De demarcatiepalen

Kort na de Eerste Wereldoorlog werd in Frankrijk de idee geformuleerd om langs de oude frontlijn van de Vogezen tot Nieuwpoort een heirbaan aan te leggen om de herinnering aan dit front te bewaren. Daar dit idee niet uitvoerbaar bleek, stelde de Franse Touring Club in 1921 voor om op de punten waar de frontlijn de grote wegen kruist, demarcatiepalen uit rood Elzasser graniet te plaatsen, ontworpen door de Franse beeldhouwer en oud-strijder Paul Moreau-Vauthier. Dit voorstel werd door de Koninklijke Touring Club van België onmiddellijk bijgetreden en eind 1921 werd een geldinzamelingsactie gelanceerd met het oog op het plaatsen van 28 palen die de plaatsen zouden aanduiden waar de vijand het verst op nationale bodem was doorgedrongen.

Oorspronkelijk waren die demarcatiepalen bedoeld als een hulde aan de geallieerde troepen, maar de wrok ten aanzien van Duitsland werd stevig verwoord door de woordvoerders van de Touring Club bij de inhuldiging van sommige demarcatiepalen. Dit geldt evenzeer voor de opschriften die op de demarcatiepalen werden geplaatst (in Vlaanderen meestal in verschillende talen): "HIER WERD DE OVERWELDIGER TOT STAAN GEBRACHT – ICI FUT ARRETE L’ENVAHISSEUR – HERE THE INVADER WAS BROUGHT TO A STANDSTILL".

Uiteindelijk werden op het Belgische grondgebied 22 demarcatiepalen geplaatst, in drie varianten al naargelang de sector waar zij geplaatst werden: tien van het Belgische type van Nieuwpoort tot Lizerne (Zuidschote), zes van het Britse model (bekostigd door de Belgische sectie van de 'Ypres League') in de Ieperboog (van ’t Wieltje tot Voormezele) en zes Franse modellen in Boezinge en rond de Kemmelberg.

De specifieke locaties voor de demarcatiepalen werden uitgekozen door maarschalk Pétain en zijn staf, de Belgische legerleiding en de 'Ypres League'. De geselecteerde plaatsen staan niet steeds gelijk met de verste Duitse opmars. De plaatsbepaling was wellicht onderhevig aan compromissen en aan redenen zoals de visibiliteit van het gedenkteken of de symboliek die een bepaalde plaats voor een bepaalde eenheid had. De redenen waarom een bepaalde demarcatiepaal op een bepaalde plaats werd geplaatst, is niet steeds meer te achterhalen.

Nagenoeg alle demarcatiepalen in de Ieperboog duiden het front van midden 1918 aan, rond Boezinge herinneren de palen aan de Duitse terreinwinst na de gasaanval van 22 april 1915. In het IJzergebied tenslotte wordt vooral verwezen naar de IJzerslag van oktober-november 1914.

De eerste demarcatiepaal in West-Vlaanderen werd geplaatst in Diksmuide, aan de beruchte 'Minoterie', op 5 juni 1922 (pinkstermaandag), in aanwezigheid van koning Albert en Admiraal Ronarc’h van de Franse 'Fusiliers-Marins'. Aan het Ieperfront werd de eerste paal onthuld aan ‘Hell Fire Corner’ (Kruiskalsijde) op 5 augustus 1923 door Baron de Vinck, burgemeester van Zillebeke. In de omgeving van Boezinge werden de demarcatiepalen geplaatst in de week van 6 – 13 januari 1923.

Van de 22 oorspronkelijk geplaatste demarcatiepalen zijn er drie verdwenen, vermoedelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog, namelijk in Diksmuide aan de voormalige 'Minoterie', bij ’t Wieltje en in Pervijze. Bij 17 van de 19 resterende palen heeft de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog de meertalige opschriften “Hier werd de overweldiger tot staan gebracht” weggekapt, blijkbaar omdat ze de opschriften als te aanstootgevend ervoeren. Alleen de stenen van Oud-Stuivekens en Ramskapelle ontsnapten aan hun aandacht (in Ramskapelle zou een landbouwer het monumentje verborgen hebben onder een hoop stenen). De demarcatiepalen op grondgebied Nieuwpoort werden in september 1991 opnieuw voorzien van de Nederlandstalige tekst en de jaartallen 1914-1918.

