Halve schans Dorpveld (2 ha) is een betonnen verdedigingswerk in de buitenste fortengordel rond Antwerpen, gebouwd in de periode 1906-14, samen met de andere halve schans Bosbeek.

In de periode 1906-14 toen de halve schans Dorpveld is gebouwd, kwamen gelijktijdig ook nog meer dan 20 andere schansen of forten tot stand in de buitenste fortengordel van de vesting Antwerpen. In 1906 had de regering besliste de vesting Antwerpen uit te breiden: op 23 locaties zou een fort of een schans worden gebouwd, zodat de buitenste fortengordel tot een volledige kringstelling uitgroeide. Om de 5 km lag een fort. In de tussenruimte verdedigde een schans de omgeving. Een schans was veel kleiner, lichter bewapend en er verbleven geen troepen in vredestijd.

Grondplan type halve schans

Bijzonder aan deze schans is dat het een halve schans is, waarvan de schans van Bosbeek de tegenhanger is. Deze twee halve schansen dekten het interval tussen het fort van Sint-Katelijne-Waver en het fort van Koningshooikt. De reden waarom voor het type halve schans is gekozen, had te maken met de ligging van de woonkern van Sint-Katelijne-Waver pal tussen de twee forten. Door de aanwezigheid van deze woonkern kon één schans onmogelijk het volledige interval bestrijken. Daarom werd de ruimte in twee opgedeeld en werd aan elke zijde van de toenmalige woonkern een halve schans ingeplant. Dorpveld was op het fort van Sint-Katelijne-Waver gericht; Bosbeek op het fort van Koningshooikt. De twee halve schansen waren de enige van het type halve schans in de vesting Antwerpen. Bij een halve schans is slechts één zijde van het centrale gebouw uitgebouwd, in dit geval de kant die naar het fort van Sint-Katelijne-Waver in het zuidwesten is gericht, of anders gesteld, enkel de zijde rechts van de ingang. De schans had wel een geschutkoepel voor een 7,5cm kanon, net zoals alle andere schansen in de buitenste fortengordel, maar die is nu verdwenen. De rest van het grondplan is niet meer herkenbaar in de halve schans Dorpveld. Door de ophoging van het terrein is het onderscheid tussen de aarden dekken van het schansgebouw, de walgang en de vuurkam niet meer te zien. Nieuwe volumes die na de demilitarisering van de schans in 1947 zijn gebouwd, verstoren het oorspronkelijke grondplan en tasten de ensemblewaarde aan. De toevoeging van een woning, andere (bij)gebouwen en tuin met bomen geven het geheel een parkachtig allure.

In werking tijdens de belegering van de vesting Antwerpen (1914)

De schans is tijdens de Duitse belegering van de vesting Antwerpen beschoten. De eerste bombardementen startten op 29 september 1914. Na drie dagen bezetten de aanvallers een deel van het schanseiland, maar de uitgedunde Belgische troepen hielden stand, ondanks de vuurgevechten. De schans was het enige verdedigingswerk dat stormenderhand van op korte afstand werd ingenomen. De gebouwen dragen de sporen van de beschieting en de mijnontploffingen. De bressen in de achterwand werden gedicht, maar scheuren en barsten zijn nog zichtbaar (gescheurde vleugelmuur), net zoals de door de druk van een ontploffing verplaatste muur. Wat er nog aan ijzer in de gebouwen zat, verwijderde de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een gedenkplaat uit 1931 tegen de gevel van de traditorebatterij herdenkt de gevechtshandelingen van 29 september- 2 oktober 1914.

Rond 1935 bouwde het Belgisch leger twee mitrailleurbunkertjes van het type 'abri conjugué' op de vuurkam van de schans. Dat paste in het het toenmalige defensiebeleid waarbij de forten en schansen naar infanteriesteunpunten werden omgebouwd. Naar verluidt zijn deze bunkers nu nog in goede staat. In 1947 declasseerden de militairen alle forten en schansen van de vesting Antwerpen, waaronder dus ook de schans van Dorpveld.

Veldschans van de buitenste fortengordel rond Antwerpen, de zogenaamde Hoofdweersstandsstelling met oudere werken van 1878 vervolledigd door de wet van 3 maart 1906. Volgens deze wet was er een fort om de vijf km en tussen twee forten telkens een schans, wanneer het terrein dit noodzaakte kon echter afgeweken worden van het principe zodat tussen de forten van Sint-Katelijne-Waver en Koningshooikt twee halve schansen werden opgericht, zogenaamd "Bosbeek" (Bosbeekweg) en "Dorpveld", respectievelijk ten noordoosten en ten zuidwesten van het centrum.

Schans van metselwerk en ongewapend beton opgericht in 1909, ruwbouw en afwerking voltooid in 1912, koepel van de Bosbeekschans reeds ingebetonneerd in 1914, deze van de Dorpveldschans nog niet. Omgrachte, ellipsvormige schans zonder glacis, van 1909-1912 met oorspronkelijk een aan de keelzijde onderbroken infanterievuurkam, keelgebouw met vensters en schietgaten.

Verdediging van het voorterrein door een draaikoepel voor een 7,5 centimeter kanon van het type Cockerill model 1909 opgesteld in een afzonderlijk betonmassief. Traditorebatterij in het keelgebouw met gelijkvloers twee 12 centimeter-Houwitsers en op de verdieping twee 7,5 centimeter kanonnen. Bij de inval in 1914 planden de Duitsers een doorbraak van de buitenste fortengordel tussen de forten van Walem en Lier, waardoor Sint-Katelijne-Waver in het centrum van de aanval lag. De schans "Dorpveld" hield een week stand en kreeg hiervoor een vermelding in het legerdagorder.

Ter herinnering aan de bemanning van de schans in 1914 werd in 1931 naast de ingangspoort een monument opgericht en worden jaarlijks in september de gesneuvelden herdacht; herdenkingskruisjes vóór de schans. Tijdens het interbellum verloren de schansen en forten hun artilleriefunctie en werden ze omgebouwd tot infanteriesteunpunten. Heden massieve betonbouw met segmentbogige muuropeningen.