Halve schans Bosbeek (2 ha) is een betonnen pantserschans in de buitenste fortengordel rond Antwerpen, gebouwd in de periode 1906-14. Tot 1947 in gebruik.

In de periode 1906-14 toen de halve schans Dorpveld is gebouwd, kwamen gelijktijdig ook nog meer dan 20 andere schansen of forten tot stand in de buitenste fortengordel van de vesting Antwerpen. In 1906 had de regering besliste de vesting Antwerpen uit te breiden: op 23 locaties zou een fort of een schans worden gebouwd, zodat de buitenste fortengordel tot een volledige kringstelling uitgroeide. Om de 5 km lag een fort. In de tussenruimte verdedigde een schans de omgeving. Een schans was veel kleiner, lichter bewapend en er verbleven geen troepen in vredestijd. Pas in 1908 begon de bouw aan de schans, in 1912 voltooid, in 1914 was de geschutkoepel ingebetonneerd als één van de weinige in de hele vesting Antwerpen.

Grondplan type halve schans

Bijzonder aan deze schans is dat het een halve schans is, met de schans Dorpveld als tegenhanger. Deze twee halve schansen dekten het interval tussen het fort van Sint-Katelijne-Waver en het fort van Koningshooikt. De reden waarom voor het type halve schans is gekozen, had te maken met de ligging van de woonkern van Sint-Katelijne-Waver pal tussen de twee forten. Door de aanwezigheid van deze woonkern kon één schans onmogelijk het volledige interval bestrijken. Daarom werd de ruimte in twee opgedeeld en werd aan elke zijde van de toenmalige woonkern een halve schans ingeplant. Dorpveld was op het fort van Sint-Katelijne-Waver gericht; Bosbeek op het fort van Koningshooikt. De twee halve schansen waren de enige van het type halve schans in de vesting Antwerpen. Bij een halve schans was slechts één zijde van het centrale gebouw uitgebouwd, in dit geval de kant die naar het fort van Koningshooikt in het oosten was gericht, of anders gesteld, enkel de zijde links van de ingang.

Het schanseiland omvat een:

• Schansgebouw van twee verdiepingen, dat enkel aan de linkerkant is uitgebouwd. Op het gelijkvloers stonden de houwitsers opgesteld, op de eerste verdieping de 7,5cm kanonnen. Het wapentuig is al lang ontmanteld, maar de gaten voor de plaataffuiten zijn nog zichtbaar. De artilleriestukken namen het interval met het fort van Koningshooikt onder vuur.
• Geschutkoepel van beton voor een 7,5cm kanon onder een hefkoepel (nu verwijderd)
• Bunkertjes van het type ‘abris conjugués’ van 1935
• Vuurkam rond het schanseiland, enkel aan de bevriende zijde open.
• Gracht

In werking tijdens de belegering van de vesting Antwerpen (1914)

Tijdens de belegering van de vesting Antwerpen raakte de schans beschadigd. In de vier dagen (29 september- 2 oktober 1914) dat de Duitse kanonnen Bosbeek onder vuur namen, scheurden de betonnen onderbouw van de koepel en de vloeren en de gewelven van het schansgebouw. Nadat hij het contact met de sectorcommandant verloor besloot de Belgische schanscommandant de versterking te verlaten, omdat hij vreesde dat de schans op instorten stond. Een dag later namen de Duitse troepen de schans in.

Rond 1935 bouwde het Belgisch leger twee mitrailleurbunkertjes van het type 'abris conjugués' op de vuurkam van de schans. Dat paste in het toenmalige defensiebeleid waarbij de forten en schansen naar infanteriesteunpunten werden omgebouwd. Naar verluidt zijn deze bunkers nu nog in goede staat. In 1947 declasseerden de militairen alle forten en schansen van de vesting Antwerpen, waaronder dus ook de schans van Bosbeek.

Huidige toestand

De halve schans Bosbeek is vrij goed bewaard. Het volledige historische gebouwenpatrimonium (met oorlogsschade) is er nog en ook de vuurkam is met zijn originele profiel bewaard gebleven, wat eerder uitzonderlijk is. Gracht en toegang zijn volledig.

De verlaten veldschans Bosbeek hoort bij de Hoofdweerstandsstelling van de Vesting Antwerpen. Volgens de wet van 3 maart 1906 was er in de buitenste fortengordel een fort om de vijf km en tussen twee forten telkens een schans, wanneer het terrein dit noodzaakte kon echter afgeweken worden van het principe zodat tussen de forten van Sint-Katelijne-Waver en Koningshooikt twee halve schansen werden opgericht, "Bosbeek" en "Dorpveld" (Generaal De Schachtstraat), respectievelijk ten noordoosten en ten zuidwesten van het centrum.

Ruwbouw en afwerking voltooid in 1912, koepel van de Bosbeekschans reeds ingebetonneerd in 1914, deze van de Dorpveldschans nog niet. Omgrachte, ellipsvormige schans zonder glacis met oorspronkelijk een aan de keelzijde onderbroken infanterievuurkam, keelgebouw met vensters en schietgaten.

Verdediging van het voorterrein door een draaikoepel voor een 7,5 centimeter kanon opgesteld in een afzonderlijk betonmassief. Traditorebatterij in het keelgebouw met gelijkvloers twee 12 centimeter-Houwitsers en op de verdieping twee 7,5 centimeter kanonnen. Beschadigd tijdens de gevechten in 1914. Tijdens het interbellum verloren de schansen en forten hun artilleriefunctie en werden ze omgebouwd tot infanteriesteunpunten.