Demarcatiepaal nummer 6

Bij het kruispunt van de Diksmuidseweg en de Brugstraat in het dorp van Boezinge staat demarcatiepaal nummer 6, vlakbij de geallieerde observatiepost met Duitse mortier (zogenaamde 'Kleine Berta'). Een tiental meter verder staat nog een oude wegwijzer naar het “Calvaire Breton – Dolmen Druidique”.

Het dorp Boezinge kreeg het heel zwaar te verduren tijdens de gevechten na de Duitse gasaanval van 22 april 1915 (Tweede Slag bij Ieper). Met man en macht werd het dorp door Franse troepen verdedigd, later met de steun van Britse eenheden. Hoewel de Duitsers tijdens de Tweede Slag bij Ieper niet verder raakten dan Boezinge-brug, staat demarcatiepaal nummer 6 op de hoek van de Brugstraat en de Diksmuidseweg. Deze paal, gepatroneerd door Mevr. Alfred Solvay, werd er geplaatst in de week van 6 - 13 januari 1923. Merkwaardig genoeg staat op deze demarcatiepaal te lezen "Ypres", terwijl op die langs de Pilkemseweg "Boesinghe" staat.

Beschrijving

Geprofileerde rozegranieten zuil met piramidale opbouw, bekroond met een gesculpteerde Franse helm, met het Franse kenteken (de initialen "RF" geplaatst in een brandende bom). De helm is omlijst met een lauwerkrans. Op de zuil is een reliëf uitgehouwen met aan de linkerzijde een veldfles en aan de rechterzijde een ARS-gasmasker. Aan de vier hoeken is een handgranaat opgehangen aan een palmtak.

Op de voorzijde staat bovenaan de naam "YPRES", versierd met een lauwerkrans en onderaan "Touring Club de Belgique – Don de Madame A.S." (moeilijk leesbaar). Links onderaan is het nummer "6" vermeld.

Hoogte 125 x breedte 75 x diepte 65cm.

Uitvoering: onderaan links en rechts "Léon Telle, Granitier, Andlau, Alsace" (gesigneerd); "Paul Moreau-Vauthier, Statuaire c" (gesigneerd).

• BACCARNE R. & STEEN J. 1975: Boezinge na 1914-1918, Wervik.
• DESEYNE A. 1991: Hier werd de overweldiger tot staan gebracht. Demarcatiepalen 1914-1918 in West-Vlaanderen, Het Zonneheem, XXI.3.
• JACOBS M. 1995: Zij, die vielen als helden... Cultuurhistorische analyse van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 1, Brugge.
• JACOBS M. 1996: Zij, die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 2, Brugge.

Locatie

Bij de hoek van de Diksmuidseweg en de Brugstraat in het dorp van Boezinge staat demarcatiepaal Nr. 6, met vlakbij de oude wegwijzer naar de "Calvaire Breton". Achter de haag, in de tuin van huis nr 386a staat de observatiepost met de "Kleine Bertha" en een kleine gedenkplaat.

Historische achtergrond

Kort na WOI werd in Frankrijk het idee geformuleerd om langs de oude frontlijn van de Vogezen tot Nieuwpoort een heirbaan aan te leggen om de herinnering aan dit front te bewaren. Daar dit idee niet uitvoerbaar bleek, stelde de Franse Touring Club in 1921 voor om op de punten waar de frontlijn de grote wegen kruist, demarcatiepalen uit rood Elzasser graniet te plaatsen, ontworpen door de Franse beeldhouwer en oudstrijder Paul Moreau-Vauthier. Dit voorstel werd door de Koninklijke Touring Club van België onmiddellijk bijgetreden en eind 1921 werd een geldinzamelingsactie gelanceerd met het oog op het plaatsen van 28 palen die de plaatsen zouden aanduiden waar de vijand het verst op nationale bodem was doorgedrongen. Oorspronkelijk waren die demarcatiepalen bedoeld als een hulde aan de geallieerde troepen, maar de wrok ten aanzien van Duitsland werd stevig verwoord bij de inhuldiging van sommige demarcatiepalen door de woordvoerders van de Touring Club.

