeds in de 19de eeuw bestond – ligt in de lijn van een lange lokale traditie van tegel- en pannenproductie.

Historiek

Loksbergen is reeds eeuwen bekend om zijn kleiproducten: reeds omstreeks 1430 bouwden twee monikken de nu nog bestaande Kluis van Rijnrode (met stenen, ter plaatse gebakken). Na een brand in de stad Diest in 1680 werden vele daken in de stad Diest bekleed met 'tichels' uit Loksbergen, platte dakpannen die in feite afgeleid waren van vloertegels. Ook de Diestse forten, gebouwd tussen 1840 en 1849, moesten volgens het lastenboek gebouwd worden met brikken en pannen van steenbakkerij Coeckelberghs 'op de IJzerewinning' en van steenbakkerij Schraenen te Rijnrode.

De Panoven werd gesticht door Jorissen in 1877. Voor zover bekend was het de enige permanente pannenfabriek in West-Limbrug en ging hij de concurrentie aan met de bekende Vlaamse pan uit de veldovens van Schulen en omgeving. Op hetzelfde terrein werden resten gevonden van tickels, wat erop wijst dat er voordien reeds een veldoven stond.

In 1888 wordt bij het provinciebestuur van Limburg een brevet d'invention neergelegd door François Jorissen, "fabricant de tuiles, domicilié à Loxbergen", voor "un système de tuiles à double attache". Reeds eerder in 1885 werd een brevet d'invention voorgelegd door verre buurman Thiery Eugène, "industriel, domicilié à Haelen-en-Hesbaye pour la confection d'une tuile en beton comprimé".

In 1920 werd de fabriek gemechaniseerd en werd een (tweedehands?) stoommachine geïnstalleerd. In 1939 werd het machinehuis volledig vernieuwd: de fabriek draaide van dan af op twee elektromotoren. Er werkten vijf werklieden. De productie stopte in 1954, na een 'misbaksel' dat in de oven bleef liggen. Op dat ogenblik produceerde de fabriek hoofdzakelijk riolerings- en afvoerbuizen. Het terrein werd meer dan twintig jaar gebruikt als stortplaats. Het grootste deel van de gebouwen en materieel bleef in situ bewaard. Het deel van de fabriek met onder meer de ovens werd gerestaureerd.

Beschrijving

Panoven

De panoven is van het type 'paapoven', meet 3 bij 6 meter en is voorzien van twee maal drie stookgaten en één rondbogig afgedekte laadtoegang. De stookgaten worden afgesloten door midden van neerlaatbare vuurvaste panelen met tegengewicht. In de ovenruimte die afgedekt is met een tongewelf lagen op het moment van bescherming nog restanten van een 'misbaksel' uit 1954. De oven is versterkt door middel van I-profielen. Rond en boven de oven staat het ovengebouw met laadruimtes en een open voorgevel. Het dak heeft een structuur van oude elektriciteitspalen en is geschraagd op volle muren en gemetselde vierkante zuilen. De dakbedekking bestaat uit Lokbergse pannen. Het gedroogde en te bakken materiaal wordt aangevoerd met een horizontaal lopend 'zetellift-systeem': de elektrische aandrijving gebeurt via riemen en een wormwiel dat met een versnellingspook wordt ingeschakeld. De aanvoer van brandstof gebeurt met een elektrisch aangedreven transportband.

De bewaarde rond schoorsteen bij de oven is opgetrokken uit baksteen en ongeveer 15 meter hoog.

Voorbewerking

Het gebouw van de voorbewerking is opgetrokken uit bak- en snelbouwsteen uit 1939 en is afgedekt door een zadeldak met Lokbergse pannen. Het gebouw is onderverdeeld in twee voorbewerkingsruimten.

Inhoud kamer 1
  • Vormpers voor platte pannen: 'Winnen & Büschges – Boisheim Rheinland';
  • Elektrisch aangedreven motor en schakelkast bovenop de machine;
  • Continu systeem met vormen op vijfkantige trommel;
  • Vormpers voor nokken;
  • Discontinu systeem voorzien van houten transportgoot;
  • Houten werkbanken;

Inhoud kamer 2
  • Strengpers met rollen; elektromotor op platform boven de strengpers; reductiekast; rheostaat;
  • Oude vormpers voor dakpannen – continu systeem;
  • Assen, riemschijven (ijzer/hout);
  • Transportband met houten goot voor bevoorrading strengpers
  • Transportband met houten goot voor afvoer overtollige klei van kamer 1 naar kamer 2;
  • Ijzeren mengkuip met gaatjes in onderste helft en gebogen slepers + roterende opvangkuip die via een transportband met de strengpers is verbonden;
  • Verrolbare snijmachine (streng) voor het sectioneren van gresbuizen;
  • Gedemonteerde transportgeleiders

Aanhorigheden

De spoorlijn bij het complex was op het moment van bescherming overwoekerd en nog op te graven. Een bakstenen onregelmatig ronde basis maakte waarschijnlijk aanvankelijk deel uit van een nu gedemonteerde kollergang. Restanten van de voormalige oude oven uit 1877 en van de droogloodsen bleven bewaard. Op de site getuigen de met water gevulde kleiputten van de ontginning van klei in situ.


Bron: Onroerend Erfgoed Limburg, beschermingsdossier DL000402, Voormalig pannenfabriek 'Jorissen' genaamd 'De Panoven'
Auteurs: De Schepper, Jo
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Pannenfabriek De Panoven [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/200349 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.