Uiteindelijk werden op het Belgische grondgebied 22 demarcatiepalen geplaatst, in 3 varianten al naargelang de sector waar zij geplaatst werden: 10 van het Belgische type van Nieuwpoort tot Lizerne, 6 van het Britse model (bekostigd door de Belgische sectie van de Ypres League) in de Ieperboog (van 't Wieltje tot Voormezele) en 6 Franse modellen te Boezinge en rond de Kemmelberg. De uitgekozen plaatsen staan niet steeds gelijk met de verste Duitse opmars, maar verdienen enige specifiëring: nagenoeg alle demarcatiepalen in de Ieperboog duiden het front van midden 1918 aan, rond Boezinge herinneren de palen aan de Duitse terreinwinst na de gasaanval van 22 april 1915. In het Ijzergebied tenslotte wordt vooral verwezen naar de Ijzerslag van oktober-november 1914.

Van de 22 oorspronkelijk geplaatste demarcatiepalen zijn er 3 verdwenen, vermoedelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog, nl. in Diksmuide, 't Wieltje en Pervijze. Bij 17 van de 19 resterende palen heeft de speciale “Trophaënbrigade” van het Duitse leger tijdens WOII de drietalige opschriften “Hier werd de overweldiger tot staan gebracht” weggehouwen. Alleen de stenen van Oud-Stuivekenskerke en Ramskapelle ontsnapten aan hun aandacht (in Ramskapelle zou een landbouwer het monumentje verborgen hebben onder een hoop stenen). De demarcatiepalen op grondgebied Nieuwpoort werden in september 1991 opnieuw voorzien van de Nederlandstalige tekst en de jaartallen 1914-1918. Sommige demarcatiepalen staan niet meer op de oorspronkelijke plaats, maar werden enkele meters verder verplaatst tijdens wegenaanpassingen.

Boezinge-dorp kreeg het vooral zwaar te verduren tijdens de gevechten, die ontstaan waren na de eerste Duitse gasaanval (22 april 1915). Met man en macht werd het dorp door Franse troepen, later met de steun van Britse eenheden verdedigd. Hoewel de Duitsers tijdens de Tweede Slag om Ieper niet verder raakten dan Boezinge-brug, staat demarcatiepaal Nr. 6 op de hoek van de Brugstraat en de Diksmuidseweg. Deze paal, gepatroneerd door Mevr. Alfred Solvay, werd er geplaatst in de week van 6 tot 13 januari 1923. Merkwaardig genoeg staat op deze demarcatiepaal te lezen "Ypres", terwijl op die langs de Pilkemseweg "Boesinghe" staat.

Beschrijving

Geprofileerde rozegranieten zuil met piramidale opbouw, bekroond met een gesculpteerde Franse helm, met het Franse kenteken (de initialen “RF” geplaatst in een brandende bom). De helm is omlijst met een lauwerkrans. Op de zuil is een reliëf uitgehouwen met aan de linkerzijde een veldfles en aan de rechterzijde een ARS-gasmasker. Aan de 4 hoeken is een handgranaat opgehangen aan een palmtak.

Op de voorzijde staat bovenaan de naam “YPRES”, versierd met een lauwerkrans en onderaan “Touring Club de Belgique – Don de Madame A.S.” (moeilijk leesbaar).

H.125 x Br.75 x D.65cm.

Uitvoering: onderaan links en rechts “Léon Telle, Granitier, Andlau, Alsace” (gesigneerd); “Paul Moreau-Vauthier, Statuaire c” (gesigneerd).